Börn og menning - 2024, Side 14

12
b&m
Tungumál og fjölmenningarsamfélag
á Norðurlöndum
Ég lærði dönsku af Andrésblöðunum eins og aðrir
krakkar á áttunda áratugnum og kunni ekki mörg
orð í ensku. Ég var fljótlega farin að lesa bækur í
dönskum þýðingum, en enskukunnáttan var ekki
meiri en svo að ég man eftir því að hafa þurft að
spyrja vinkonu hvað „monní“ þýddi þegar grínleik-
urinn „Yes, money OK“ var fluttur á skólaskemmtun
í 11 ára bekk. Í dag hefur þetta snúist við. Fáir ís-
lenskir krakkar geta lesið sér til gagns á dönsku en
langflestir hafa mikinn orðaforða á ensku.
Kunnáttan til að eiga í samskiptum á dönsku, norsku
og sænsku hefur löngum verið forsenda tengsla
fólks á Norðurlöndum. Tungumálalandslagið er þó
í stöðugri þróun og yngstu kynslóðirnar í þessum
löndum hafa alist upp í umhverfi þar sem enska er
órofa hluti af daglegu lífi. Það má segja að í dag sé
menningarlegt forræði yfir norrænum börnum að
mun stærri hluta en áður í höndum ensku málsvæð-
anna.
Við sem búum á jaðarmálsvæði finnum sérstaklega
sterkt fyrir áhrifum ensku á málið sem menningin
okkar hvílir í. Enska er alls staðar. Börn, og enn
frekar unglingar, taka að miklu leyti við efni á sam-
félagsmiðlum, interneti og sjónvarpi á ensku. Fyrir
smáþjóðir er á brattann að sækja að halda örtungu-
málum lifandi á nýmiðlum og í bókmenningu. Á
sama hátt bregða íslensk ungmenni sjaldan fyrir
sig skandinavísku málunum og halda sig frekar við
ensku. Skemmtileg undantekning var þegar ungl-
ingar á Íslandi fengu SKAM-æði og sýndu í kjöl-
farið aukinn áhuga á norsku – eftir að sjónvarps-
þættirnir vinsælu urðu aðgengilegir á Rúv með
íslenskum texta.
Könnun meðal ungmenna
Árið 2021 voru birtar niðurstöður könnunar á
vegum Norrænu ráðherranefndarinnar þar sem
um tvö þúsund ungmenni frá norrænu löndunum
á aldrinum 16–25 ára voru spurð um tungumála-
kunnáttu sína og viðhorf til tungumála og menn-
ingar (Skjold Frøshaug og Stende, 2021). Könnunin
leiddi fyrst og fremst í ljós að skilningur ungs fólks á
norrænum tungumálum er mjög mismunandi milli
Norðurlandaþjóða.
Stöðu mála á Íslandi er lýst þannig í skýrslunni:
Á Íslandi telur minna en helmingur ungs
fólks auðvelt að skilja skandinavísk tungu-
mál. 45 prósent telja það eiga við um
norsku, 37 prósent telja það um dönsku og
35 prósent telja það um sænsku.
Á sama tíma svara sex af hverjum tíu að þeir
tali og/eða skrifi á skandinavísku tungu-
máli. Íslendingar læra dönsku sem erlent
tungumál í skóla og 55 prósent gefa upp
að þeir skrifi eða tali dönsku. Um leið telja
63 prósent ekki auðvelt að skilja dönsku.
[…] Af ungum Íslendingum telja einungis
45 prósent að skilningur á dönsku sé mikil-
vægur liður í norrænu samfélagi.
Úr Selnum Snorra.