Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Page 136

KRISTJÁN ÁRNASON
hluti vistkerfísins er félagslegur: tengsl málsins við samfélagið
sem notar það sem boðskiptakerfí. Vistkerfi málsins er fyrst og
fremst komið undir því fólki sem lærir það, notar og skilar
áfram til annarra.26
Hér er litið á tungumálið sem menningarlegt fyrirbrigði eða stofnun og
má segja að það sé hlutgert ekki ólíkt því sem við Islendingar gerum þeg-
ar við tölum um „íslenska tungu“ og stöðu hennar. Málvistfræðin snýst þá
um að rannsaka þær aðstæður sem þessi menningarstofnun býr við á svip-
aðan hátt og vistfræði náttúrunnar fjallar um viðgang og lífsskilyrði lífvera.
Haugen segir að örlög tungumáls sem forms og miðils ráðist af af-
stöðu og hegðun þeirra sem nota það. Málnotendur hafa þannig „vald“
yfír málinu og ákvarðanir sem þeir taka (meðvitað eða ómeðvitað) um
málhegðun sína getur ráðið miklu um formþróun og viðgang tungumáls-
ins. Hér skiptir máli hvaða hvatir eða hvatar hafa áhrif á afstöðuna. Hvers
vegna skyldu Islendingar sem einstaklingar eða sem samfélag leggja
áherslu á að viðhalda „íslenskri tungu“ eða láta sér standa á sama um
hana? Hvað er líklegt að ráði mati foreldra á því hvað börnum er fyrir
bestu í þessum efnum, þannig að þau brýni fyrir þeim að temja sér góða
málnotkun eða læra málið vel?27
En fleira kemur til og þótt afstaða einstaklinga og stærri hópa ráði
miklu er það ekki svo einfalt að „vilji sé allt sem þarf'. Hreinar efnisleg-
ar aðstæður geta haft bein eða óbein áhrif á viðgang og þróun tungu-
málsins. Það hvort menn nota ensku eða ekki er þá e.t.v. ekki bara háð
vali sem einstaklingar ráða sjálfír. Verið getur að menn séu einfaldlega
26 „Language ecology may be defined as the study of interactions between any given
language and its environment. [...] The true environment of a language is the soc-
iety that uses it as one of its codes. [...] Part of its ecology is therefore psychologic-
al: its interaction with other languages in the minds of bi- and multicultural speak-
ers. Another part of its ecology is sociological: its interaction with the society in
which it functions as a medium of communication. The ecology of a language is
determined primarily by the people who learn it, use it, and transmit it to others“.
Einar Haugen, The Ecology ofLanguage. Essays by Einar Haugen, Anwar S. Dil valdi
og ritaði inngang, Stanford: Stanford University Press.
27 Sbr. fróðlega umræðu um þetta efni hjá Dennis Ager: Motivation in Language Plann-
ing. Clevedon: Multilingual Matters, 2001. Ef hér væri beitt kenningum Bourdieus
um verðmæti tungumála mætti e.t.v. túlka þetta svo að enska sem tungumál sé verð-
mætara en íslenska, hún sé traustara kapítal, jafnvel á Islandi sjálfu. Sbr. Pierre Bour-
dieu, Language and Symbolic Power, ritstj. og inngangur eftir John B. Thomson,
Cambridge: PolityPress, 1991.
H4