Úrval - 01.05.1967, Blaðsíða 9

GEYSILEGT VATNSMAGN UNDIR ...
7
að vatni á eyðimerkursvæðunum
síðasta áratuginn og rekizt þá stund-
um á þessar vatnsæðar.
Neðanjarðarvatn Saharaeyði-
merkurinnar er aðallega að finna í
sjö „neðanjarðarvötnum", og er
þar í rauninni um að ræða sérstakt
vatnakerfi í hverju tilfelli. Það er
„Stóra Vestur-Erg“ og „Stóra Aust-
ur-Erg“ í norðri, „Fezzan- og Tan-
ezroufdældirnar“ á miðsvæði eyði-
merkurinnar, „Egypzka Vestureyði-
mörkin“ í austurjaðri Sahara og
„Chad- og Nigerdældirnar" í suðri.
í öllum þessum vatnsdældum sam-
anlögðum eru um 15.000.000 milljón-
ir rúmmetra af neðanjarðarvatni.
Við þetta vatnsmagn bætist líklega
meira en 4.000 milljónir rúmmetra
árlega samanlagt. Hver þessara
vatnsdælda hefur að vísu sín sér-
stöku einkenni, en þó eiga þær margt
sameiginlegt, svo sem ýmislegt, hvað
snertir jarðlögin og vatnsrennsli
neðanjarðar og þætti þá, sem ráða
því vatnsrennsli, einnig ýmislegt, er
snertir það vatnsmagn, sem stöðugt
bætist við, en það er auðvitað þýð-
ingarmesta atriði þessa máls, Einn-
ig eiga þær margt sameiginlegt,
hvað snertir vandamálin, sem horf-
ast verður í augu við, er hafizt verð-
ur handa um nýtingu þessara vatns-
birgða.
Þýðingarmestu vatnsbirgðirnar
hafa fundizt í þrenns konar jarðlög-
um, en tvö þeirra eru ákveðnar
tegundir steinefna og jarðvegsefna,
sem myndazt hafa á ákveðnu jarð-
sögulegu tímabili. Eitt jarðlaga
þessara er hinn venjulegi jarðgrunn-
ur undir Saharaeyðimörkinni, sand-
steinstegund, sem nýjustu rannsókn-
ir benda til, að sé frá eldra krítar-
tímabilinu. Þetta sandsteinslag, sem
er víða blandað flögusteinum og
kalkleir, er yfir 1000 metra á þykkt
og hvílir á eldri jarðlögum, sem
vatn getur ekki síazt í gegnum.
Franska heitið á sandsteininum er
„continental (meginlands) intercal-
aire“ en hið enska „Nubian sand-
stone“ (Nubíusandsteinn). Sand-
steinn þessi er mjög heppilegt efni
fyrir slíkar neðanjarðarvatnsæðar,
því hann heldur í sér vatninu.
Ofan á þessu sandsteinslagi liggur
kalksteins- og leirkalksjarðlag
(mergill), sem er í rauninn fyrrver-
andi vatns- eða hafsbotn, þ. e. frá
tímabili, þegar mikill hluti Sahara
var hulinn vatni. Það er um 100
metra á þykkt, og segja má, að
vatn komist varla í gegnum það.
Ofan á því liggur svo annað sand-
steinslag með vatnsæðum í, sem er
álitið vera frá miocæn-plicæntíma-
bilinu. Þetta lag, sem er líka um
1000 metrar á þykkt, er kallað
„continental terminal" og myndar
aðra tegundina af tveim helztu teg-
undum, sem Saharavatnsæðarnar
greinast í. Þriðja tegund jarðlaga,
sem vatnsæðar eru í, eru sandhólar,
árfarvegir og önnur jarðlög á yfir-
borði jarðar, sem rekja má til nýrri
j arðsögutímabila.
Það eru tvenns konar skilyrði
fyrir því, að vatn fylli neðanjarðar-
vatnsæð, og skilyrði þessi eru mjög
ólík. Ef ógegndræpt lag liggur ofan
á jarðlaginu, sem vatnið er í, mun
þannig að öllum líkindum myndast
þrýstingur á vatnið, og því getur
það stigið upp fyrir yfirborð neð-
anjarðarvatnsæðarinnar, þegar bor-