Úrval - 01.01.1982, Page 12

10
ÚRVAL
sólina. Þessi tilraun var kölluð Inter-
national Solar Maximum Year og stóð
í 19 mánuði, frá ágúst 1979 þangað
til fram í febrúar í ár.
Það sem við myndum kannski kalla
alþjóðlega könnun á starfsemi sólar-
innar en gengur undir skammstöfun-
inni. ISMY kostaði NASA 5 milljarða
dollara. Þeir sendu Solar Max á loft í
febrúar 1980. Geimfarið var 2500
kíló og kostaði 80 milljónir dollara.
Það komst á braut í 575 kílómetra
fjarlægð frá jörðu en þaðan beindi
það tækjum sínum að sólinni sem var
í 150 milljón kílómetrafjarlægð.
4. apríl 1980 tilkynnti Solar Max
um minnkandi orkuútstreymi frá
sólu. Sólarútstreymið var ekki
„stöðugt”. Það bendir allt til þess að
sól okkar sé breytileg að styrk.
Þetta kom Jack Eddy, stjarneðlis-
fræðingi við The National Center for
Atmospheric Research í Boulder í
Coloradó, ekki á óvart. Fjórum árum
áður fann hann sönnur þess að sólin
yki og minnkaði hitaútstreymi sitt.
Eddy hafði verið að kanna athuganir
á sólblettum sem stjörnufræðingar
höfðu gert allt frá fyrstu könnunum
Galíleós. Um 1890 varð E. Walter
Maunder við The Royal Greenwich
Observatory í London var við ein-
kennilega bletti sem fylgdu þessu
kerfi. Sólblettir sáust varla milli 1645
og 1715 e. Kr.
Fáir stjörnufræðingar virtu
kenningar Maunders viðlits en Eddy
las handrit hans, „Maunders Mini-
mum” (Lágmark Maunders), áttatíu
árum síðar og komst að þeirri niður-
stöðu að sólbiettir hyrfu því sem næst
á sjötíu ára fresti. Eddy frétti líka að
gamlir stjörnufræðingar í Kína hefðu
veitt þessu sjötíu ára bili athygli og
sagnir frá Skandinavíu sýna að
norðurljósin voru minni milli 1645 og
1715.
Skemmri ísaldir
Kolefni 14 í trjáhringjum gaf frek-
ari upplýsingar því að háloftastorm-
ar aukast með sólblettum og því
falla færri geimgeislar á jörðina frá
sólinni. ísótópið kolefni 14 myndast
þegar kolefnisatóm rekast á geim-
geisla og verða því fátíðari og það sést
á plöntum. Tré bæta við einum
barkarhring ár hvert — og sum tré
eru 5.000 ára gömul — þannig að af
þeim má sjá hvernig ástatt var um
kolefni 14 fyrir löngu.
Kannanir trjáhringa benda til þess
að Maunder hafi á réttu að standa.
Kolefnismörkin voru óvenjuhá milli
1645 og 1715 sem aftur bendir til
þess að þá hafi verið óvenjulítið um
sólbletti. Þetta fékk hins vegar mikið
á Eddy því að hér var ekki aðeins um
„Maunders Minimum” að ræða.
Kolefni 14 benti til þess að sól-
blettum hefði einnig fækkað milli
1400 og 1510 og enn lengra aftur í
tímann. Eddy fann hámark
(maximum) sólbletta og kallaði þá
Miðalda Maximum.
Eddy fann alls 12 miklar breytingar
á sveiflukerfi sólarinnar undanfarin 5
þúsund ár — og þar með hámarks-