Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Side 75

FRÁ SKÁLDSÖGU TIL KVIKMYNDAR
Það er þó of mikil einföldun að segja að sviðssetningin eða beiting
hennar með ólíkum kvikmyndakóðum (einkum myndfléttum) geti
átakalaust tekið yfir hlutverk hins alvitra, hljóðlausa sögumanns eða að
tökuvélin komi í stað slíks sögumanns með því „að sýna það sem gerist“
(svo ég túlki MacCabe mjög þröngt). Til að nefna bara eitt (sem liggur
reyndar í augum uppi) þá er tökuvélin - hér stendur hún sem nafnskipti
fyrir þann sem stjórnar henni og hvern þann sem segir honum hvert
hann eigi að beina henni og hvernig - utan heildarorðræðu kvikmynd-
arinnar en hinn alvitri sögumaður er hins vegar órjúfandi hluti af skáld-
sögunni. Kannski er þó öllu nær að segja að íúvimr frœsögn sé órjúfanleg-
ur hlutí af heildarorðræðu skáldsögunnar á sama hátt og töluð orð
persónanna. (Ef kvikmyndagerðarmaðurinn vill er hægt að tjá það síðar-
nefnda - hin töluðu orð - orð fyrir orð af persónum í myndinni. Enginn
slíkur möguleiki er hins vegar fyrir hendi varðandi frásögnina, þ.e. varð-
andi þann frásagnarbundna prósa sem við í flestum skáldsögum skipum
í öndvegi vegna þekkingarinnar sem hann færir okkur um persónur,
tímabil, staði; þekkingar sem persónum skáldsögunnar kann að vera hul-
in.) Með stjórn sinni á sviðssetningunni og hljóðrásinni eða með afskipt-
um af klippingunni getur kvikmyndagerðarmaðurinn aðlagað vissa þætti
þessa frásagnarprósa. Það síðastnefnda gætí verið óbein vísbending um
það í hvaða tóni tiltekin persóna lætur orð falla; tökuvélin gæti hins veg-
ar náð svipuðum áhrifum með því að beina athygli að svipbrigðum leik-
arans eða líkamsstellingu (þ.e. þáttum í sviðssetningunni) eða með klipp-
ingu þar sem viðbrögð við slíkum orðum eru afhjúpuð (þ.e. með
myndfléttu). Slík áhrif móta jafnframt skynjun áhorfandans á þessum
orðum, og jafnvel með raddblæ leikarans (en þessum áhrifum er náð
með hljóðrásinni).
Kannski er nýr (kvikmyndalegur) veruleiki líklegri til að leysa strax af
hólmi fyrri veruleika (sem orðin skópu) þegar að því kemur að ná á
mynd þessum lýsandi þáttum frásegðarprósans sem varða staði, hluti og
athafnir. Staðan er mun flóknari að því er snertir persónur og sálfræði-
legar athafnir í tengslum við persónur. I kvikmynd er ekki að fínna nein-
ar auðsæilegar og aðgengilegar athugasemdir um rás atburðanna á borð
við þær sem frásegðarprósi skáldsögunnar býður iðulega upp á. I alvit-
urri skáldsögu er þessi prósi ekki „varasamur“ í þeirri merkingu að til-
heyra fyrstu persónu sögumanni. Þar tryggir linnulaus miðlunin milli
lesanda og atburðarásar hinum fyrrnefnda „sannleika“ þess sem fram
73