Alþýðublaðið - 18.01.1927, Blaðsíða 3

aLÞÝÐUBLAÐIÐ
3
Þeir eru flestir „mentaðir menn“,
sem kallað er; p. e. þeir hafa
notið skölagöngu, sem þjöðin hef-
ir kostað. Fyrir pann kostnað má
ekki minna vera en að pjóðin
eigi pá kröfu á hendur peim, að
peir segi henni rétt frá um hluti,
sem vinnandi hluti pjóðarinnar á
ekki kost á að afla sér fræðslu
um. Samt víla þeir ekki fyrir sér
að reyna að vllla henni sjónir um
félagsleg sannindi, þau, sem hér
Jiiefir verið bent á og peir hljóta
ad pekkja, ef peir eru mentaðir
menn og haja ekki svikist um ad
verja frœdslufénu, sem pjóðin
ihefir veitt peim, til að afla sér
óhlutdrœgrar pekkingar um
grundmllarairiöi smifélagsins,
sem veitir peim rétt og vernd og
hefir alið pá við brjóst sér á
lífsgæðum, sem skapað hafa aðr-
ir pegnar samfélagsins, sem pess-
ir menn láta nú hafa sig til að
vinna gagn.
Þessir menn — pár á meðal
xitstjóri „Varðar“ — skyldu nú
áður en peir halda lengra í pví
að ófrægja jafnaðarmenn, sem
peim mun pó ætlað að aðalstarfi
til kosninga í haust, hugleiða
pessi orð:
„Hræsnari! Drag fyrst bjálkann
út úr auga þínu, og þá muntu
sjá vel til að draga út flísina
úr auga bróður píns.“
Inngaugiir að ritdómum.
SkáM^ágnagerð.
Síarfiffí’ieðilegaii* atfeísganip
Um viövanínga.
Ýmsir hér á landi, menn, sem
annars virðast ekki krefjast pess
að vera nefndir rithöfundar, eru
að spreyta sig á p.ví að semja
sögur og láta sumir prenta petta
í tímaritunum, en aðrir safna í
sérstæð kver og senda á mark-
aðinn. Það er af smásagnagerð
að segja, að hún er holl ígripa-
íprótt og skemtiieg, ekki síður en
t. d. harmoníumsláttur. Og segja
má yfirieitt, að fátt veiti mönn-
unr glöggvari imsýn í leyndar-
dóma skáidskaparins en að
spreyta sig sjálfir á einhverju
skáldlegu verkefni. Ræður hið
sarna hér og um hljómlistarskiln-
ing: Maður, sem eitthvað hefir
vanið sig við hljóðfæri, hefir
betri ski'yrði til að grynna í leik
listamannsins. Margur ungur rit-
höíundur proskaðist meira á pví
að semja eina lélega skáldsögu,
sem sjðar fór í eldinn, en að lesa
tiu meistaraverk. Nú leiðir pað
af sjálfu sér, að smásagan krefur
minni yfir'egu en umfangsmiklu
verkefnin og pví hentugra við-
fang e'ni fyrir viðvaninga.
Erlend tímarit birta iðulega
smásögur eftir menn, sem ann-
ars er hvergi gedð í tölu skálda,
og sæ'.ir e'inatt furðu, hve lipurt
og smekl.víslega þessir utangátla-
menn ganga frá verkefnum sínunn
Þótt efnið sé oft býsna léttvægt
og sjaidan »okkuð sagt af anda-
gift, þá bregst pó ekki, að stykki
þeirra skilja eftir eitthvað af
þeim fegurðaráhrifum í hug les-
andans, sem óhjákvæmilega hljóta
að gera sín vart hjá oss í félags-
skap gagnmentaðra manna. Regl-
an er sú, að hið gagnstæða eigi
sér stað, sé litið á afurðir pær,
er markaðsgengar pykja hér
heima í skáldsagnagerð, en pær
koma, sem kunnugt er, mest-
megnis frá hendi viðvaninga.
