Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Síða 177
Roman Jakobson
Um málvísindalcgar hliðar þýðinga1
Samkvæmt Bertrand Russell, „getur enginn skilið orðið ‘ostur’ nema sá
hinn sami hafí komist í tæri við ost.“2 Ef við fylgjum hins vegar grund-
vallarreglu Russells og leggjum „áherslu á málvísindalegar hliðar dæmi-
gerðra heimspekilegra spurninga“, hljótum við að lýsa því yfír að enginn
geti skilið orðið „ostur“ nema hann hafí komist í tæri við þá merkingu
orðsins sem það hefur fengið í orðasafni tungumálsins. Sá sem kemur úr
ostlausri matarmenningu getur skilið orðið „ostur“ sé honum ljóst að í
þessu tiltekna tungumáli þýði orðið „matur búinn til úr pressuðum yst-
ingi“, og sé honum að minnsta kosti kunnugt um orðið „ystingur“ í mál-
inu. Við höfum aldrei neytt goðafæðu eða guðaveiga og það eru aðeins
orðin „goðafæða“ og „guðaveigar“ og „goðin“ sem eru okkur kunn, þ.e.
nöfn goðafræðilegra neytenda þeirra. Eigi að síður skiljum við þessi orð
og vitum í hvaða samhengi er hægt að nota hvert þeirra.
Merking orðanna „ostur“, „epli“, „guðaveigar“, „tengsl“, „en“, „ein-
ber“ og merking allra orða eða orðasambanda er örugglega málvísinda-
leg staðreynd, eða - svo það sé orðað á nákvæmari hátt og ekki jafn
þröngt - táknfræðileg staðreynd. Einfaldasta og réttasta röksemdin, gegn
þeim sem gefa ekki tákninu merkinguna (signatum) heldur hlutnum sjálf-
um, er sú að enginn hefur nokkurn tímann lyktað af eða bragðað á merk-
ingu orðanna „ostur“ og „epli“. Ekkert signatum er án signum. Það er
1 Grein þessi er þýdd úr ensku en hún birtist upphaflega árið 1959 sem „On linguistic
aspects of translation“ í On translation, Reuben A. Brower (ritstj.), Cambridge,
Massachusetts: Harvard University Press, bls. 232-239.
2 Bertrand Russell, „Logical Positivism“, Revue Intemationale de Philosophie, IV
(1950), 18; sbr. bls. 3.
x75