Alþýðublaðið - 16.12.1926, Qupperneq 2
2
ALfctÐUBLAÐIÐ
|ali>ýðublaðið[
i'kemur út á hverjum virkum degi. t
3 Afgreiðsla i Alpýðuhúsinu við \
< Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd. >
| til kl. 7 síðd. t
J Skrifstofa á sama stað opin kl. ►
3 9Va—10Va árd. og kl. 8-9 siðd. ;
< Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294 ►
3 (skrifstofan). >
< Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á ►
3 mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15 >
< hver mm. eindálka. f
3 Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan í
} (í sama húsi, sömu símar). I
Nýtt skilningarvit.
Eftir Þórberg Þórðarson.
IV.
Esperantó hafði náð allmikilli
útbreiðslu víða um löncl fyrir
heimsstyrjöldina. En á styrjald-
arárunum dró mjög mátt úr hreyf-
ingunni eins og öllum öðrum al-
pjóðlegum dygðum. Alpjóðaþing-
in, er haldin höfðu verið á hverju
ári síðan 1905, köfnuðu í púður-
svælu og eiturgasi hinna brjáluðu
blóðhunda auðvaldsins. En undir
eins og hernaðaræðinu létti af
löndununr, færðist nýtt iíf í es-
perantó. Alþjóðapingin hófust á
nýjan leik, og síðan hafa pau ver-
ið haldin á hverju sumri. Sum
þeirra hafa verið geysifjölmenn,
4 til 5 þúsundir manna frá flest-
um löndum heims.
Esperantóhreyfingin á marga á-
hugasama merkismenn, er vinna
af kappi að útbreiðslu málsins.
Og esperantó breiðist óðum út.
Peim fjölgar unnvörpum með
degi hverjunr, sem lesa og tala
esperantó. Ég hefi ekki kynst nein-
um félagsskap, sem vinnur með
jafneldlegunr áhuga, jafnmikilli
samúð og sigurvissu að stefnu-
máli sínu sem esperantistum. Sig-
urinn er peinr líka eins vís og
morgundagurinn. Það skiftir að
eins nokkrum árum eða áratug-
unr, hve nær esperantó verður
skyldunámsgrein í öllum skólunr
hnöttinn í kring. Hér skal getið
nokkurra dæma af handahófi um
vöxt pann og viðgang, sem es-
perantó hefir nú náð í heiminum.
En ég tek það fram, að petta yfir-
lit er mjög sundurlaust og ófull-
komið.
Þá er fyrst að nefna alþjóða-
félag esperantista (universala es-
peranto asocio). Það á íélagsmenn
í flestum eða öllum löndunr
heims. f þennan félagsskap ganga
einkum þeir, er vilja styðja es-
perantóhreyfinguna. Takmark fé-
lagsins er að útbreiða esperantó.
Félagið gefur út blöð og tímarit.
Miðstjórn þess er í Sviss.
f flestum löndum starfa esper-
antista-félög og esperantista-
klúbbar, er vinna að útbreiðslu
málsins og temja sér að beita því
í ræðu og riti. Sú menningar-
borg er næsta vandfundin nú á
tímum, þar sem ekki er esperant-
ista-félag, eitt eða fleiri. Víða
gefa pessi félög út blöð. Þessi
félög greiða af fremsta megríi
götu útlendra esperantista, er til
þeirra leita. Þú getur ferðast bæ
úr bæ og borg úr borg hnöttinn í
kring þér að sæmilegu gagni, þótt
þú kunnir ekkert erlent tungu-
mál, ef þú hefir að eins lært es-
perantó og kemur þér í sambönd
við klúbba og félög esperantista.
Esperantistar iíta á alla útlenda
esperantista sem frændur og vini
og greiöa fúslega götu þeirra.
Alþjóðafélag póst- og síma-
rnanna hefir mælt opinberlega
með esperantó sem alþjóðamáli.
Innan þessa félagsskapar er al-
þjóðlegt esperantistafélag, er gef-
ur út blað.
Til er félagsskapur, er heitir
alþjóðafélag víðvarpsnema. Full-
trúar þessa félagsskapar héldu í
fyrra fund í París. Þar voru sam-
an komnir fulltrúar frá 19 lönd-
um. Á fundi þessum var sam-
þykt að vinna að því, að es-
perantó yrði notað sem alheims-
mál viðvarpsins. Innan alþjóðafé-
lags víðvarpsnema er voldugt es-
perantista víðvarpsfélag, er hefir
• deildir í 27 löndum. I flestum
löndum, þar sem víðvarp er, er
varpað út ræðum og söng á es-
perantó og höfð viðvarps-esper-
antónámskeið.
