Bjarki - 27.06.1902, Blaðsíða 2

2
— í raun og veru er þetta nú furðulegt at-
hugaleysi. Ekki veit jeg, hvað er vandi, ef
það er ekki vandi að taka við barninu, þegar
augu þess eru að lúkast upp fyrir lífinu. Ekki
veit jeg til hvers þarf nærfærni, ef hennar þarf
ekki til þess að hlúa að öllu því góða, sem í
barninu býr, en reyta upp illgresið, hvar sem
það lætur á sjer bóla, — að vekja hjá barn-
inn skilninginn og viljann og beina tilfinningu
þess í rjetta átt — að hjálpa barninu til þess
að verða að hugsandi, námfúsum, fjelagslyndum,
sjálfstœðum, dreinglyndutn, góðum manni. —«
>— — — Ekki er það dæmalaust, að
mannaumingi, sem er aðalfifl heiis landsfjórð-
úngs og rekinn er út úr hverju húsi hjer í
Reykjavík jafnskjótt og hann stigur fæti sínum
inn í þau, sje hafður fyrir kennara ár eftir ár og
landsjóðsstyrkur er feinginn til að hafa hatin
við þann starfa. Og þegar menn eru að stínga
sarnan nefjurn um þetta, þá er vanalega við-
kvæðið hjá þeim, sem kunnugireru: Þeir eru
margir verri en hann E............, þegar hann
er ófullur — margir verri.«
»En svo eru nú allar þjóðir, nerna íslend-
ingar, farnir að skilja það og vita, að þó mað-
ur sje prýðisvel mentaður og sannkristinn mað-
ur, þá er ekki þar með nein trygging fyrir því
feingin, að hann sje góður kennari.*-----------
»Þetta skilja nú allar þjóðir nú orðið nema
íslendingar, eins og jeg sagði. Þessvegna
heimta þær alveg sjerstaka kunnáttu af þeim
mönnum setn fást við barnafræðslu, kunnáttu,
sern kölluð er kennaranienntun. Þær heimta
ekki aðeins að kennarinn sje vel menntaður
maður, heldur líka, að hann hafi beinlínis lcert
að kenria börnurn.«
Eftir að hafa lýst sveitakennslunni eða um-
ferðakennslunni rækiiega og lagt fram skýrsl-
ur frá síðustu árum, kemst E. II. svona að
orði á einum stað:
»— '— — Og svo i þokkabót eingin trygg-
ing fyrir, að kennararnir sjeu hæfir til að kenna
neitt, hvað lángan tíma sem þeir hefðu tii
þess. Iditt miklu iíklegra, allt að því sjálfsagt,
að yfirleitt veljist þángað verstir kennarar, sem
óiagið er mest. Með öðrum orðum, afarstór
flœmi af tandinu eru að verða að mentalegri
auðn með þessu háttalagi.
»— — A hverju eigum vjer þá að byggja,
til þess að koma alþýðumenntun vorri í betra
horf ?
Jeg er ekki í neinum vafa um það, að vjer
eigurn að byrja á því að afla oss góðra kenn-
ara. — — —«
Þetta segir nú einn af merkari mönnum
okkar, — sem bæði hefur reynslu og þekkíngu
fyrir sjer í þessu málefni — og ótal margt
annað, sem efiaust væri mjög þarft bæði fyrir
S. O. og alla Isléndínga að lesa vel og ræki-
Iega — og síðan leggjast allir á eitt að reyna
af aleíli og áhuga að vinna saman í þessa átt,
í stað þess að hreyta ónotum að þeim fáu,
sem leitast við að gera ofurlítið í menntamálinu
íslenska.
Það sem jeg hef bent á í fyrirlestri E. H.,
brýtur svo algjörlega niður allar mótbárur S. Ó.
að það er alls engin þörf fyrir mig að hefta
mig meir við þær. Jeg vil því að eins sýna
lit á að standa við öfgar mínar, þar sem þær
allir voru byggðar á lífsreynslu minni og þekk-
íngu, þótt lítil sje.
