Alþýðublaðið - 17.01.1927, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
IALÞÝÐUBLAÐIÐ
kemur út á hverjum virkum degi.
Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við
Hveriisgötu 8 opin frá kl, 9 árd.
til kl. 7 síðd.
< Skrifstofa á sama stað opin kl.
19*4—10 Va árd. og kl. 8—9 síðd.
Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294
(skrifstofan).
Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á
mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15
^ hver mm. eindálka.
1 Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan
$ (í sama húsi, sömu símar).
Hvað ræðitr?
UmbótaSangleiðisig.
Öllum mönnum er meðsköpuð
prá til þess að vernda rétt sinn í
mannfélaginu. Kemur sú prá skýr-
last í ljós hjá þeim mönnum, sem
vonda aðstöðu hafa í lífinu. Að-
staða manna til þess að lifa sjálf-
stæðu lífi er að mjög litlu leyti
bundin við hæfileika eða eðlis-
þroska. Góður maður, gæddur
miklum hæfiieikum, er í núver-
andi þjóðfélagi ekki allsjaldan
fjær því marki að lifa sjálfstæður
en vondur maður með litla hæfi-
leika, ef hann hefir ekki fæðst
inni á heimili, þar sem auður og
valdsréttur skipuðu öndvegi. —
Framsýnir menn hafa fyrir löngu
komið auga á hættuna, sem slíkt
ástand hefir valdið og getur bor-
jð með sér inn í frem'íð þjóðanna.
Fyrir því er það eitt af viðfangs-
efnum umbótamanna að bæta úr
þessu viðsjárverða ástandi. Víð-
sýnir þjóðfélagsvinir vilja koma í
veg fyrir, að aðstaða manna í til-
verunni verði framvegis bundin
við efnahag eða ættarhefð. Þeir
vilja, að eðlishæfileikar manna
manna ráði því einungis, hvern
sess 'hver einstaklíngur hlýtur í
þjóðfélaginu. Flvernig sem mönn-
um kann i;ð þykja um stefnu jafn-
aðarmanna yfirleitt, get ég ekki
imyndað mér annað en að um
þetta atriði hennar, sem styður
aukin og jafnari mannréttindi, séu
allir skynbærir menn sammála.
Tel ég litlum vafa bundið, að ef
þetta atriði kemst í framkvæmd
hér á landi fyrir aðdug jafnaðar-
sinna, sanni framtiðarreynslan, að
með því sé stigið eitt af allra
stærstu framfara- og heilla-spor-
um, sem stigin hafa verið með
þjóð vorri.
Menn, sem skilja lítt grundvall-
arregiur jafnaðarmanna, hafa all-
oft látið i ljós þá skoðun, að jafn-.
aðarstefnan ætti ekkert erindi til
vor íslendinga. Sú skoðun er þeg-
ar allvíða hrakin. Læt ég því að
þessu sinni hjá líða að gera við
hana athugasemdir beinlínis, enda
mun aukin fræðsla og vakinn
skilningur á lífsstefnum, sem hjá
Oss finnast, ráða mestu um það,
hverja þjóðin velur sér til þess.
að lifa eftir í framtíöinni. En
aukin mentun og félagslegur
þroski sannar mönnum gildi jafn-
aðarstefnunnar. Það eru beztu
meðmæli hverrar stefnu sem er.
Af þessu má ráða, hver verða
muni framtíðarsteína vor.
íslenzkri þjóð ríður mikið á þvi,
að henni auðnist jafnan að sjá
ráðsæti sín skipuð hæfum rnönn-
um. En við slíku getum vér ekki
búist, meðan það ástand rikir sem
nú, að heimskir efnamenn geti
keypt völd og virðingar fyrir fjár-
muni. En fátækir hæfileikamenn
fá vegna ættarsmæðar og féleysis
aldrei kornist í „HliÖskjálf“ menta-
gyðjunnar, — fá aldrei öðlast ré'.t-
inn, sem veitir þeirn möguleika
til þess að vera réttir menn á
réttum stöðum. En lakast er það,
að þjóðin fær aldrei notið hæfi-
leika þeirra manna, sem lög nátt-
úrunnar rnæla íyrir um að sitja
eigi vandskipuðustu sæti þjóðfé-
lagsins. Lögmál náítúrunnar er
oss sizt óviðkomandi. Fyrir brot
á lögum hennar kemur hefnd fyrr
eða síðar.
Hér áð framan hefi ég gert
grein fyrir þvi, að með slíku
skipulagsástandi þjóðfélagsins,
sem nú er, brjótum vér algerlega
í bága við réttlátt eðlislögmál.