Rauði krossinn hefir hvatt ung-
mennadeildir sínar til að læra es-
perantó, og á ýmsum stöðum hef-
ir hann gengist fyrir esperantó-
námskeiðum.
Alþjóðafélag flutningsverka-
manna hefir samþykt, að esper-
antó skuli framvegis vera fúli-
gilt mál milli stjórnar félagsins
og deilda þess úti um heim.
Alheimsfélag járnbrautarmanna
hefir alþjóðlegt esperantistafélag
innan síns félagsskapar.
Skátar hafa með sér alþjóðlegt
esperantófélag, er á hlutdeild í
útgáfu blaðs.
Þá er til alþjóðlegt esperantó-
félag lögreglumanna. Félagsmenn
voru í sumar 2800, starfa í 46
löndum og gefa út blað.
Katólska kirkjan hefir auðvitað
haft vit á að taka esperantó í
þjónustu sína. Innan hennar eru
tvö alþjóðleg esperantófélög fyr-
ir fullorðið fólk. Þar að auki er
til alþjóðlegt esperantistafélag ka-
tólskra unglinga. Þessi félög gefa
út blöð á esperantó.
Þá er til kirkjpbandalag esper-
antista. Það gefur út blað.
Alþjóða atvinnumáladeild
Þjóðabandalagsins gefur út bækl-
ing á esperantó annanhvorn mán-
uð um atvinnumál.
Alþjóðabandalag friðarvina hef-
ir samþykt, að allar ræður, er
fluttar vtrði á alþjóðaþingi
bandalagsíns efliir 1931' (eða
1932?) skuli þýddar á esperantó.
Vegna gamalmenna, sem þingið
sitja, fanst bandalaginu ekki við-
eigandi að taka upp þessa ný-
breytni fyr. — Einnig hefir Þjóða-
bandalagið lagt það til við þjóðir
þær, sem í bandalaginu eru, að
þær noti esperantó sem póst- og
sfma-mál.
Rússland og Tékkóslóvakía hafa
samþykt að nota esperantó sem
símamál.
Þá er enn fremur þjóðlausa al-
heimsfélagið (sennacieca asocio
tutmonda). Það er pólitískur al-
þjóðafélagsskapur. Það vinnur að
því, að koma esperantó í þjónustu
öreiga í öllum löndum og skapa
þjóðernislausan hugsunarhátt.
Þetta félag hélt fjölment alþjóða-
þing í Leningrad í feumar. Félagið
gefur út blað, tímarit og bækur
með samvinnusniði.
Prentarafundur i Eistlandi sam-
þykti í fyrra, að ríkið kendi es-
perantó í stað trúarbragða. En
þessi samþykt var vitanlega ekki
þökkum þegin af þeim, sem
græða fé á trúarbragðafræðslu.
Allar meiri háttar vörusýningar
nota esperantó. Og mörg hin
stærri vöruhús auglýsa og rita
viðskiftabréf á esperantó.
Esperantó er mjög víða kent í
skólum. 1 Rússlandi er það lög-
boðin námsgrein í sumum skól-
um. 1 Stokkhólmi er það lög-
boðin námsgrein við besowska
skólann, sem er mentaskóli. I
Austurríld veit ég til, að stjórnin
hefir skipað menn til þess að
annast próf í esperantó. f Vín-
arborg er sumum lögregluþjónum
gert að skyldu að kunna esper-
antó.
f Þýzkalandi er esperantó kent
í mörgum skólum. í fyrra var
það til dæmis kent 1400 börnum í
Magdeburg. Einnig er mér sagt,
að það sé kent við almenna
mentaskólann i Núrnberg.
Gríska mentamálaráðaneytið
hefir nýlega látið boðsbréf ganga
um landið, þar sem það ræður
öllum kennaraskólum og miðskól-
um til að kenna esperantó, sök-
um hinnar miklu útbreiðslu, er
. málið hafi náð.
í Brazilíu hefir esperantó náð
mikilli útbreiðslu á síðustu tím-
um, og ríkisstjórnin styður hreyf-
inguna með ráði og dáð.