En þegar íslenzk skáldsagna-
gerð er sakborin, pá er enginn
vafi á pví, að íslenzk bókmenta-
gagnrýni á ekki sízt til sakar að
svara. Hið rninsta, sem hægt er
að krefjast af þeim, sem gera
kröfu til að vera álitnir bókmenta-
fræðingar, er þó pað, að þeir séu
sæmilegir varðhundar, er verji
akademi skáldskaparins fyrir
mönnum, sem eiga alt annars
staðar heima. En pað er altítt,
að leiðandi mentamenn, sem pjóð-
in á heimtingu á að svo tali, að
mark verði tekið á, fylli flokk
peirra, er fjalla um þessar frum-
rænu barnaskólaæfingar, eins og
hér væri á ferðinni eitthvað, sem
nálgaðist évrópiskan bókmenta-
mælikvarða, og víla jafnvel ekki
fyrir sér að líkja einhverju herj-
ans pvaðrinu við list Goethes eða
Maupassants. Elur petta strákinn
upp í mönnum, sem hafa kann
ske tekið upp á því af einhverju
íikti ,að skrifa skáldsögur, og
sumir ranka ekki við sér fyrr en
búið er að vísa þeim til sætis á
bekk með stórsnillingum, og pað
þótt peir kunni naumast að stíla
almenna athugun, svo lag sé á,
þaðan af síður, að peir hafi nokkra
skímu fyrir sér um grundvallar-
atriðin í starffræði skáldsögunn-
ar. Er einatt ofboðslegt að sjá,
ihve ábyrgðarlaust og óvísindalega
háskólagengnir menn leyfa sér að
"tala um skáldskap og listir í
pessu landi, og pá sízt að furða,
pótt línur séu daufar og reikular
í skilningi alþýðu á peim efnurn.
Flest bendir á pað, að fslend-
ingar standi hlutfallsiega langtum
aftar um skilyrði til bókmenta-
legs proska, miðað við samtíðina,
en peir stóðu á dögurn Fjölnis-
manna. Þekkingarhroki vor á síð-
asta mannsaldri hefir nefnilega
aukist í öfugu hlutfalli við pekk-
inguna. Áður var hér fólk hleypi-
dómalítið, mátulega hrifnæmt á
nýjar sveiflur í fari menningar-
innar, en nú er hver miðlungs-
borgari nægilega mentaður til að
ala fordóma gegn öllum nýmæl-
um, með því að aðalhlutverk
borgaralegrar lýðmentunar er pað
að bólusetja menn gegn fárinu,
sem af pví gæti leitt að kornast
á nýja skoðun eða sjá í gegn um
einhverja löghelgaða blekkingu.
Þessa gætir svo í smámunum, að
menn ætla t. d. alveg að rifna,
ef peir rekast á kvæði, sem er
ekki eins og á að vera (comme il
faut) samkvæmt borgaralegum
barnalærdómi í .ljóðagerð. Ör-
eigastéttin, mentunarsnauð og ■
hleypidómalaus, er miklu frjórri
jarðvegur fyrir lifandi snild en
borgarastéttin með öllum sínum
félagsbundnu sjónarmiðum og
rígskorðuðu fordómum, enda er í
iraun og veru miklu meiri bolsi-
víkabragur á pví að yrkja pvert
rófan í skólaljóðin heldur en t. d.
að játa hina einu sönnu kom-
munistisku trú.
Ég hefi hér fyrir framan mig
nokkrar íslenzkar smásögur, til-
tölulega nýjar, sem ég hefi verið
að lesa mér til fróðleiks. Þær
knýja mig til að vekja athygli á
nokkrum grundvallaratriðum í
starffræði skáldsagnahöfundar.
Ég tek eklci þann kostinn að sund-
urgreina neina af sögum pessurn
til gagnrýni, pví slíkt yrði ófrjótt
niðurrifsverk, heldur geri ég mér
far um að tala sem jákvæðast.
Höfundar sagnanna myndu óðar
misskilja tilgang minn, pví eng-
um er hættara við að taka aðfinsl-
ur fyrir ókurteisi eða persónu-
legt hatur en einmitt viðvaning-
um. Auk pess er ekkert vit í
pví að draga viðvaninga fyrir al-
mennan listadóm; peir eru yfir-
leitt ekki gagnrýnishæfir á sviði
alvarlegrar listar; það verður að
mæla þá á alveg sérstakan mæli-
kvarða. Það er hreint afbrigði á
vorum dögum, að maður, sem
stundar einhverja starfsgrein í í-
gripum, verði gagnrýnishæfur,
svo mjög sem starffræði hverrar
greinar er nú flókin orðin og
margpætt, þ. e. a. s. krefur djúp-
tækt nám og mikla elju.
Meira.
Halldór Kiljan Laxness.
