Bjarki - 12.12.1902, Blaðsíða 1

Vll,
48-49.
Eitt blað a viau. Verð árj;. , itr.
borgist fyri,r !. júií, (erlenrlís « tr
borgist fyrirfranr
Seyðisfirði, 12. des.
Uppsögn skrifleg, ógild nema komm
sje til útg. fyrir i.okt. og kaupandi
sje þá skuldlaus við blaðið.
1902
Um hvaheiðar.
Hvaloeiðar fyrrntn og ná. — Hvalir sem nú
veiðast við Island. — Hvalir að deyja út. —-
Eyða ílandhagsskýrslum. — Af hverju lifa hval-
ir>. — Olíkar skoðanir.—Afleiðing hvalveiða.—
Eru. hvalveiðar arðsamar? — Athugavcrð upp-
ástúnga. — Skrítinn skilningur á skattalögun-
um. — Hughrcysting. — Hvað á að gjöra.?
Algeingast umtalsefni er veðrið. Næst því
munu hvalveiðarnar koma hjer eystra. Þar
sem 2 eða fleiri hittast berst talið tíðum að
þeim. Fyrirsögn þessara lína ætti því eingan
að hneixla.
Hvalveiðar eru gömul atvinnugrein, sem
tíðkaðist þegar í fornöld, þó lítið á Norður-
löndum. Stórkostlegastar voru þær á 17. og
18 öld, og áttu þá Þjóðverjar, Hollendíngar
og Englar mestan þátt í þeim og stunduðu
þær einkum í norðurhöfunum og við Spits-
bergen, A ig. öldunni hafa Ameríkumenn
mjög stundað hvalveiði eins og líka Norðmenn.
Veiðiaðferðin hefir tekið mörgum breytíngum,
einkum* á næstl. öld. I öndverðu voru notaðir
handskutlar og lagvopn, sem aðeins varð við
komið er hvalirnir voru mjög gæfir. Síðar
komu ófullkomin byssuskeyti, sem stundum
höfðu skutul með taug, stundum lausar spreingi-
kúlur eða laus eiturskeyti, og særðu þessi
áhöld og drápu miklu fleiri hvali en veiddust.
En fyrir tæpum 40 árum var fuudin upp veiði-
aðferð sú, sem nú tíðkast hjer og eignuð er
Norðmanninum Svend Foyn.
Aðferð sú (lýsíng á henni mundi hjer of láng-
orð, endamörgum kunn) ermiklu vissarien hinar
fyrri, og tapast nú sjaldan sá hvalur, sem
skotið er á. En um leið er hún líklegri en
nokkur önnur aðferð til að uppræta kynstofn
hvalanna. Með aðferð þessari hafa hvalveiðar
verið stundaðar hjer við land í 13 ár, og hafa
þær jafnt og þjett færst í vöxt jafnframt og
þær hafa þverrað við Noregsstrendur.
3 tegundir skíðishvala eru einkum veiddur
hjer nú: Skeljúngur eða hnúfubakur (Megap-
tera boops), steypireyður eða síldreki (Balæu-
optera musculus) og hrafnreyður eða bláhval-
ur (Balæuoptera sibbaldi). Annara tegunda
gætir mjög lítið. Köttur (?) (Balæuoptera bo-
realis) veiðist þó við og við og íslandshvalur
(Balæna íslandicus) örsjaldan. Eingir tannhval-
ir eru hjer veiddir, enda eru þeir flestir smá-
ir og lýsislitlir.
2 tegundir skíðishvala eru nú að mestu út-
dauðar, en það eru Grænlandshvalur (Balæua
mysticitus) og íslandshvalur. Eftirsókn eftir
þeim hefir verið mjög mikil, enda eru þeir
stórum verðmeiri en aðrir hvalir, sem í norð-
urhöfunum veiðast, einkum Grænlandshvalur.*
Hann yfirgefur aldrei hafísinn, var á 17. öld
veiddur í þúsundatali við Spitsbergen árlega,
en er nú svo torgætur, að skoskir hvalveiða-
menn hafa stundum lei tað hans sumarlángt en
árángurslaust á síðustu árum. Islandshvalur
var áður mjög útbreiddur, hefir veiðst bæði
við Ameríku, Spitsbergen, Finnmörku, ísland
og jafnveÞ suður við Spánarstrendur. Afhon-
um voru 15 drepnir hjer við land 1890, og
um sömu mundir 1 eða 2 við Finnmörku, en
síðan hefur hans varla orðið vart. — Af tann-
hvölum, sem hjer hafa verið algeingir, er ein
tegund orðin mjög sjaldgæf, en það er and-
arnefja (Hyperoodon diodon). Hana hafa hval-
veiðamennhjer við land ekki skotið, enfjöldi skipa
frá Englandi og Noregi hafa undanfarið stund-
að andarnefjuveiðar í hafinu milli Islands og
Noregs, og er sú veiði nú að leggjast niður
vegna fækkunar á hvalnum.
Upplýsíngar um hvalveiðar hjer við land
ættu að sjálfsögðu að finnast í landhagsskýrsl-
um vorum, en þar er stór eyða. Af þeim
getur einginn fræðst í því efni og þó hefur
hjer á næstl. 13 árum einginn jafnstórfeingi-
legur atvinnuvegur verið stundaður og hval-
veiðar. Meðfram fyrir afskiptaleysi landstjórn-
arinnar í þessu efni hefir hvalveiðunum verið
veitt minni og fordómsfyllri eftirtekt en skyldi,
og vart nokkur innlendur maður enn orðið
hluttakandi í þessari veiði.