í Japan á esperantó miklu fylgi
að fagna. Og Japanar hafa gefið
út fjölda vísindarita á esperantó,
einkum læknisfræðilegs efnis.
I Englandi er esperantó kent
í mörgurn skólum. f sumum skól-
unum mega nemendur velja um
esperantó og eitthvert erlent
tungumál, en í öðrum er það I
skyldunámsgrein. Ég hefi undir
höndurn skýrslu, sem nokkrir
enskir barnaskólar sendu Þjóða-
bandalaginu um árangurinn af es-
perantókenslu þeirra. Árangurinn
er í fetuttu máli þessi: Börnin hafa
mikinn áhuga á að Iæra málið -
og tileinka sér það fljótt. Þegar
þau eru orðin sendibréfsfær i þVí,
eignast þau bréfavini víðs veg-
ar útí urn heim. Þetta-vekur hjá
þeim þekking og samúð með öðr-
um þjóðum, skapar alþjóðlegan
anda og’eykur kunnáttu þeirra
í landafræði. Sumir skólarnir
taka það sérstaklega fram, að es-
perantónámið þroski vitsmuna*
gáfu barnanna. Allir þeir skólarn-
ir, sem næga reynslu hafa fengið
af kenslunni, telja esperantó á-
gætt uppeldismeðal. Börn, sem
lært hafa esperantó, taka öðrum
börnurn fram í móðurmálskunn-
áttu.
Reynandi væri kann ske að'
skjóta því hér inn, íslenzkum stú-
dentum og prófessorum til upp-
örvunar, að Collinson, rnerkur
málfræðingur í þýzku við háskól-
ann í Liverpool, hefir nýlega
stofnað þar esperantófélag með
stúdentum.
Verkamannafélög víða um heim
gangast fyrir kenslu í esperan-
tó innan sinna vébanda og hafa
esperantófélög og klúbba. Sum
ríki styðja esperantóhreyfinguna
með árlegu fjárframlagi.
Fjöldi blaða, sem rituð eru á
þjóðatungunum , flytja einnig
greinar á esperantó. Meðal slíkra
blaða má nefna Daily Herald, Ber-
liner Tageblatt, Wireless World
og japanska blaðið Sin-aishi.
Á esperantó eru samtals gefin
út um 130 blöð og tímarit. í sum-
ar höfðu alls verið prentaðar á
þessu máli á sjötta þúsund bæk-
ur. Þær fjalla um hvers konar
efni, sem nafni tjáir að nefna. Þar
eru ljóð, leikrit, sögur og æfintýri.
Önnur fjalla um fræðileg efni,
svo sem heimspeki, sögu, háspeki,
yoga, málfræði, læknisfræði, lyfja-
fræði, vélfræði, stjórnmál o. fh
0. fl. Bækur koma út á esperantó
nálega daglega. Sum þessara rita
eru þýðingar úr þjóðamálunum,
og þá einkum úrval úr svo nefnd-
um heimsbókmentum. önnur eru
skráð á esperantó. Til eru skáld
og rithöfundar, meira að segja.
reglulegir ritsnillingar, er skrifa
bækur sínar á esperantó. Og
þeim fjölgar eftir því, sem málið
breiðist út. Ég veit af tilviljun
um þrjár bækur, sem þýddar voru
úr esperantó á þjóðatungurnar
síðast liðið ár. Þess má geta hér,
að dr. Zamenhof var ekki að eins
málaséní. Hann var einnig Ijóð-
skáld og einn af beztu ritsnill-
ingum, sem sögur fara af. Hann
hefir gefið heiminum hina full-
komnu fyrirmynd í að rita espe-
antó.
Hvað eru þá rnargir esperant-
istar í heiminum?
Það veit enginn. En nú stendur
til, að manntal verði tekið meþal
esperantista fyrir næsta alþjóða-
þing.
Þær þjóðir, er frernst standa í
esperantóhreyfingunní, eru Þjóð-
verjar, Englendingar, Frakkar og
Japanar. Á Norðurlöndum eru
Svíar í fararbroddi. fslendingum
er þess vegna alveg óhætt að fara
að hnýsast ofurlítið í esperantó.
Þeir verða ekki að endemum fyrir
pdð. (Frh.)
Kveikja ber
á bifreiðum og reiðhjölum kí.
3 e. m.