Bjarki - 21.03.1902, Blaðsíða 1

VII, II
Eitt blað a viku. Verð árg. 3 kt.
borgist fyrir 1. júlí, (erlenriis 4 kr
borgist f'yrirfram).
Seyðisfirði,21. mars.
Uppsögn skr ifieg, ógild nema komín
sje tii útg. fyrir 1. okt. og kaupandi
sje þá skuldlaus við blaðið.
1902.
ÍSLENSKUR KENNARASKÓLl.
— o—
Hvernig á maður að geta þagað, þegar
nýja öldin þýtur óðfluga fram hjá með ótal
framfarir og endurbætur, hverja annari betri ?
Framfarir, sem eru alveg afgerandi fyrir vel-
ferð heilla þjóða, — framfarir, sem kosta
•grynni fjár, en samt sem áður þykja svo
mikilsvarðandi, að eingum dettur í hug að
ftesta þeim og biða bctri tíma — nema oss,
Islendingum.
Jeg á hjer við menntunarframfarir og skóla-
umbætir grannþjóða vorra.
Jeg hef leingi haft í smíðum dálítinn grein-
arstúf um þetta málefni, og ætlaði að senda
Bjarka hann.
í’að gladdi mig því stórlega að lesa grein-
arnar »Alþýðumenntunin* og »Alþýðuskólar» í
42. og 43. tbl. Bjarka f. á. Það sýndi mjer
glöggt, að áhuginn á málum þessum veks og
þroskast, og þá er von um bráðar endur-
bætur. Því þegar alþýðuskólakrafan er orðin
að þjóðarvilja, þá megnar einginn máttur
að spyrna á móti.
En eftir hverju erum við lslendingar annars
að bíða? All-flestir eru samdóma um það, að
bráð nauðsyn sje á fostu skólaskipulagi fyrir
allt landið, en rjetti tíminn sje ennþá ókominn.
Vjer höfum ekki efni á því. Mjer er spurn:
Hvenær fáum við þessi efni ? Aldrci meðan
þessi hugsunarháttur ríkir í landinu. Við
verðum að hafa efni á því! Straks! Getum
við ekki feingið skólana jafngóða skólum
grannþjóða vorra, þá látum oss þó að minnsta
kosti gera þá svo góða sem frekast er unnt.
l.átum oss allra snöggvast opna augun og
líta ófeimnir í kring um oss :
Stærri smán en menntunarásigkomulag okkar
getur vart hugsast í siðuðu landi. í fáum
orðum vil jeg reyna að sýna að þetta er því
miður sorglcga satt:
Eingin löggild skólaskylda, eingir kennarar,
(bæirnir undanteknir).
Húsfeðurnir hafa mintti lögboðna ábyrgð
fyrir börnum sínum en tyrir skepnunum. Bænd-
ur sækjast eftir »fjármönnum« til að hirða
kindur sína, eftir »hestamönnum» til að temja
gæðingaefnin; en til að »hirða« börnin sín —
undirbúa sál þeirra og líkama undir tíma og
eilífð — til þess taka mann venjulega kaup-
lægsta manninn, skilmálalaust — án meðmæla,
vottorða eða þess háttar.
Af þessu stafar hið íslenska skólaskipulag,
sern mun vera hið dæmalausasta á Norður-
•öndunum og þótt víðar sje leitað, — þar eð
flækingar, ónýtjúngar, tugthúslimir, ómenntaðir
P'ltar, sem eigi mundu standast vanalegt
öarnaskólapróf — og þegar best lætur Möðru-
vellingar —- eru kennarar til sveita á íslandi.
til þessarar »uppfræðslu» veitir landssjóðar
»ke n n ar ast y rk« — án allra skilmála! Það
er eins og manni liggi við að láta aftur aug-
un eða líta 'til hliðar við sjálfa tilhugsunina.
Hefði það verið cinskonar tillitsnefnd í
hverri sveit til þess að líta eftir kennslunni, svo
að það væru að minnsta kosti heiðvirðir menn
sem önnuðust hana, þá væri þó alltsaman litlu
skárra. En þvílík nefnd finnst ekki einusinni
í bæjunum, þar sem þó eru fastir barnaskólar,
— og það þrátt fyrir það að við höfum fullt af
allskonar nefndum: fóðurskoðunar- og kláða-
skoðunarnefnd o s. frv. Það er auðsætt, að
við Islendingar lifum meira fyrir skepnurnar en
fyrir úngu kynslóðina.
Jeg álít það ónauðsynlegt að telja upp öll hin
siðspillandi, sálarmyrðandi, hugsunarhemjandi og
heimskualandi áhrif, sem hin íslenska sveita-
kennsla hlýtur að hafa í för með sjer. Þau
geta menn hæglega ímyndað sjer.
Kem jeg nú að aðalefninu: Hvað er hjer
að gera? Tvennt: Lögbcðið skólaskipulag og
kennaraskólastofnun. En þetta hvorttvcggja
hlýtur að fylgjast aé; því ef við frestum
stofnun kennaraskólans þángað til menntunar-
málið er komið í góðar horfur, þá verða skól-
arnir að bíða eítir kennurum í 3-4 ár og
máske leingur. Kennnaraskólinn verður að
stofnsetjast um sama leyti — eða helst áður
— og þingið tekur menntamálið fyrir til
framkvæmda. A því vinnum við fleirí ár í
tíð.
