Víðförli - 01.06.1950, Qupperneq 35

TRÚ OG VÍSINDI
33
mennirnir tóku upp slagorðið: Regnum hominis, ríki mannsins,
í vitandi andstöðu við kjörorð miðaldanna: Ríki Guðs. Siðbótin
er andóf gegn yfirdrottnun helgivaldsins yfir trú og samvizku.
í kjölfar þessara byltinga koma hinar stórkostlegu uppgötvanir,
sem gjörbylta þeirri heimsmynd, sem miðaldirnar höfðu tekið
að erfðum af fornöldinni, og sívaxandi uppfinningar á öllum
sviðum náttúrufræða. Nú snúast málin þannig, að í stað þess
að áður hafði verið litið svo á, að í rauninni væri uni samskonar
vitneskju að ræða í trúnni og vísindunum, aðeins á mismunandi
stigum, fara að koma fram raddir um það, að trú og þekking
séu andstæður, sem útiloki hvor aðra. Raunvísindin höfðu af
skiljanlegum ástæðum ofuráhrif á hugi manna og menn tóku
að draga víðtækar heimspekilegar ályktanir af þeim forsendum,
sem þeim virtust niðurstöður þeirra leggja upp í hendurnar. Nú
hefst mikil og óvinsamleg gagnrýni í garð trúarinnar. I þeim
heimi, sem var að Ijúka upp undrum sínum meir og meir og ó-
sveigjanlegum lögmálum átti hin persónulega guðsmynd trúar-
innar engan tilverurétt. í svipinn létu menn sér nægja að gera
Cuð að fyrstu orsök, liann hefði sett heimsvélina af stað í upp-
hafi, en síðan dregið sig í hlé. Þetta var skoðun deistanna á 17.
öld. Síðan varð þessi himneski öryrki og eftirlaunaguð alveg óþörf
getgáta, eftir var efnið, efnisheimurinn, hið eina raunveru-
lega og varanlega og lögmál hans, blind og altæk. Öld hinnar
vélrænu efnishyggju gekk í garð. Svo kemur uppgötvun Darwins
og þar með var maðurinn dreginn inn í hið mikla, vélgenga, efn-
isbundna samhengi, maðurinn, andinn, menningin, þetla var nátt-
úra eins og annað, sömu lögum undirorpið. Nalúralisminn þótti
hin eina rökrétta lífsskoðun og nálega sönnuð vísindalega.
Hér er fljótt yfir sögu farið og hér væri langa sögu að segja
um árekstra trúar og vísinda, eins og löngum er að orði komizt.
Gn í reyndinni var ekki um að ræða árekstra milli trúar og vís-
inda, hvorki materialisminn né natúralisminn voru vísindi, heldur
metafysik, sem ekki byggðist á neinum reynslusönnunum og hvorki
var né er mögulegt að sanna, og þess vegna voru hófsamir, vís-
mdalega hugsandi menn og aHsgáðir ævinlega varkárir að taka