Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Blaðsíða 71
FRA SKALDSOGU TIL KVTKMYNDAR
ákveðin smáatriði ytri sviðsetningar, og að þessu leyti og á sinn hátt
gegna þeir því hlutverki sem hvatar sinna að öðru leyti að auðkenna og
staðfesta, og því allajafna auðvelt að yfirfæra þá af öðrum miðlinum á
hinn. Barthes telur kjarnaliði og hvata mynda formlegt innihald frásagn-
arinnar sem þar með má skoða óháð því sem Chatman kallar „efnisleg-
an búning hennar“ (t.d. skáldsögu eða kvikmynd). A sama hátt telur
hann upplýsingaliði gefa nafn á hlutlægan hátt og þannig aðstoða við að
ljá innihaldi frásagnarinnar mynd í heimi raunveruleikans um leið og
þeir gefa sértekningu hans áþreifanlegt form. Kannski má telja
upplýsingaliði fyrstu smáskrefín á leið til eftirlíkingar í skáldsögum og
kvikmyndum en það ferli reiðir sig mjög á eiginlega vísa sem nánar verð-
ur vikið að innan skamms.
Eg vil taka fram að Barthes gerði síðar nokkrar lagfæringar á þeirri
formgerðargreiningu sem hér er lögð fram, en með lestri sínum á smá-
sögu Balzacs, Sarrasine, í bókinni S/Z, setti hann fram kenningu sína um
fímm frásagnarkóða sem móta allar sígildar frásagnir. Fyrri aðgreining
hans í margþætta og samþættancli frásagnarliði með þeim myndhverfíng-
um sem henni fylgir hentar mér þó betur því hún leggur til aðgengilegri
og hagnýtari flokkun á því hvað er hægt að yfírfæra úr löngu og marg-
brotnu verki í einum miðli yfír í langt og margbrotið verk í öðrum. Bart-
hes var auðvitað ekki að fjalla um frásagnir kvikmynda þegar hann skrif-
aði ritgerð sína um „Formgerðargreiningu“ en eins og Robin Woods
segir þá hefur „gagnrýnandinn rétt til að sækja sér hvaðeina sem
hann/hún þarf, hvaðan sem það kemur, og nota það í svolítið öðrum til-
gangi en upphaflega stóð til.“47
Frásagnargerðir og kvikmyndamögnleikar þeirra
Þeirri aðgreiningu sem gera þarf milli ólíkra frásagnarhátta eins og þeir
birtast í skáldsögunni verður varla haldið til streitu í frásögn kvikmynd-
ar. Skáldsögurnar sem fjallað er um á þessum síðum sýna fjölbreytileg
tilbrigði við sjónarhorn frásagna, svo sem fýrstu-persónu frásögn, alvitr-
an sögumann, blöndu af báðum og/eða notkun „takmarkaðrar vit-
neskju“. Þessurn tilbrigðum er þó að verulegu leyti sleppt í þeirri frá-
sagnarframvindu sem kvikmyndin aðlagar en þetta ræði ég náið í 2. hluta
47 Robin Wood, „Athugasemdir fyrir lestur á I Walked with a Zombie“ [„Notes for a
Reading of I Walked with a Zombie“\, CineAction, 3-4, vetur 1986, s. 9.
69