Goðasteinn - 01.09.1969, Side 32

En veikleikamerki þjóðveldisskipulagsins komu snemma í ljós.
Þegar valdið í landinu fór að dragast saman og einstakar ættir
tóku að ráða yfir sífellt stærri heildum, hófust innbyrðis átök og
ófriður. Það stefndi á Sturlungaöld augljóslega að sameiningu
þjóðarinnar í raunverulega ríkisheild með framkvæmdavaldi. En
áður cn svo mætti verða, höfðu valdastreitumenn kirkju og höfð-
ingjaætta sundrað og eyðilagt samfélagið um of. Slysið var því
óumflýjanlegt og þjóðveldið á Islandi, þetta stórmerka og menn-
ingarvekjandi lýðræðissamfélag, leið undir lok. Erlendur konungur
varð þar með æðsti herra þjóðarinnar, en engu að síður héldum
við áfram að vera sérstök þjóð. Við urðum ekki norskir með
Gamla sáttmála og ekki danskir með Kalmarsamningnum. Þrátt
fyrir erlenda yfirstjórn, breyttist þjóðlegt viðhorf okkar lítið, og
bilið milli Islendinga og frændþjóðanna í austri breikkaði jafn-
vel fremur en hitt, þar sem tungumál þar breyttust verulega,
meðan íslenzkan hélt veili- nokkurn veginn óbrengluð. Þjóðleg
vitund virðist ekki hafa dofnað og alltaf öðru hverju komu fram
augljós merki þess, að Islendingar litu á sig sem sérstakt og sjálf-
stætt mannfélag, þótt öðrurn væru háðir.
Með siðaskiptunum tók konungsvaldið að sækja á. Flestir Is-
lendingar voru mótfallnir Lúterskunni og Norðlendingar gerðu
uppreisn gegn henni og valdboði konungs. En armur konungs var
sterkur og náði langt. Jón Arason átti líka marga óvildarmenn
innan lands. Uppreisn hans var því um síðir brotin á bak aftur
og hann tekinn af lífi ásamt sonum sínum. Má það næsta furðu-
legt heita, að Islendingar skyldu einir allra Norðurlandaþjóða
leggja til píslarvott katólsku kirkjunnar úr hópi biskupa á þess-
um byltingartíma. Nýjum sið var þröngvað upp á okkur með
vopnum og valdboði líkt og í Noregi og víðar. Norðmenn týndu
að mestu tungu sinni í umróti siðaskiptanna, því að guðsorð
var þar boðað á dönsku. Að íslendingar varðveittu tungu sína,
ciga þeir að þakka Guðbrandi Þorlákssyni Hólabiskupi, sem
þýddi og prentaði Biblíuna og annað guðsorð handa kirkjunnar
þjónum þegar á 16. öld. Hér var því aldrei messað á dönsku.
Kverkatak konungsvaldsins frá siðaskiptunum hélt áfram með
vaxandi þunga. Þjóðin var afvopnuð til að koma í veg fyrir upp-
30
Godasteinn