Um dagSjsias og vegisssi,
Næturlæknir
i' jer í nótt Níels P. Dungal, Sól-
eygjargötu 3, simi 1120.
Sjómannafélag Reybjavikur.
Á aðalfundi pess kl. í kv'öld
í Bárusalnum verður á dagskrá,
auk venjulegra aðalfundarstarfa,
tillaga um breytingu á 7. gr. 11,-
maí-sjóðsins. Félagar! Fjöííhenn-
ið!
Aðalfundur „Dagsbrunar"
verður annað kvöld kl. 7. Fé-
lagarnir athugi pað, að fundurinn
verður í Bárusalnum. Kaupgja’ds-
málið verður einnig á dagskrá.
Félagar! Gætið þess, að fjölsækja
fundinn!
Séra Jakob Kristinsson
endurtekur annað kvöld kl. 7 i/2
í Nýja Bíó síðari fyrirlestur sinn
urn kornu mannkynsfræðara,
pann, er hann flutti i fyrra dag.
„Tíminn"
flytur á laugardaginn var á-
deilu- og hnútukasts-grein til
starfsmanna ríkisins vegna p' s;
að peir vilja fá lífvænleg laun
fyrir störf sín, en engar refjar,
og byrjar hún á aflagaðri vísu
eftir Pál Ólafsson skáld. Höfund-
ur greinarinnar og því fremur rit-
stjórinn ættu að athuga, að pví
að eins er hægt að krefjast pess,
að embættismenn pjóðarinnar
vinni störf sín vel, að peir fái
svo rífleg laun, að þeir geti gefið
sig óskifta við þeim verkum, sem
hún felur peim. Hún á engin þau
embætti að hafa, senr starfsmenn-
iirnir eru sveltir i eða starfsþrek
peirra skert vegna erfiðra kjara.
Annað er bæði ósæmilegt og
verra en gagnslaust. Verður er
verkamaðurinn laur.anna, og pjóð-
in á ekld að fela starfsmönnum
sínurn pau störf, sem hún vill ekki
greiða þeim sanngjörnu verði; en
pað er sanngjarnt verkakaup, sem
sá, er vinnur dyggilega að pví
einu, getur lifað áhyggjulausu lífl
af ásamt fjölskyldu sinni.
Þenna dag
árið 1860 andaðist séra Magnús
Grímsson á Mosfelli í Mosfells-
sveit, er safnaði pjóðsögunum
með Jóni Árnasyni.
„Inflúenzan".
Þar, sem hún er á ýmsum stöð-
um hér á landi, eins og sagt var
frá hér í blaðinu í heilsufars-
fréttunum í gær, skal pað sérstak-
lega tekið fram, að þetta er
sams konar „inflúenza“ og var
hér í Reykjavík í haust, og að
varnarráðstafanir gegn verri „in-
fiúenzu“ frá útlöndum eru jafn-
nauðsyniegar fyrir því.
Skipafréttir.
„Lagarfoss“ kom í nótt frá út-
löndum, en upp að hafnarbakka
kemur hann ekki fyrr en á morg-
un. „Villemoes“ kom í gær frá
útlöndum, og sama dag voru dag-
arnir sex liðnir hjá honum. „Bot-
nia“ fer i kvöld.
Gengi erlendra mynta i dag :
Sterlingspund............kr. 22,15
100 kr. danskar .... — 121,64
100 kr. sænskar .... — 122,00
100 kr. norskar.........— 117,01
Dollar..................— 4,56 3/i
100 frankar franskir. . . — 18,31
100 gyllini hollenzk . . — 182,88
100 gullmörk pýzk... — 108,38
Veðrið.
0—6 stiga frost. Átt víðast
norðlæg eða austlæg. Yfirleitt
hæg. Þurt veður. Loftvog hæst
um ísland, en djúp lægð um Vcst-
ur-Grænland og hreyfist hægi til
austurs. Otlit: Hægviðri viða, en
hvessir á austan og sunnan á
Suðvesturlandi og í nótt á Vest-
urlandi. Snjókoma með kvöldinu
hér á Suðvesturlandi. Á morg-
un verður sennilega hláka um alt
Iand.
Trúmálatíinarit
pað, sem minst var á í blaðinu
um daginn, verður mánaðarrit og
kemur í fyrsta sinni út í lok
pessa mánaðar. Heitir pað
„Straumar“, og er verð pess 5
kr. á ári. Áskriftarlistar í öllum
bókaverzlunum.