Bjarki - 22.08.1902, Blaðsíða 2

2
BJ ARKl.
hef veitt því eftirtekt, að landbúnaðar-áhöld
hafa náð mikilli útbreiðslu hjer í landinu, og
það er vottur um framfarir.
Nú snerist samtalið að landbúnaðarmálum í
Danmörku.
Já, vissulega er um miklar framfarir að ræða
hjá okkur, einkum á síðustu io—I5árum. En
það ánægjulegasta er þó í raun og veru það,
að allir smábændurnirog þurrabúðarmennirnireru
komnirmeðí framfarastrauminn. Og aðal-orsökin
til þessa liggurí samlagsbúunum. Samlagsbúin
hafa i för með sjer ekki einasta beinan hagn-
að fyrir einstaklínginn, heldur einnig þann
hag, að þau hvetja til samkeppni og iðni.
Þegar smá-bóndinn sjer t.d. að nágranni hans
fær við skifti samlagsins 50 kr. meira en hann,
þá hugsar hann sem svo: »Hann hefur ekki
stærra eða betra jarðnæði en jeg. Mínar afurðir
geta verið alveg eins miklar og hans, ef jeg
aðeins fer rjett að.« Og svo leggur hann á ný
hönd á verkið, en með hálfu meiri áhuga;
hann hugsar og reiknar út alla mögulega
búhnykki, á hvern hátt hann geti sem best
notað hvað eina, og *það verður honum
lífsspursmál að standa ekki nágranna sínum á
baki.
Þá var þess getið, að í Noregi væru menn
tregir til að aðhyllast samlagsbúin, hvort sem
það nú stafaði af eðlisfari þjóðarinnar eða
af öðrum ástæðum.
Það á að líkindum mestmegnis rót sína að
rekja til hinna náttúrlegu staðhátta, svaraði
ráðgjafinn. Strjálbygðin og fjarlægðirnar gera
mönnum erfitt fyrir með samfjelagsskap. I
Danmörku er þjettbýlið meira, og þar eiga
menn hægara með að slá sjer saman, og þar
er auðveldara fyrir einn að læra af annars
reynslu. Og til þess enn fremur að styðja að
þessu síðastnefnda, höfum við nú á seinni
árum komið á fót hinum svo nefndu »þurra-
búðarmanna ferðalögum « Hæfllega margir
smábændur slást í hóp og ferðast um í landinu
og njóta leiðsagnar sjerfræðinga til að sjá og
læra af hinum best setnu smábýlum. Ríkið
borgar kostnaðinn, sem af þessu leiðir. Margir
Svíar hafa þegar tekið þátt í þessum ferðalögum,
og það mundi einnig vera ástjeða til þess fyrir
Norðmenn.
Ennfremur var ráðgjafinn spurður að því,
hvort kvartað væri um skort á vinnukrafti til
landbúnaðarins í Danmörku, eins og í Noregi.
— Já, en við höfum reynt að ráða bót á
því, með því að hvetja land-erfiðismenn til að
festa ráð sitt á landinu, koma sjer þar upp
húsum og heimilum í stað þess að leita til
borganna. Ríkið veitir þeim 3600 kr. lán með
3°/0 vöxtum; sjálfir verða þeir að bæta við
400 kr., og fyrir þessar 4000 kr. geta þeir
feingið sjer hús og landspildu, sem fóðrar 2—3
kýr, auk svína og alifugla. Afborganirnar eru
mjög lágar, og fyrir þeim vinna þeir aukavinnu
sem daglaunamenn hjá stórbændunum um
annatímann. Þetta fyrirkomulag vinnur stöðugt
meiri og meiri hylli og reynslan sýnir, að það
er öllum hlutaðeigendum haganlegt.
íslenski bóndi! Framanskrifaðar bendingar
hljóða að sönnu ekki upp á búnaðarhættina
hjer; en samt sem áður er vert að athuga það
sem þar er sagt, og einkum af því, að þegar
má sjá, að framfarastraumur hins íslenska
landbúnaðar — verði hann nokkur verulegur
— muni renna eftir líkum farvegum, eins og
hjer er bent á.
