Bjarki - 14.11.1902, Blaðsíða 1

VI 1? 43-44.
Eítt blaö ,1 viku. Verð árg. j ki.
borgist fyrir i. júlí, (erlendis 4 kr
borgist fyrirfram).
Seyóisfirði,14. nóv
Uppsögn skrifieg, ógild nema komin
sje til útg. fyrir 1. okt. og kaupandi
sje þá skuldlaus við blaðið.
1902.
Eldgosin á Martinique.
— o—
Maðurinn, sem segir eftirfarandi sögu, var
sjónarvottur að skaðlegasta og stærsta gosinu úr
Mont Pelée í sumar; hann var stýrimaður á
skipinu »Roraima«, sem lá á höfninni í St,
Pjerre þegar gosið byrjaði, og heitir E. G.
Scott.
Eyin Martinique er hjerumbil 40 kilom. á
leingd og 24 kilom. á breidd og liggur milli
J4 og 15. breiddarstigs. Hún var vaxin fögr-
um trjám og runnum; lækir margir fjellu í
fossum niður af fjöllunum, fallegir vogar og
víkur skárust inn í strendurnar, akrarnir voru
frjósamir og milli þeirra lágu spegiltær stöðu-
vötn og tjarnir. Eyin virtist sköpuð handa
dreymandi þjóð, og þanLÍg voru líka íbúarnir
á Martinique.
Bærinn St. Pjerre lá við fjallsræturnar. Bak-
við bæinn báru fjallatindarnir við himin, einn
öðrum hærri.
Lánghæstur var þó toppurinn á Mont
Pelée. Hann var í norðVestur frá bænum. Hann
var gróðri vaxinn efst upp að tindi. En nið-
ur í toppinn var gamall eldgígur, og í honum
stöðuvatn. Það var spegiltært, en sagt var
að smekkurinn að því væri bitur, eins og af
jurtaseyði. Niður um hlíðar Mont Pelées fjellu
lækir með fersku vatni. Skemmtiferðafólk
gekk oft upp á fjallstindinn og lá á grasflöt-
unum á bökkum stóðuvatnsinn í gígnum.
Sólaruppkoman á Martinique er einkennileg.
Þar, svo nærri miðjarðarlínu, er ekki birting og
rökkur eins og hjer í hinum norðlægari lönd-
um. Dagurinn kemur allt í einu. Hvergi hef-
ur mjer sýnst himininn eins fagurblár og á
Martinique. Þegar sólin kemur upp sýnist
mönnum fyrst allir hlutir ljósir. Síðan er eins
og gular og fjólubláar bylgjur renni saman í
loftinu. Hafið er þá dökkgult. En um sólar-
lag á kvöldin. getur það verið rautt eins og
blóð.
St. Pjerre var gamall bær og einkennilegur,
frá landafundatímunum. Margar byggingar
voru þar frá 17. öld. Hús voru öll úr steini,
göturnar mjóar og Iagðar þúngurn steinhellum.
Þó var bæjarstæðið þarna gott og nægt land-
rými. En það var ekki siður fyrir 2 — 3 öld-
um að hafa breiðar götur í bæjunum, og frá þeim
tíma hafði sniðið á St. Pjerre ekki breyst.
I bænum var eingin sljett gata og eingin
bein^gata. Göturnar láu í ótal bugðum upp
og mður hæðirnar. Víða voru tröppur í göt-
unum, sumstaðar brattar brekkur.
Húsin voru flest gul, ef þau á annað borð
voru máluð. Steinninn, sem þau voru byggð
úr, var orðinn mosavaxinn. Vínviðarteinar
vöfðu sig utanum suma húsgaflana. Gluggarnir
voru rúðulausir með járn- eða trjá-grindum fyr-
ir. Þúngir trjehlerar voru við hvern glugga,
og þegar þeim var lokað var niðdimmt í hús-
unum.
Fólkið á Martinique var dreymandi, latt og
nægjusamt. Fyrir gosið voru þar um 180
þús. íbúar, 150,000 sverfíngjar og kynblend-
ingar, 15,000 Kínverjar og áli'ka margt af
óblönduðu hvítu fólki. Hvíta fólkið var fá-
tækasti lýður Eyjarinnan. Verslanin var mest
í höndum svertíngja. Þó voru útlendar pen-
ingastofnanir í St. Pjerre, Banque Transat-
lantic o. fl.
Svertingjarnir á Martinique voru mjög saung-
elskir. Jeg hafði oft unun af að hlusta á
saung þeirra. Kynblendingarnir voru flestir
fallegir, djarfir og greindir menn, kvenfólkið
var flest nærri hvítt og margt fallegt. Inn-
fædda fólkið var mjög hjátrúarfullt. Það skoð-
aði Mont Pelée sem helga veru og trúði fast-
lega að gos væri ekki að óttast þaðan fram-
ar.
Gosið 8. maí kom ekki óvörum. Eldsum-
brotin í fjallinu gerðu .vart við sig strax 3.
maí. Þá gaus fjallið fyrst. Og nokkru áður
hafði fólk í sveitaþorpi, sem liggur vestan í
fjallinu, fast við rætur þess, fundið brenni-
steinsfýlu í loftinu, sem auðsjáanlega hefur
verið fyrirbcði gosanna. En Mont Pelée hafði
ekkert bært á sjer í meira en hálfa öld, nema
hvað dunur miklar heyrðust í fjallinu fyrir 25
árum.