Sarrhliða föstu skólaskipulagi er það eingin
mannleg stofnun, scm á fáum árum getur lyft
íslandi í þjóðmenningu eins og góður »ramm-
ís!enskur« kennaraskóli, — fyrirmyndarskóli,
borinn af eldheitri ættjarðarást. Hann mundi
algjörlega endurreisa Island andlega og líkam-
lega og lyfta því jafnhátt hinum þjóðunum í
menningarlegu tilliti á 15 — 20 árum eða jafn-
vel á skemmri tíma. Jeg er nefnilega korninn
að þeirri niðurstaðu, að íslensk alþýða mundi
skara lángt fram úr norskri alþýðu í menntun,
efhún ætti kost á sömu uppfræðslu — og þetta
af eðlilegum ástæðum, sem jeg því miður
hvorki hef tíð nje tækifæri til að skýra frá í
þessari grein.
Góður kennaraskóli ber í skauti sjer og
breiðir út yfir landið guðrækni,ættjarðarást,saung,
hljóðfæraslátt, íþrótf, handiðnað og mikið meira,
ásamt hinum mörgu námsgreinum, sem eiga að
búa börnin undir lifið. Úngir piltar, cldhuga
og ötulir, frískir á sál og líkama, með opin
augu fyrir öliu góðu, fögru og nytsamlegu,
verða kennarar víð*vegar í landinu og sá líls-
fræi í barnssálirnar, og mun það efalaust bera
fagra ávexti, þvi það er gróðrarvon á Islandi.
Duglegir kennarar kringum allt landið mundu
»lyfta I flokk*, svo að við á fáum árum gætum
sjeð hið úmetanlega gagtr af slíkum skóla.
Einn slíkur skóli væri nægilegur á Islandi.
Og þá ættum við að geta gert hann vcl úr
garði. Kostnaðurinn yrði auðvitað mestur í
fyrstunni, einkum ef sjcrstakt skólahús og
leikfimishús yrðu bygð strax og útbúin að öllu
leyti með handiðnaðarstæði (slöid), raunsýnis-
áhaldasafni (apparater til experimenter), nátt-
úrugripasafni o. s. frv. En þetta yrði skólinn
annars að útvega sjer smámsaman, ef kostnað-
urinn þætti of mikill í einu.
A kennaraskólum í Noregi eru venjulega
5 — 7 kennarar með timakennurum og kennslu-
konu; en jeg ímynda mjer, að við unundum
geta komist af með 3 kennara og kennslukonu,
ef kennararnir hefðu verulegan kennaraskóla-
undirbúning.
Það er auðsætt, að hinn ísienski kennara-
skóli yrði að vera landseign ; því ættu kenn-
araefnin auk fæðis og húsnæðis að borga all-
hátt skólagjald (t. d. kr. 10 eins og hjer í
Noregi á »privat«-kennaraskólanum), mundu
fáir megna að sækja skölann, og varla mundu
kennaraskólalaun á Islandi verða svo góð fyrst
um sinn, aá margir sækist eftir þeirri stöðu,
ef það verður mjög kostnaðarsamt að búa sig
undir hana.
♦
* *
Setjum nú svo, að þingið ráðist bráðléga í
skólaendurbótina. Vil jeg þá leyfa mjer að
koma með dálítið frumvarp, sem kannske get-
ur stuðlað að þvi, að Ijetta þingmönnum
þrautina um’allan helming og samstundis sparað
mikinn tíma; því á hinum íslenska þingtíma
— 2 riánuðum — verður ekki mikið áunnið í
svo vandasömu málefni meðal ótal margra ann-
ara.
Kirkjustjórnin (eða önnur yfirvöld landsins)
ætti að velja nefnd — skólamenn og aðra, sem
hafa áhuga á málinu — til þess að »búa
menntunar m á 1 i ð til þingferðar«,
þ. e. semja skólalagafrumvarp, sem
síðan yrði sent þinginu. Að enduðum um-
ræðum gæti svo þingið breytt eða endurbætt
ýmsar greinar lagafrumvarpsins eftir því sem
því þætti vió þurfa. Mun það augljóst, að á
þennan hátt væri mikilli byrði Ijett af þinginu.
Volden, Sunnmæri 15. jan. 1902. ,
Helsti Valtýsson.
V. Hörup,
einn af ráðgjöfunum í hinu nýa vinstriráða-
neyti í Danmörk, andaðist 15. febrúar, rúm-
lega sextugur, fæddur 22. maí 1841.
Hann hefur frá unga aldri gefið sig við
danskri pólitík og var tvo síðustu áratugi
síðastliðinnar altíar lángáhrifamestur blaða-
maður í Danmörku. Ilann var á þeim árum
ritstjóri aðalblaðs vinstrinianna, »Politiken«,
en það blað hefur vcrið málgagn flestra hinna
bestu rithöfunda og skálda Dana, og jafnvel