Við skulum hugsa okkur, hverju ráðgjafinn,
þessi danski bóndamaður hefði svarað, ef hann,
eftir að hafa ferðast hjer um landið, hefði
verið spurður líkum spurningum.
Vissulega mundir þú, íslenski bóndi, eingu
síður en frændur þínir Norðmenn hafa feingið
viðurkenningu fyrir gestrisni þína, því þann
heiður átt þú. Og ekki mundi ráðgjafanum síður
hafa fundist til um fjarlægðirnar og strjálbygðina
hjer, en f Noregi, og þar af leiðandi erfiðleika
á samvinnu og fjelagsskap. En til þess mundi
hann hafa hvatt, að reynt væri af ítrustu
kröftum að ryðja slíkum hindrunum úr vegi
og efla fjelagsskapinn, þar sem honum verður
við komið.
Ráðgjafinn bendír á strjálbygðina í Noregi,
sem ástæðu fyrir því, að samlagsbúin eigi þar
erfitt uppdráttar. Og þá hefi.r sú ástæða auðvitað
tvöfalt meira að segja hjer, þar sem strjál-
bygðin er ennþá meiri. En taktu eftir því, að
hjer talar maður, svo að segja í áheyrn alls
heimsins — hann er spurður af útsendara
stórblaðs, og hann veit, að svör hans verða
birt almenningi; — hjer talar maður, sem er
vaxinn upp af sama stofni og þú, bóndi, sem
fyrir verðleika sakir í þeirri stöðu, er hafinn
upp í ráðgjafatign, bóndi, sem hefur safn af
lífsreynslu, og öðrum fremur lag á að nota
hana í þarfir hins praktiska lífs. Og hann
hvetur til fjelagsskapar. Hann bendir á þann
mikla hag, sem samlagsbúin hafa í för með
sjer, beinan fjárhagnað, samkeppni og iðni.
Gætum svo að því, að þótt strjálbyggðin
sje hjer mikil, þá er þó á ýmsum stöðum hjer
á landi vel hægt að koma á samlagsbúum og
að sama skapi hægt að verða þess hagnaðar
áðnjótandi, sem þau geta haft í för með sjer.
Það er því ástæða til að hvetja og uppörva
alla þá, sem hjer geta hönd á lagt, til einlægrar
viðleitni og áhuga á því, að þau spor, sem
stígin eru í þessa átt hjer á landi, mættu
liggja til vegs og frama fyrir búnaðinn.
Tíguleik náttúrunnar og afbrigði hennar
hjer, mundi ráðgjafanum hafa gefist á að líta,
ekki síður en í Noregi. Og minnast ættum
við þess hjer, hversu sár söknuður fyllir huga
margra þeirra, er hjeðan flytja af landi burt,
— söknuður og þrá til fjallanna hjer, fossanna,
dalanna og hlíðanna. Gætum þess, að þessi
þrá — elskan til landsins, sem hefur verið
æskuleikvöllur okkar, hún er til í hjörtum okkar
og mundi gera vart við sig, ef við ættum að
yfirgefa landið. Reynum að láta þessa göfugu
tilfinníngu sína sig 1' auknum og einlægum
áhuga á að bæta sem mest lífskjörin, og
gjöra náttúruna sem mest arðberandi, um leið
og hún er áhrifamikil og tignarleg.
Ráðgjafinn finnur ástæðu til að vanda um
meðferð áburðarins við Norðmenn. En hvað
mundi hann segja, ef hann sæi íslensku
fjóshaugana, sauðataðið, og öll þau feikn af
afurðum sjávarins, hausum, hryggjum og slógi,
sem fara for'görðum í verstöðunum hringinn í
kring um landið? Yfir höfuð liggur hjer
margt, ýmist ónotað eða illa notað. En þá
koma aftur fjarlægðirnar og erfiðir flutningar
til sögunnar. Akbrautir — járnbrautir. —
O, það kostar svo mikið! En hugsaðu þjer,
ef t. d. gufubátur á Lagarfljóti og járnbraut
eftir Fljótsdalshjeraði gæti orðið til þess að
breyta þar holtum, móum, melum og mýrar-
flákum í skrúðgrænar engjar og tún, er gætu
framfleytt eins mörgum hundruðum manna,
eða jafnvel þúsundum, eins og þar eru nú
margir einstaklingar. Hvað væri þá ekki
leggjandi í sölurnar fyrir slíkar framfarir ?