Þriðja maí gaus fjallið allmiklu gosi. Stór
reykjarský ultu upp úr gígnum sfðari hluta dags-
ins. Vatnið í gígnum hafði á svipstundu
breytst í gufu. Um miðja nóttina á eftir stóð
loginn mörghundruð metra í loft upp frá fjalls-
tindinum. Lítið eitt fannst til jarðskj álfta, en
loginn úr gígnum hjelst við alla nóttina. Um
morguninn lá heitt öskulag tveggja þumlúnga
þykkt yfir götum og húsum í St. Pjerre.
Tindur Mont Pelées var hulinn reykjarskýjum
en himininn bjartur allt í kring. Nóttina eftir
logaði enn úr gígnum og 5. maí kom nýtt gos
og stærra en hið fyrra.
Þá rann hraun, i,5 kílóm. á breidd, úr gígn-
um og niður til hafs, en sú leið er 6,5 kílóm.
Þetta gerðist á aðeins þrern mínútum og fórst
þar fólk hundruðum sanian og stórar verk-
smiðjur eyðilögðust.
Það virðist nú svo sem þetía hefði átt að
verða íbúunum i St. Pjerre til viðvörunar.
Og margir hafa spurt mig, hvernig fólkið hefði
getað beðið óhrætt í bænum eftir állt þetta.
Til að skilja það verða menn að þekkja skap-
ferli fólksins. Mont Pelée var einskonar kunn-
ingi þess. Það skoðaði hann sem verndargoð
sitt.
Þar á ofan hefði verið erfitt fyrir alla íbú-
ana að komast burt. Hvert áttu þeir að fara?
Skip voru þar ekki nægilega mörg til að flytja
þá burt. Að flytja suður yfirfjöllin var hættu-
spil. Má vera að Amerfkubúar eða Einglend-
inger hefðu tekið það til bragðs. En inn-
fæddum Martiniquebúum kom ekki til hugar að
eggja út í þá hættu.
Nokkrir af íbúunum flúðu þó á seglbátum
og smáskútum. Aðrir tóku sjer far á 'gufu-
skipum, sem í höfninni lágu. En flestir af
þeim munu hafa farist þegar eldgosið kom.
Allur málmforði bánkanna var fluttur út í
franska herskipið »Suchet«, En bánkamenn-
irnir voru kyrrir f landi, eftir því sem mjer
hefur verið sagt.
Ef til vill hefur fólkið orðið rólegra vegna
þess að 7. maí leit svo út sem gosin væru
að hætta. Drunurnar urðu minni og öskufall-
ið minna, þótt reykjarstrokurnar stæðu stöð-
ugt upp úr gígnum.
En nú er að segja frá aðalgosinu, morgun-
inn 8. maí. Gufuskipið »Roraima« kom inn
á höfnina klukkan liðlega 6 um morguninn.
Loftið var hreint, himininn fagurblár og skýja-
laus. Lítið öskufall höfðum við orðið varir
við utanvið höfnina, en ekkert þegar inn kom.
Við lögðumst fyrir akkeri hjer um bil sjö
hundruð metra frá ströndinni, rjett út af vit-
anum. Þetta er norðantil í höfninni og því
sem næst Mont Pelée að orðið gat.
Allir horfðu skipverjar auðvitað til fjallsins.
Reykur vall upp úr gígnum og huldi tindinn.
Við vorum hálfhræddir Og ljetum það í Ijósi
þegar agentarnir komu um borð En þeir
hlóu að okkur og sögðu, að þá hefðum við
átt að vera í St. Pjerre þrjá undanfarna daga.
Þeir sögðu okkur hroðasögurnar frá því sem
á hafði geingið á undan og spurðu, hvort við
vildum ekki halda áfram til St. Lucia og skipa
þar upp fyrst, því um 60 1. rúms farþegar
biðu, sem hefði ákveðið að flýja St. Pjerre.
Skipstjóri var fús til þessa, því fremur sem
ekkert var hægt að vinna í St. Pjerre þennan
dag. Það var uppstigningardagur og er hann
haldinn þar helgur, Skipstjóri bað mig að Iíta
eftir því, hvort ekki væri hægt að ná í vör-
urnar til St. Lucia á undan hinum til St Pjerre
án mikillar aukafyrirhafnar. Mjer virtist nauð-
synlegt að rýma einhverju af vörunum til St.
Pjerre til hliðar fyrst, því þær lágu ofan á
vörunum til St. Lucia. Þetta varð til þess
að skipstjóri rjeð af að bíða í St. Pjerre til
næsta dags.
Klukkan var að gánga til 8 þegar jeg kom
upp frá því að skoða í lestina. Síðan áttum
við að snæða morgunverð. Áður gekk jeg
upp og leit yfir bæinn, Sumir farþegarnir
voru uppi á þilfari en flestir þó niðri og biðu
morgunmatarins.
I kíkirnum sá jeg að fólkið var að flykkj-
ast inn í kirkjurnar. Öskulag lá á húsþökun-
um, en af götunum hafði því verið sópað burt.
Fólkið var sparibúið. Fötin eru af ýmsum
litum í St. Pjerre. Jeg hafði gaman af að