Jeg hef aíls ekki sagt, að sveitakennarar á
íslandi sjeu yfirleitt slíkir óreiðumenn semþeir,
er jeg nefndi í vetur. Sagði aðeins, að svona
væri það (ætti sjer stað) á íslandi. Og meðal
hinna tiltÖlulega fáu ísl. kennara, sem jeg þekki
frá bernsku minni, eru minnst 8 — 10 sem óefað
og augljóslega eftir almennings áliti og vitund
reiknast til eins eða annars af hinum fjórum
flokkum, er jeg nafngreindi í vetur. Að S. Ó.
er þessu gersamlega óknnnugur sýnir best,
hvern áhuga hann hefur haft á menntamálunum
íslensku. En mjer dettir ekki í hug að nafn-
greina einstöku sveitir eða einstöku menn í
opinberu blaði, þó það sje ísl. siður. Vilji
S. Ó. endilega fá algerða sönnun í þessu máli,
þá skal jeg hvísla nöfnunum að honum við
tækifæri, og mun hann þá kannast við þau all-
flest.
Þetta er sorglegur sannleikur. En svona er
það, Hjer tala jeg þó af átakanlcgri reyuslu
og þekkingu!
Það væri eflaust margt og mikið meira að
segja í þessu máli, en trúi S. Ó. ekki frásögn
minni, kýs jeg helst að sannfæra hann munn-
lega, þar sem jeg hef megna óbeit á ijllum
blaðastælum, sjerstaklega þegar um slík al-
varleg velferðarmál er að ræða.
Vilji S. Ó. sem jeg, þá tökum við höndum
saman í ættjarðarást og bróðerni og veltum
steini úr menningargötu íslands. Þá gleymum
við öllum smásmuglegum hugsunarhætti og
persónulegum ónotum.
Vjer tnegurri ekki hugsa sem svo: Steinn-
inn er svo líti!!, lagsi, láttu hann bara vera!
Vjer vcrðum að vera sarnhnga og samtaka í
þessu eina máli. Þá berum vjer sigurinn
heirn, og heingjum lárviðarkransinn um enni
ættjarðar vorrar.
Að endingu verð jeg að rjettlæta eitt atriði
í grein minni í vetur. Aða!ga!li hennar var
sá, að hún vegna tímaleysis varð allt of stutt,
svo hætt var við, að hún yrði misskilin (jeg
á hjer ekki við S. O., sem auðsjáaníega hefur
ekki viljað skilja hana). Sumir hafa kannske
tekið hana nærri sjer og haldið að eg hreytti
hnútum að einstökum mönnuin, t. d. Möðru-
veilíngum; en því fer fjarri. í hitt eð fyrra
minntist jeg vfst meðal annars á það í Bjarka,
að maður mætti ekki búast við því að fá
ketinara frá Möðruvöllum, þar sem skólinn væri
ekki kennaraskóii og alls ekki ti! þess ætlaður.
Það er eingin niðrun fyrir pilta þaðan, þótt
þeir sjeu ekki færir í allan sjó, og þó þe:m
sje ábótavant í ýmsu, sem þeir hafa aldrei
lært.
Jeg þekki einmitt »Möðriivellínga«, sem eru
óefað afbragðs kennaraefni — ekki frá sköl-
anum, heldur frá fæðíngu sinni; sumir þeirra
hafa verið kcnnarar í fjöldamörg ár — fyrir
ekki neitt. Þessir menn hafa orðið að berjast
einmana gegnum heiminn, eyða laungum tíma
æfi sinnar til þess að vinna sjer þá reynslu
og þekkingu sem þá vantaði, af því að skól-
ann — sem átti að leiðbeina þeim í þessa átt,
glæða skilníng þeirra, vekja athygli þeirra og
gefa þeim óteljandi bráðnauðsynlegar bending-
ar — vantar algjörlega. Allt þetta verða þeir
að »uppgötva« sjálfir, — og þegar þeir loks-
ins eftir margra ára baráttu eru farnir að njóta
gleði og ánægju af erfiði sínu, — þá er æfin
á enda.—- Svona er æfi hinna fáa sveitakenn-
ara okkar!