Mjög hafa skoðanir manna hjer verið skiftar
um það, á hverju hvalir lifðu. Margir hafa
haldið því fram, að þeir lifðu á síld, og hafa
ráðið það af því, að þeir hafa oft fylgt si'ld-
argaungum. Þessi skoðun hefur fætt af sjer
þá kenníngu, að hvalurinn ræki síldina afhaf-
inu inn á víkur og voga og væri þannig ómiss-
andi bjargvættur fyrir fiskimenn og síldveið-
endur. Bæði eldri og ýngri rannsóknir hafa
þó leitt það í Ijós, að skíðishvalir þeir, sem
hjer veiðast, lifa á smáum krappadýrum, sem
úir og grúir af í hafinu umhveris landið á sumr-
um, en sem að mestu deyja út á vetrum.
Smádýr þessi eru margskonar og sjómönnum
lcunn. Þau eru nefnd hjer ýmsnm nöfnum,
svo sem: augnasíli, rauðagnir, kampalampi o.
fl.; en þau hafa eigi sjálfráða gaungu og reka
um sjóinn fyrir straumi og vindi, Á æti þessu
lifir auk hvalanna bæði hafsíld og upsi og jafn-
vel þorskurinn sumpart. Af því er auðskilið
að síld og hvalir fylgjast oft að. Ein tegund
skíðishvala þeirra, sem hjer veiðast, eltir þó
síld og etur hana jafnframt smáætinu, og
er það steypireyðurin, en helst lítur út fyrir
að hún sækist eftir síld þegar þurð er á smá-
ætinu, og oft eru magar þeirra fylltir smáæti
* Fullorðinn Grænlandshvalur er metinn 50-60,000
kr. virði, og liggur það verð einkuni i tálknunum.
seinni hluta sunrars. Skíðishvalir þeir, sem
eingaungu lifa á smáætinu, svo sem hrafnreyð-
ur og skeljungur, eru hjer sjaldsjenir meðan
smáætið timgast ekki, en koma hingað sunnan
úr höfum hópum saman þegar það vaknar af
vetrardvala; aftur sjest steypireiður oft snemma
að vori og seint á haustum, og geingur þá
bæði eftir smásíld og hafsíld.
Skoðanir almenníngs á sambandi hvalveiða
og fiskiveiða eru mjög ólíkar. Sumir fordæma
hvalveiðar, kenna þeim skort á síld og fiski,
álíta þær hreina landeyðu. Norskir síldarveiða-
menn eru einkum forsprakkar þessa flokks,
og verður því eigi neitað, að ástæður þeirra
eru oft veigalitlar og hafa stundum á sjer æs-
ingablæ. Aðrir — og það einkum þeir, sem
mest kynni hafa af hvaíveiðunum — álíta þær
skaðlausar fiskveiðum og meinlitlar síldarveið-
um, netna þar sem hvalstöðvar eru, því bríla og
hvalleyfar era skaðlegar netum og nótum og
fæla ef til vill síld á grunnu vatni. Mót-
spyrna sú sem hvalveiðar hafa mætt í Noregi
og hjer, hefur sjálfsagt oft stafað af raungum
hugmyndum um samband fiskiveiða og hvalveiða.
Enn sem komið er verður eigi sagt um það sam-
band með fullri vissu. Rannsóknir þær, sem
að tilhlutun norsku stjórnarfnnar 'hafa verið
gjörðar í þessu efni, benda að ýísu flestar til
þess, að hvalveiðar sjeu ekki fiskiveiðum
skaðlegar, en margt er þar fremur á líkum
byggt en sönnunum.
En hvað sem þessu öllu líður, þá er þó
víst, að hvalnum fækkar í hafinu kring um
landið, og eyðing hans sviftir eftirkomendurna
arðvænlegri atvinnugrein, eins og líka höpp
þau, sem einstakir rnenn og hjeruð hafa haft
af hvalnum, eru þegar úr sögunni. Svo er
og gagnsemi hvalsins í einu tilliti auðsæ fyrir
fiskimennina: Hvalablásturinn áhafinuer sem
sje oft mikilsverð leiðbeining um það, hvar
leita skuli að fiski og síld. Þetta út
af fyrir sig er nóg til þess að reynt verði
að takmarka veiðina og gjöra hana iandinu
arðvænlega í leingstu lög ; en eyðingu hvals-
ins getum vjer ekki fyrirbyggt.
Um arðsemi hvalveiðti eru flestir á einu máli,
og ef trúa má tilgátum »Austra«' um gróða
hvalveiðamannanna hjer eystra næstl. sumar, þá
er slfkt líkara gulluppgripum í Clondyke en
sultaratvinnu á íslandi. Að Ellefsen hafi haft
í hreinan ágóða hálfa aðra milljón króna er
svo einstaklega ótrúlegt, að mjer virðist það
hljóti að vera meinleg prentvilla, — eða að
gleraugu ritstjórans stækka þá óvenjumikið.
Af hvalafurðum þeim, er E. hefur flutt út má
sjá, að aðaltekjurnar muni hafa verið 8 —
900,000 krónur. Um gjöldin er erfitt að vita,
en vart hafa þau verið undir 500,000 kr.
fyrir utan byggingarkostnað. Eftir því ættu
hreinar tekjur að hafa verið 3—400,000 kr.
I