Læknaneminn - 01.03.1976, Blaðsíða 25

Efling heilsugœzlu og hugmyndir um
kennslu í heimilislœkningum
Örn Bjarnason, skólayfirlœknir
1 því, sem hér jer á eftir, verður rakin þróun lieil-
brigðismála á íslandi frá 1760 til okkar daga, því
að án þekkingar á þeirri sögu, er erfitt að átta sig á
þeim skipulagsbreytingum, sem nú er verið að gera
á heilsugæzlu.
Síðan verða raktar hugmyndir um eflingu heilsu-
gœzlu og að lokum mun ég víkja að nokkrum hug-
myndum mínum um kennslu í heimilislœkningum.
I. YFIRLIT YFIR ÞRÓUN HEILBRIGÐIS-
ÞJÓNUSTU Á ÍSLANDI FRÁ 1760
Tímabilið 1760-1940
Saga skipulegrar heilbirgðisþjónustu spannar
rúmar tvær aldir.
Árið 1760 var Bjarni Pálsson skipaður landlækn-
ir og var hann fyrstu árin eini lærði læknirinn hér-
lendis. Síðan bæltust við nemendur hans, því að hon-
um var, auk umsjónar heilbrigðismála og að veita
sjúkum læknishjálp, falið að kenna efnilegum skóla-
piltum lækningar. Voru nemendur hans að loknu
prófi skipaðir fjórðungslæknar.
Eftirmenn Bjarna héldu í fyrstu uppi kennslu, en
síðar féll hún niður. Fjölgun lækna var því mjög
hæg og 1860 voru hér 7 embættislæknar auk land-
læknis.
Hins vegar verða hér stórstígar framfarir eftir að
Jón landlæknir Hjaltalín tekur upp kennslu að nýju
um 1860 og einkum eftir stofnun Læknaskólans
1876.
Á fyrsta löggjafarþinginu 1875 voru samþykkt
lög um stofnun læknaskóla og voru þau staðfest 11.
febrúar 1876. Fyrstu nemendurnir útskrifuðust 1878,
en áður hafði Hjaltaiín útskrifað 13 nemendur á ár-
unum 1863-1876.
Jafnhliða fjölgun lækna var landinu skipt í fleiri
héruð, 1875 í 20 héruð, og síðan fjölgaði þeim smátt
og smátt og í læknaskipunarlögunum frá 1955 var
gert ráð fyrir 56 héruðum utan Reykjavíkur og þó
raunar einu betur, sem læknir var aldrei skipaður í.
Lækningaumsvif voru í byrjun ekki mikil og
læknar gegndu margvíslegum störfum öðrum. Kom
þar hvort tveggja til, að mjög lítið var vitað um
orsakir sjúkdóma, þeir voru lítt sundurgreindir og
sérhæfðar lækningar og lyf þar af leiðand af skorn-
um skammti. Á hinn bóginn voru samgöngur mjög
tregar og ferðalög erfið.
„Hélst það ótrúlega lengi fram eftir, að aðsóknin
að hinum lærðu læknum var því minni því stærra
svæði sem þeir höfðu til yfirsóknar.“ (1).
„Undir aldamótin síðustu vannst héraðslækni í
héraði ,sem nú (1942) er 6)4 læknishérað, tími til
að vera auk þess sjúkrahúslæknir við eina sjúkra-
húsið í heilum landsfjórðungi, lyfsali í kaupstað,
sparisjóðsstjóri við meiri háttar sparisjóð, póstaf-
greiðslumaður á höfuðpóstafgreiðslustað og bók-
sali, auk bæjarfulltrúa- og annarra nefndarstarfa og
hæfilegra tómstunda.“ (1).
Fyrsta almenna sjúkrahúsið hérlendis var reist
í Reykjavík 1866 og næst á Akureyri 1873.
Lengi fram eftir öldum var sjúkrahúsum ætlað
það aðalhlutverk, að veita sjúkum líkn, þau voru
fyrst og fremst stofnanir, sem tóku við sjúklingum
til vistunar.
Skurðlækningum voru mikil takmörk sett fram til
þess tíma að nothæf svæfingarlyf fundust, og má
rekja upphaf svæfinga til miðbiks síðustu aldar (2).
Sýkingar voru annar tálmi á leið skurðlækning-
anna, sem rutt var úr vegi, þegar bakteríur fundust á
áttunda tug 19. aldar og Lister lagði grunninn að
ígerðarvörnum, með smiteyðingu. Nokkru síðar
fundust aðferðir til þess að koma í veg fyrir að
bakteríur bærust í sár, smitgát.
læknaneminn
19