Fróðskaparrit - 01.01.1993, Page 2

6
BÁTSBANDIÐ
som ikke ere begrundede i det almene Vel,
skulle hæves ved Lov’2.
Hugtakið ‘bátsband’ er illgitið í oyrun-
um á mongum. Tað verður tíðum sett í sam-
band við ta harðrendu viðferð, føroyingum
var fyri, tá danakongur hevði einræði í ríki
sínum, og Føroyar vórðu stýrdar av monn-
um hansara. Men tað vóru ikki øll, ið vóru
misnøgd. I fleiri bygdum var heitið als ikki
kent, aðrastaðni høvdu teir hugtøk við
meira hvørkisligum klangi um skipanina,
t.d. ‘bátshandil’, og onkustaðni vita teir
ikki um misnøgd í sambandi við hana3. Líkt
er tí til, at ymist var, hvussu skipanin virk-
aði og var dámd frá bygd til bygd. Orða-
skiftið millum manna undan avtøkuni hava
vit ikki kunnleika um, men tey mongu rætt-
armálini, ið umrødd eru í tingbókunum,
vátta, at skipanin ofta elvdi til stríð.
Eftir at skipanin var tikin av, og fyritreyt-
imar fyri føroyskum samfelagsbúskapi
høvdu verið fyri broytingum, kyknaði nýtt
orðaskifti um bátsbandið, nú við hugsjón-
arligum atliti. Bátsbandsskipanin varð nýtt
í politiska orðaskiftinum til at lýsa órímu-
ligu støðuna hjá verkamonnum og ognar-
leysum í einum samfelag, har tey, ið sótu
við jørð, høvdu serlig rættindi. Politiska
viðgerðin av evninum gjørdi sjónarmiðini
meira avgjørd enn gott var, og rættiliga øði
spann tað í mong, tá ið danski javnaðar-
maðurin og forsætismálaráðharrin, Thor-
vald Stauning, í eini útvarpsrøðu í 1938
sammetti føroyska bátsbandið við tað sera
illgitna stavnsbandið í Danmark - ein skip-
an, ið sýtti donskum bóndum at flyta frá
góðsinum, teir hoyrdu til, og hevði til enda-
máls at tryggja góðseigarunum bfliga arb-
eiðsmegi.
Bátsbandsskipanin
Bæði av viðmerkingunum til fólkatingslóg-
ina, ið avtók bátsbandið, og tí, ið fólk síðani
í orði og á skrift hava greitt frá, sæst, at
samanbering Staunings er burturvið. í við-
merkingunum til fólkatingslógina verður
tikið soleiðis til:
‘Forholdet imellem Baadsejeren og
Mandskabet er nærmest at betragte som et
Slags Interessentskab, idet Mandskabet
ikke kan gøre Fordring paa nogen direkte
Betaling for sit Arbejde, men kun paa An-
del i Udbyttet som deles imellem Mand-
skabet og Baadsejeren, saaledes at hver
Mand faar en Part og Baadsejeren en Part
særskilt for Baaden, om han end er med
den, saa at f. Eks. Fangsten paa en Baad
med 8 Mands besætning deles i 9 Dele,
hvoraf en tilfalder Baaden’4.
Yngru keldumar geva somu mynd. Víst
kundi ósemja taka seg upp og rættarmál
spyrjast burturúr, og víst tálmaði skipanin
menningini í føroyskum vinnulívi í 19. øld,
men hon hevði eisini við sær sosiala trygd í
bygdarsamfelagnum og gav øllum arbeiðs-
fømm monnum rætt at søkja sjógvin um
veturin við tryggum fari. T.d. kundi maður
ikki verða koyrdur av bátssessi sínum móti
sínum vilja5, og bátur undir skipanini hevði
skyldu til at taka mann við, ið var til avlops,
um tað yvirhøvur var gjørligt6. Skipanin
gav tí ikki bátseigarunum høvi at eyðræna
tey, ið ikki áttu bát, men var tvørturímóti
bygd upp um sínámillumábyrgd í bygdar-
samfelagnum.
At skipanin harafturat neyvan var áløgd
av kongsvaldinum eins og stavnsbandið í
Danmark, men heldur hevði røtur sínar í
føroyskum samfelagslívi, geva bæði til-