Føringatíðindi - 04.03.1897, Qupperneq 1

FØRINGATlÐINDI.
Nr. 5.
4. MARS 1897.
8. Ár.
Lond og fðlk.
(Av J.)
(Uppatturtikið.)
Tað firsta fólkið, ein veit um at hava
búð her, var Iberar og Keltar, tvey fólka-
sløg, sum vóru nær skild og sum tá búðu
í vestara parti av Evropa: Frankariki, Eing-
landi, Skottlandi, írlandi o. s. v. Ettir-
komara av hesum fólkunum finnast enn
nakalunda óblandaðir i norðasta parti av
lanđinum og eru kadlaðir »Baskar«. Annans
er fólkið nógv blandað. Okkurt um 1100
ár f. Kr., nakað um somu tið, tá ið Isra-
littakongurin Salomon (sum vær lesum í
bibilini) og Hiram kongur í Tirus*) lótu
biggja skip og đrivu handil tilsaman, komu
Fønikiarar til Spanialands, settust niðurhar,
løgdu sunnara part av landinum undir seg
og lótu teir, ið firr høvdu átt landið, arbeiða
sum trælar og grava teimum silvur, og er
tað mannasøgn, at teir fingu har so nógv
silvur, at teir, firi at fáa ført meira, kastaðu
akkerini og annan tungan reiðskap av jađni
ettir og smíðjaðu sær silvur-reiðskap í staðin.
Oy dáni í, at Salomon ikki virdi silvur
meira enn grót! Síðani komu Grikkar og
búsettu seg í Spaniálandi. Norðantil á
Afrika var ein stórur staður, sum æt Kar-
tago; hetta fólkið, sum mundi vera nakað
skilt við Fønikiarar, legði undir seg mong
lond norðantil á Afrika, og 3—200 árf. Kr.
løgđu teir Spanialand undir seg. Romara
komu, tá ið teirra velđi vaks, í bardagar
við Kartagomenn, og um tað bilið, tá ið
Kristus varð føddur, høvdu teir lagtiSpania-
land undir seg. Nú máttu Spaniamenn
taka við Romara tungumáli og siðum, og
tað gjørdi teir eisini so væl, at Spanialand
skjótt var eitt rætt Romaraland og entá
gav Rom nakrar viðgitnar Keisarar. Tá
ið Romaríkið kom til fadls, sum framman-
undan er nevnt undur turkaveldinum, brutu
onnur fólk inn í Spanialand, harímidlum eitt
fólkaslag, sum var skilt við hesi norðan-
fóíkini og var kadlað Gotar. Hetta fólkið
kom umsiður til velđi i ødlum landinum og
ráddi har intil Arabara (»Maurar«) o. u.
700 ár e. Kr. frá Afrika komu ivir til
Spanialands og so við og við løgdu alt
landið undir seg líka norð um Pírinea-
*) Tirus var tá ein høvuðsstaður í Fønikialandi.
fjødlini; men longur norður náddu teir ikki.
Her møttu teir Franka-keisarinum Pipin
lítla, sum rak teir suður attur um fjødlini,
og sonur hansara, Karla-Magnus, rak teir
enn longur suður. Maurar vóru Muhamed-
anar, men nú tóku kristnir høvdingar ræðið
í norðara parti av landinum, og 1492 rak
Ferdinand kongur, sum hevði til drotning
Isabellu, teir seinastn Maurar út úr land-
inum, og ráddi hann nú ivir ødlum Spania-
landi. Bæði Maurar og Gotar hava bigt
merkiligar bigningar, sum enn erutilsjáls;
men um teir enn hava blandað seg nakað
upp i fólkið, so er málið enn ógvuliga líkt
tí gamla Romaramálinum, »Látíni«, og
Spaniolar roknast enn upp í tey »romansku«
fólkasløgini.
Sama árið, sum seinastu Maurar vóru
riknir burtur úr Spanialandi (1492), var tað
at Kristoffur Kolumbus við 3 smáum skipum
fór frá Spanialandi og kom til Amerika.
Nú vaks Spaniaveldi óføra skjótt, tí teir
løgdu nú undir seg, ikki einasta tær oyggj-
arnar, sum Kolumbus fann, men nógv annað
land í Amerika og síðani eisini i Asialandi
(eystantan) og Afrika. Størsta veldi hevði
Spaniakongar 15—1600. Filip kongur (II)
(1556—1598), sum eisini ráddi ivir Portugal
og Hálandi og kundi við sonnum reypa
sær av, at sólin ongantið gekk niður í
hansara ríki. So fór at ganga attur á
hondini; 1640 taptist Portugal, iÓ48Holland.
Ofta hava her verið bardagar um ræðið í
landinum, og meðan Spaniolar hava barst
heima. edla við onnur fólk í Europa, hava
londini uttanfiri Europa rivið seg leys, edla
eisini eru tey seld burtur firi at fáa pengar
í ríkiskassan, sum ofta man hava verið
tómur, so nú er tað lítið, Spaniakongur
ræður ivir uttanfiri Europa, líkasum hansara
makt einki er vird her. Spaniolar eru
Katolikkar og soyndu í teirra vælmakts-
døgum at útrudda adlar Protestantar, mest
í Hállandi, meðan teir ráddu har.
Tað frægasta, sum Spaniolar nú eiga
ettir av ødlum teimum londum, teir áttu í
Amerika, er oyggjin Kuba, o. u. 2000 □
milir (tríggjar ferðir so stór sum Danmark),
1V2 millión inbiggjara (Danmark ivir 2),
helvtin av fólkinum er kvítt, helvtin svart;
hesi svørtu fólkini eru firr í tíðini førd hagar
frá Afrika, og vóru trælar inntil 1880. Tað
fólkaslagið, har var, áður enn Europearnir
komu, er útdeytt. Oyggjin hevur høg fjødl
(intil 7000 føtur) men eisini nógvar mírar;