Getur þetta látið sig gera, og á hvern hátt
er það mögulegt ? spyr þú. ]eg get því
miður ekki svarað því, og síst ákveðnu svari.
En á leiðina, sem liggur að því takmarki, finnst
mJer jeg geta bent þjer, þá einu rjettu,
óbrigðulu og sjálfsögðu. Leiðin er: aukin
alþýðumenntun. Það er fyrsta og stærsta
skilyrðið. Það fyrsta og mesta sem okkur
vanhagar um. Stjórnarbót og aukið peninga-
magn í landinu, sem hvorttveggja eru afar
þýðingarmikil mál fyrir framtíð okkar, eru þó
aðeins aukaatriði, þegar um víðtækar og gagn-
gerðar framfarir er að ræða. Því jafnvel
hversu haganlegt sem stjórnarfyrirkomulag það
er, sem hinn fáfróði býr við, og þó hann hafi
í höndunum afl þeirra hluta, sem gera skal, þá
munu þó tilþrif hans ávalt líkjast sundtökum
hænunnar, þangað til hann hefur auðgað anda
sinn og lært að beita hæfileikum hans í þjón-
ustu hins praktiska lífs. Aukið fjármagn í
landinu er sama sem auknir mögulegleikar og
meðöl til að nálgast þetta takmark, og með
haganlegri stjórn eru okkur gefnar fríari hendur
til að beita þessum meðölum og nota mögu-
legleikana.
Vei þeim, sem spila á þá viðkvæmu streingi
hjarta þíns, íslenska alþýða, að gjaldabyrðin
sem þú ber, til almennra þarfa, sje óþarflega
þúng og órjettlát. Má vera, að því fje, sem
þínar vinnuþreyttu hendur rjetta fram til alm.
þarfa, sje ekki ætíð vel varið. En óhætt mun
mega fullyrða það, að með það fje sje farið
betur — en ekki ver — en svo, að í fullu
samræmi sje við það þroskastig, sem við erum
á. Það eru ekki óþörfustu og ránglátustu
útgjöldin, sem við teljum mest eftir; heldur
ekki eru það fjárveitingarnar til stærstu vel-
ferðarmálanna, sem við innum af hendi með
glöðustu geði, Lítum á t. d.: Arið sem leið
gáfum við Norðmýlingar og Seyðfirðingar um
30,000 kr. fyrir áfeinga drykki, og örfáir kvörtuðu
undan þeirri kvöð. En á sama tíma eða síðasta
fardagaár, var varið úr sveitasjóðunum hjer í
sýslu 386 kr. 55 a, »til menntamála«; og enn
færri voru þó þeir, er ljetu í Ijósi að þeim þætti
þettaoflágt. — Andinn eða sálin er þó »æðri
partur mannsins,« og ætti eftir því heimtingu á
meiri hluta kraftanna í sína þjónustu.
Sannleikurinn er, að okkar eigið lága þroska-
stig leggur okkur þyngstu byrðarnar á
herðar.
Alþýðumenntunin — andlegi þroskinu verður
að hefjast á hærra stig, — svo hátt, að við höfum
vit á að beita ókkur rjett og vilja til að velja hið
gagnlega, en fleygja hinu frá okkur, — svo hátt,
að framfarahreifíngarnar vaxi í og upp frá okkar
eigin hjartarótum og við lærum að starfa eftir
hagfeldum og »öruggum reglum*.
* *
*
Jeg hef ekki tækifæri til að tala meira við þig
að sinni, bóndi sæll. Að eins vil jeg að endingu
biðja þig að kynna þjer ítarlega þann rafmagns-
straum menningarinnar — lýðháskólahreifinguna
— sem á síðari hluta liðinnar aldar hefur sprúng-
ið út, aukistogeflst meðal alþýðunnar í Danmörku