Svo langt er komið óreiðunni í
þessu efni, að ef tveir menn sækja
um starf, hvort sem það er af
æðra eða lægra tagi, ræður það
alloft úrslitum, ef annar hefir að
efnum vel búið frændfylgi að
baki. Ræður slíkt fylgi jafnvel
því, hverjir skipa sætin í löggjaf-
arsamkomu vorri. Allir, sem opin
hafa augun, hljóta að sjá, að með
þessu er málum vorum og sjálf-
stæði stefnt í óvænt efni. í þessu
sambandi minnumst vér margra
stórmenna, sem oss hafa fæðst
og dáið án þess, að vér fengjum
no'ið andans orku þeirra og hæfi-
leika. Því heíir valdið sama mein-
ið, ójöfhuðurinn í þjóðfélaginu,
sem ])ví miður á sér enn verj-
endur á landi voru. — Þeir, sem
hamra mest á því, að fram-
tak einstaklingsins eigi að
ráða því, hvað unnið sé í
þjóðfélaginu, ættu að íhuga þessa
spurningu: Ræður framtak ein-
staklingsins meira í þjóðlífi voru
en auður og ættarhefð? Það er
framtak einltaklingsins, sem knýr
Pé:ur til þess að sækja um starf,
; em aug ýst er ti umsókna, sömu-
leiðis Pál. Báðir geta þeir verið
jafn-framtakssamir. En hver fær
starfið? Sá, sem að baki sér hefir
ríkara sifjalið eða er sjálfur svo
yel efnum búinn, að hann getur
boðið keppinaut sínum byrginn
fjárhagslega. Gæíið þess, sem
lofið framtak einstaklingsins, að
það má sín lítils, þá er afl auðs
og frændfylgis stendur á rnóti.
Þá hefir ekki alla skort framtaks-
semi, mikilmennin ís enzku, sem
saga vor geymir, en aidrei fengu
notið sín eða■ þjóðin þeirra vegna
sífeldrar baráítu við eymd og
efnaskort.
íslenzka sveitabæri lur, sem lítið
hafa framkvæmt sðustu ár-
in, hefir ekki skort framtak eða
dug á móts við suma ungiingana,
sem gert hafa út til síldveiða á
Biglufirði. En lánveitingavald
þessa lands liefir betur treyst
framtakssemi og fyrirhyggju út-
gerðar-„spekúlanta“ en íslenzkra
bænda. Árangur þess trausts er
nú þjóð vorri að sjálfsögðu nægi-
lega kunnur. I þessum efnurn hef-
ir verið gengið fyrirhyggjulaust
Jram.iSú framganga hefir valdið
stórum meinum í þjóðiífi voru.
Bót þeirra þolir litla bið, ef þau
eiga ekki að ræna þjóðina lífs-
möguleikum að meira eða minna
leyti.
Réttlætistilfinning þjóðarinnar
heimtar það, að hæfileikar manna
fáði því meira, hvar þeim er skip-
að í þjóðfélaginu, en auður og
ættartign. Ella er helstefnu fylgt,
— þjóðinni böl magnað. Og böl
Iiefir henni verið magnað í mörg
ár. Á því böli verður ekki ráðin
full bót nema með róttækum um-
bó;um. Svo er um flest annað,
sem þjakar voru litla þjóðfélagi.
Vér verðum að gera oss það full-
ljóst, að komast verður fyrir ræt-
ur þess, sem miður fer, svo að
það fái aldrei skotið upp höfðinu
að nýju, því að þótt alþýða géti
unnið sér stundarhagsbætur án
lítilla fórna, verður það litils virði
framtíðarkynslóðunum, ef jarð-
vegurir.n, sem frækornum stund-
arhagsmuna er sáð í, felur í sér
rætur þess, sem órétti og ánauð
gelur valdið í þjóðlííinu. Þetta
er sönnum umbótamanni jafn-
ljóst og garöyrkjumanninum, sem
rífur illgresið úr garði sínum
upp með róíum, því að annars eru
nytjaplönturnar aldrei öruggar
fyrir idgresinu, sem skýíur ráns-
/öngum við fyrsta tækifæri.
Gerum oss Ijóst, að þótt langt
verði, unz gáfuðustu mönnum
þjóðarinnar, hvort sem þeir eru
ríkir eða fátækir, standi opnari
vegurinn að garði mentunar og
trúnaðarstarfa en auðugum
heimskingjum, þá er sízt of snemt
að fara alvarlega að vinna að því,
Ég efast ekki um, að allir, sem
hlutdrægnislaust vilja íhuga þetta
mál, skilji nauðsyn þess, að unn-
ið sé fyrir það. — Til þess að
taka við þeirri réttarbót, sem
hér um ræðir, vantar oss engan
innri þroska, en oss vantar réttar-
bótina til þess að hið innra líf
þjóðarinnar geti þ;o kast og orðið
heilbrigt.
