Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Blaðsíða 112

KRISTJÁN ÁRNASON
sé að aðlagast nútímanum og stefna t.d. að því að hér verði „tvítyngt“
samfélag. Hinir síðarnefndu virðast líta á það sem jákvæða þróun að
enska verði meira notuð, væntanlega vegna þess að þá verði Islendingar
í betri tengslum við umheiminn. Ef við gerum ráð fyrir að menn skiptist
í svona fylkingar, hvernig gerist það? Hverjir eru alþjóðasinnarnir og
hverjir eru hinir þjóðlegu og hvaða hagsmunir eða hvatar (mótívasjónir)
búa að baki afstöðu þeirra? Hvers eðlis er sá vandi (ef þetta telst vandi)
sem nú blasir við í málefnum tungu og menningar? Hvaða félagsleg eða
efnahagsleg öfl eru virk í nútímanum þannig að þau ráði þróuninni, og
hvert er líklegt að stefni? Hvernig bregst hin íslenska „þjóðarsál“ við í
stöðunni og hvað gera stjórnvöld eða hvað geta þau gert?
I þessari grein er gerð tilraun til að varpa ljósi á sumar af þeim spurn-
ingum sem hér vakna með hjálp nokkurra hugtaka úr félagsmálfræði, en
einnig á grundvelli niðurstaðna úr samnorrænni könnun sem gerð var
með hjálp Gallup á Islandi á viðbrögðum Islendinga við spurningum um
ensk áhrif og málpólitík. Könnunin var gerð sem hluti af stóru samnor-
rænu rannsóknarverkefni sem skipulagt er af Helge Sandoy, prófessor í
Björgvin, en meginviðfangsefni þeirrar rannsóknar eru svokölluð að-
komuorð (tökuorð og slettur) í norrænum málum nútímans. Margt ber á
góma í þessari rannsókn, en ekki síst beinast sjónirnar að félagsmálfræði-
legum þáttum, spurningum um afstöðu almennings til ensku og þeirra
áhrifa sem gætir af ensku á heimamálin.
Félagsmálvísindi fást við tengsl tungumáls og samfélags. Annars vegar
snúast þau um að rannsaka mismunandi málhegðun ólíkra þjóðfélags-
hópa og stétta. Miklar rannsóknir hafa t.d. verið gerðar á stétta-
mállýskum á Bretlandi og settar fram ýmsar kenningar í því sambandi um
tengsl félagslegra breytna, svo sem aldurs, kyns og stéttar annars vegar
og málkerfísbreytna, ekki síst framburðar, hins vegar. Þessar rannsóknir
hafa t.d. varpað ljósi á áhrif félagslegra þátta á málbreytingar.2 Hin hlið-
2 Meðal frumkvöðla á því sviði má nefna William Labov, Peter Trudgill og Lesley og
James Milroy. (Sjá t.d. William Labov, Sociolmguistic Pattems, Oxford: Basil
Blackwell, 1972; Peter Trudgill, On Dialect. Socialand Geographical Perspectives, Ox-
ford: Basil Blackwell, 1983; Lesley Milroy, Language and Social Networks, Second
Edition, Oxford: Blackwell, 1987; James Milroy & Lesley Milroy, „Linguistic
change, social network and speaker innovationu,Joumal of Linguistics 21, 1985, bls.
339-384). Vísir að slíkum rannsóknum á Islandi er rannsóknarverkefni Höskuldar
Þráinssonar og Kristjáns Arnasonar, RIN. Þar er t.d. athugað samband aldurs og
ýmissa hljóðfræðilegra einkenna, gamalla og nýrra. Sjá t.d. Kristján Arnason og
i io