Úrval - 01.05.1967, Blaðsíða 130

128
síðan leystist sú mynd upp og við
tóku ölduhreyfingar utan rúms dg
nú þegar komið er langt fram á
hinn þriðja fjórðung aldarinnar, er
fundinn fjöldi nýrra einda, og eru
sumar huldar enn, en hvergi grill-
ir í endanlega lausn gátunnar.
Fyrir mjög stuttu síðan kom
nokkuð nýtt og skemmtilegt til
skjalanna. Það má skýra eðli og til-
veru nevtróna og prótóna með því
að hver þeirra sé samsett úr þrem-
ur eindum, sem kallast kvarkar.
I hverjum þeirra er að finna eig-
inleika nokkurn sem kallast óskilj-
anleiki. Nevtrónur og prótrónur eru
gerðar úr venjulegum kvörkum og
hafa engan slíkan eiginleika. Hin-
ar eru gerðar úr einum eða fleiri
af hinni þriðju tegund kvarka og
hafa allar frá einni upp að þremur
einingum að eiginleikanum óskilj-
anleika.
Eitt hið markverðasta, sem um
kvarka er að segja, er það, að hing-
að til hefur engin leit að þeim bor-
ið árangur. Ef til vill eru þeir svo
harðir (massívir) að ekkert það tæki
er til, sem megni að hrífa þá frá
nevtrónu sinni eða prótónu. En þeg-
ar 200 milljarða-volta aksellerator-
inn (hraðabreytir), sem í vændum
er, verður tekinn í notkun, má bú-
ast við að það takist. Eða að hann
sanni það að kvarkar finnist aldrei.
Þá mundu þeir halda áfram að vera
ÚRVAL
skemmtilegt og skilningsaukandi
stærðfræðidæmi til lausnar á því
sem unnt er að athuga, en samt
mundi ætíð leika vafi á að þeir séu
til. Það er persónuleg skoðun mín,
að aldrei verði unnt að skoða þá.
í náttúrunni eru ómæld og furðu-
ieg djúp. Leitin að lausn á gátu
efnisins hefur leitt okkur í djúp aí
djúpi. Við hverja köfun hafa okk-
ur birzt nýjar furður og nýtt sam-
hengi.
Móts við hvert svar vísindanna
kemur ný spurning. Heimurinn
virðist því leyndardómsfyllri sem
menn þekkja hann betur. Þessu var
allt öðru vísi farið á nítjándu öld.
Þá virtist allt því ljósara, því meir
sem þekking jókst.
Gamla efnishyggjan, sem rakti allt
til efnisins og kraftanna sem í því
birtast, er úr sögunni. Efnishyggju-
maður nútímans verður að hugsa
sér efnið sem öldur af efni og and-
efni, heimurinn er að breytast í
dularheim. Efnisheimur nútímans er
ekki framar hinn einfaldi, áþreifan-
legi, óumbreytanlegi og trausti efn-
isheimur nítjándu aldar. Ef kvark-
ar eru til, eru þeir þá sjálfar frum-
eindirnar, hið hinzta, ( eða innsta),
eða mundi þurfa enn að leita til þess
að finna úr hverju þeir eru gerðir?
Yfir þessu hvílir nú sú hula, sem
enginn veit hvor nokkru sinni muni
verða burtu svipt.
Bezti tíminn til þess að snúast gegn litlu vandamáli er áður en hann
vex upp.