Annars er framkvæmd nýrra
hugsjóna bundin við eðlilega lífs-
þróun. Félagslegar umbótahug-
sjónir verða að öðlast viður-
kenningarrétt þjóðarinnar. Fyrir
því er nauðsynlegt, að þjóðinni
berist réttar frásagnir af stefnu
jafnaðarmanna, óeitraðar af póli-
tískum saur andstæðinga hennar.
Myndi það án efa flýta mikið fyr-
ir því, að vilji jafnaðarmanna yrði
alþjóðarvilji. Jafnréttishugsjónin
verður aldrei kveðin niður. Kom-
ist hún, ekki i framkvæmd í dag,
þá á morgun. Tíminn, sem hún
verður að fullu viðurkend, nálg-
ast-
Þó að nú séu ærið erfiðir tímar
fyrir alþýðu þessa lands, og mat-
arstritið — ef náðin í brjóstum
atvinnurekenda veiíir það — tald
tíma, hug og dug, megum vér
ekki gleyma því, að hér hjá oss
er h-afið stríð fyrir jafnrétti, sem
ekki verður fulllokið á voru æfi-
skeiði, en oss ber skylda til að
leggj-a krafta v-ora í að svo miklu
leyti, sem hverjum einstökum er
unt. í slíku starfi ber oss að
standa saman. Þá munum vér í
lok þessa nýja árs standa einu
skrefi nær því ríki, sem jafnrétti
-og friður skipa öndvegi í.
Því að með göðum samtökum
veíum vér sterkustu þættina í ör-
yggisvarnir aldinna og óborinna.
Hafnarfirði, á þrettándanum 1927.
Árni Ágúsiss.
Ápbók
hins islenzka fornleifafélags
1925—26
er nú komin út, og er í henni
fjöldi af ágætum ritgerðum; flest-
ar eru þær eftir Matthías þjóð-
minjavörð. Eru fyrst nokkur hlý-
leg minningarorð eftir hann um
Jón Jacobson landsbókavörð, sem
og var forngripavörður um eitt
skeið. Þá er ágæt ritgerð eftir
Ólaf Lárusson prófessor, „Nokkr-
ar athugasemdir um fjórðungs-
þingin“. Sýnir höf. með góðum
rökum, að skoðanir Maurers og
Finsens, að setning fjórðungs-
þinga hafi verið dauður lagabók-
stafur, að þau hafi hvergi með
vissu komist á fót nema í Vest-
firbingafjórðungi, og að þau, þó
að þau ef til vill hafi komist á
fót í öðrum fjórðungum, hafi fall-
ið niður eftir skamma stund, fái
ekki staðist. Rekur hann það mál
nákvæmlega og sýnir, hvar þing-
síaðirnir voru. 1 Austfirðihga-
fjórðungi var þingstaðurinn í Vífe
í Lóni; í Sunnlendingafjórðungi
var hann undir Ármannsfelli, í
Vestfirðingafjórðungi í Þórsnesi
og í Norðlendingafjórðungi í
Hegranesi. Þá er merkileg lýsing
á rústunum í Herjólfsdal með
myndum, eftir Matthías, svo fróð-
leg ritgerð um „Nafngjafir land-
námsmanna á íslandi“ eftir Vig-
fús Guðmundsson. Þá er nokkuð
löng, en góð grein um „ Ævar-
skarð hið forna“ eftir Margeir
Jónsson. Síðan stutt klausa eftir-
Matthías um „Dys við Kápu hjá
Þórsmörk“, þar sem fanst hið
undurfagra spjót og merki þess,
að haugbúi hafi verið i gulldregn-
um klæðum, þá klausa „Um Hof
í Miðfirði" eftir Jósafat Hjaltalín
með athugasemdum eftir M. Þ.
Svo er athugagrein um beinin,
sem fundust á Hvaleyri og getið
var um hér í blaðinu, eftir Matt-
hías, og kemst hann að þeirri'
vafaiaust réttu niðurstöðu, að
þau séu af sjóreknum mönnum;,
sem hafi v-erið urðaðir utan garðs.
Þá er „Dagverðarnes“, örnefna-
lýsing eftir Andrés Grímólfsson.
Er örnefnalýsingin til orðin fyrir