Jeg ber mikla virðingu fyrir svona mönnum,
sem offra lifi sínu á menningaraltari óþakklátrar
þjóðar.
Helgi Valtýsson.
Alvar!egar hugleiðíngar
urn
ríki og kirkju
eftir
Leo Tolstoi.
íslenskað eítir norskri þýðíngu. Kristjaníu 1891.
(Frh.)
Jeg skal skýra nánar, hvað jeg á við : af því
það er ómögulegt, þá getur það ekki verið,
en eitthvað sem er fjarska líkt þessu hefur
verið gert og er gert enn í dag. Það sem á
sjer enn stað og hefur átt sjer stað í ómuna-
tíð, er þetta: menn neyða upp á meðbræður
sína trú, sem sýnist vera lfk þeirra eigin
trú; en það er samt ekki annað en missýn-
íng.
Verulega trú er ekki hægt að neyða neinn
mann til að taka, og það, að aðrir taka hana
getur heldur ekki stafað af ytri ástæðum, valdi,
klókindum eða sjerplægni. Sú trú, sem menn
útbreiða með valdi og aðrir taka af ótta eða
í hagnaðarskyni, hún er ekki veruleg, heldur
sýnist hún einúngis vera trú.
í hverju er þá þessi uppgerðartrú fólgin, og
á hverju er hún byggð? tlvaða afstöðu hefur
sá, sem blekkir, við þessa trú, og hver er af-
staða hins, sem blekktur er? Jeg ætla ekki
að tala um blekkingar Bramatrúarinnar, Buddha-
trúarinnar, Konfutsekennfnganna eða Múhameðs-
trúarinnar, — á þær þarf ekki lengur að
benda; þær eru svo auðsxjar öllum, sem
nokkuð hafa kynnt sjer þessi trúarbrögð; jeg
ætla að láta mjer nægja að tala um kristin-
dóminn, þá trú, sem oss er kærust, og nauð-
synlegust, og vjer þekkjum best.
í kristindóminum er allur blekkíngavefur-
inn byggður á hinni ofstækislegu skýríngu á
þýðíngu, tilgángi og köllun þeirrar stofnunar,
sem kallar sig kirkju, skýríngu, sem sjálf
hefur við ekkert að styðjast og allir, sem fara
að fjalla um uppruna kristindómsins, reka sig
því fyrst á, að er hin gffurlegasta fjarstæða.
Af öllum guðleysis hugtökum og orðum er
ekkert eins guðlaust og hugtakið og nafnið
»kirkja«.
Eingin hugmynd hefur komið eins ósegjan-
lega miklu iliu til leiðar; eingin hugmynd hefur
nokkurntíma gerst cins greinilega fjandsamleg
kenníngu Krists, eins og hugmyndin »kirkja«.
I rauninni þýðir orðið ecclesia ekki annað en
samkoma, og í þeirri merkíngu er það haft í
guðspjöllunum; í öllum nýrri málum þýðir
orðið aftur á móti kirkja, guðshús; og þótt
vjelræði prestanna hafi nú haldist í 1500 ár,
hefur orðið ecclesia ekki feingið neina þriðju
þýðíngu.
Eftir þeirri þýðíngu, sem þeir prestar, er
hafa þurft á þessu kirkjuvjelræði að halda,
leggja í orðið »kirkja«, er eingu líkara en að
»kirkja« sje stærðfræðileg setning með þess-
um aðalkjarna: Allt, sem jeg ætla að prjedika
fyrir yður, er sannleikur, hreinn, óbrotinn og
óhrekjanlegur sannleikur; og ef þjer dirfist að
hafna honum, og álítið hann ekki trúanlegan,
þá skal jeg brenna yður og bannfæra og gera
yður allt það illt sem jeg get.
En þessi skilningur á kirkjunni er hártogun,
sem þeir hafa auðvitað þurft á að halda af
rökfræðislegum ástæðum; og hann verður líka
að vera þeirra eign, sem þurfa hans með; því