Úrval - 01.10.1966, Qupperneq 46

44
ÚRVAL
Fram að síðustu aldamótum voru
reynd ýmis ráð gegn veikinni, svo
sem að kveikja í púðri til þess að
hreinsa loftið, eða að hella sótt-
hreinsandi efnum í hvern krók og
kima, en lítið stoðaði eða ekkert.
Árið 1900 tókst dr. Walter Reed,
sem gerði tilraunir sínar á sjúkum
hermönnum á Cuba — og sýndi
hann með því frábært þrek og hug-
rekki, að sanna, að gul hitasótt
berst í menn með flugu sem kall-
ast á vísindamáli Aedes Aegypti, og
er ein af moskitóflugum, en ólíkt
nettari og fegurri en þær moskitó-
flugur, sem algengastar eru. Þessi
tegund eða afbrigði verpir í vatns-
tunnur, blómaker, liljublóm (canna)
tómar pjáturdósir, sem vatn stend-
ur í, holur í trjám og hvar annars
staðar þar sem vatn stendur kyrrt.
Eftir að uppgötvun þessi var gerð
fór óðar að vænkast um ráð gegn
veikinni, fyrst unnt var að rekja
ferilinn, og ekki leið á löngu áður
en tók fyrir meiriháttar faraldur
víðast. En ekki vissu menn samt þá
neitt að ráði um það skaðræðis-
kvikindi, sem veikinni veldur.
Það þóttu ill tíðindi þegar það
fréttist að menn hefðu fengið gula
hitasótt í skógum þeim í Suður-
Ameríku, þar sem flugan þrífst ekki.
Hafnar voru víðtækar rannsóknir
og kom þá upp úr kafinu að gul
hitasótt er algeng meðal apanna,
sem þarna lifa og ber hana önnur
tegund af moskítóflugum. Stundum
geisar hún skæð meðal apanna, svo
þeim fækkar, en berst ekki í menn,
nema ein og ein af þessum flugum,
sem lifa uppi í háum trjám, villist
niður úr trjánum og bíti menn. Nú
vita menn að gul hitasótt og ýms-
ar aðrar, sem menn geta fengið, eru
algengar meðal apa bæði í Afríku
og Mið- og Suður-Ameríku.
Það gekk seint að þróa þá tækni
sem til þess þarf að rannsaka veir-
ur í rannsóknarstofum' enda var
það ekki fyrr en árið 1933 sem
það sannaðist að veira veldur þess-
um sjúkdómi. Áður (1927) hafði
það fundizt að apar (sem auðvelt
er að gera tilraunir á) geta fengið
vgikina. Það ár tókst að sýkja apa
með blóði úr verkamanni í Ghana,
og hét sá Asibi, og frá þessari til-
raun eru allar þær veirur komnar
upphaflega sem nú eru hafðar til
að vinna úr bóluefni gegn gulri
hitasótt, og kallast þessi „ætt“ 17D.
Banvænar veirur eru hættulegar í
rannsóknarstofum, enda hafa marg-
ir ágætir vísindamenn fallið í val-
inn við rannsóknir sínar, á fyrri
árum. En þeir sem batnar, ná sér
oft. Asibi var á lífi þegar seinast
fréttist, og hinn síðasti af sam-
verkamönnum Reeds, James L.
Hanberry frá Suður-Carolina, dó
1961 áttatíu og sex ára gamall, án
þess að hafa nokkru sinni orðið
misdægurt áður, svo að hann þyrfti
að fara á spítala.
Lengi varð að þreifa sig áfram
með bólusetningu gegn veikinni áð-
ur en fullnægjandi árangur næðist.
Hættulegar aukaverkanir komu í
Ijós á fyrri árum, og var sjálfri
bólusetningunni ekki kennt um,
heldur veiru nokkurri í bóluefni
sem unnið var úr mannsblóði, og
gefið jafnframt því til þess að draga
úr óþægilegum áhrifum. En nú er
svo komið að bólusetning gegn gulri