Ísland - 15.01.1898, Blaðsíða 2

6
ISLAND.
„ÍSLAMD“
kemur út á hverjum laugardegi.
Áskrift bindandi 6 máuuði, í Evík 3 mán.
Kostar fyrirfram borgað til útg, eða pðst-
stjðrnarinnar 3 kr. 20 au., annars 4 kr.
í Rvík 3 kr., erlendis 4 kr. 50 au.
Ritstj ðri:
t»orsteinn Gíslason
Laugaveg 2.
Reikningshaldari og afgreiðslumaður:
Hauues 0. Magnússon
Austurstræti 6.
Prentað i Fjelagsprentsmiðjunni.
med. J. Jónassen (Stjórnartíðindi
1897, c. 1.).
Landiæknirinn segir svo í byrj-
un skýrslunnar: „Með kanselli-
brjefi 20. des. 1803 og plakati 3.
mars 1807 var læknum landsins
boðið að senda víð hver áramót
til landlæknis skýrslu um heil-
brigðisástand hjeraðsbúa, og land-
lækni boðið að semja eina aðal-
skýrslu samkv. skýrslum lækn-
anna og senda hana til hins kon-
unglega heilbrigðisráðs í Kaup-
mannahöfn. Þessu boði hefur ver-
ið hlýtt allt til þessa dags.
Allar þessar skýrslur voru
geymdar í skjalasafni heilbrigðis-
ráðsins og svo sem einginn hefur
vitað hvað í þeim hefur staðið;
að eins hefur lítíll útdráttur úr
skýrslu landlæknis birst í þeirri
aðalheilbrigðisskýrslu, sem heil-
btigðisráðið danska hefur gefið út
á hverju ári að því er Danmerk-
ur ríki snertír“.
Nú hefur landlæknirinn feingið
samþykki hins konunglega heil-
brigðisráðs til þess, að skýrslurn-
ar megi geyma í skjalasafni land-
Iæknis og hefur hann feingið frá
heilbrigðisráðinu þær skýrslur
hjeðan, sem því hafa áður verið
sendar, en eigi allfáar þeirra hafa
þó glatast.
Allt til þessa hefur eingin aðal-
skýrsla birst hjer á prenti um
heilbrigði manna og mjög erfitt
hefur verið, að kynnast skýrslum
lækna frá eldri árum, þar sem
þær hafa verið geymdar í Khöfn.
Nú ætlar landlæknirinn árlega að
semja og birta á prenti aðal-skýrslu
um heilbrigði manna samkvæmt
skýrslum læknanna og er það hin
fyrsta þeirra, sem nú er komin
út.
Aleinn í draumi.
Blessað vorið mitt!
Nóttin þín er svo drungaleg,—
drungaleg, döpur, hljóð.
Hví ertu svona svipþungur, nátt-
himinn!
Ertu að herma eftir mjer?
Eða hermi jeg eftir þjer?
— Jeg sje kúm-föllnu ljóstárin
þín döggva nýju, ljóagrænu ábreið-
una hennar móður minnar.
Þoka á fjöllunum!
Þungi og drungi yfir ljósgráa
sænum.
Samt er allt svo bjart, — allt
svo bjart!
Jeg heyri naumast hafniðinn;—
hóglega klappa bárurnar strönd-
inni á vangann, — litlu, lágu bár-
urnar. Og eitthvað segja þær,
svo lágt, svo lágt, — svo undur
Iágt.----------------------------
Húsin lokuð.
Blæjur fyrir gluggunum.
Hvergi ljós! —
Allir, allir sofa.
Gatan auð!
En jeg geing aleinn og hugsa
um — um — um —-------------------
Jeg kenni hjartsláttar, undar-
legs hjartsláttar og hita, — magn-
drepandi, þyngjandi, þreytandi
hita.
Jeg kenni höfga í höfði. —
Svita slær út um mig, taugarn-
ar titra, augnlokin þyngjast, —
þyngjast og dragast þreytuleg
sundur og saman.
Jeg þerra gagnaugu mín vot
með vasaklútnum mínum.
örípur mig myrkfælni?
Nei, — það gagnstœða!
Burt með Ij'osið! — ljósið! . . .
Þú ert svo björt, nótt!
Jeg bölva þjer, jeg blessa þig!
Jeg blessa þig, jeg bölva þjer.
Þú ert svo sorglega, hryllilega
björt, óttalega inndæla vornótt!
Fast og þunglamalega þramma
jeg eftir stígnum og horfi, —
horfi í áttina...................
Jeg gjöreyði veslings vindlinum
mínum.
Andlit mitt hyl jeg reyk, —
reyni að hylja sjálfan mig!
En nóttin er björt.
Gæti jeg í kvöld fyllt gufu-
hvolfið með reyk, gert þig nið-
dimma, nóttin mín!
Gæti jeg reykt í kvöld alla
vindla veraldarinnar til þess að
sverta þig, sumarnótt!-------------
Sofa allir nema jeg?
Svarið mjer stjörnur, fyrir hand-
an skýin!
Jeg fagna, jeg kvíði, — kvíði
og fagna.
Jeg veit ekki hverju og — veit
það þó!
Jeg vil vita það!
Nei, jeg vil ekki........
Jeg skelf fyrir játningunni,
játningu hjartans, sem er: neitun
varanna! --------------
Umhverfis er þögn! — eilíf vor-
nætur-þögn!
Umhverfis er kyrrð, — heilög
Gethsemane grafkyrrð!
Gatan er auð, — auð!
Og beim geing jeg aleinn.
Einmana, háleitur, hugsandi,
reykjandi, aleinn, aleinn!
Aleinn í draumi, — djúpum,
þungum draumi!
Er jeg að tala í svefni?
Heyrirðu til mín, guð!
Hjálp!
Guðm. Guðmundsson.
Þórður á Strjúgi
og Rímna-Hallur.
Á síðari hluta 16. eldar eru
uppi tvö merk rímnaskáld: Þórð-
ur Magnússon, erj ifnan er nefnd
ur Þórður á Strjúgi, og Hallur
Magnússon, Rímna-Hallur. Báðir
eru fæddir nokkru fyrir miðja
öldina, hjer um bil 1830—40. Þeir
voru báðir bændur og bjó Þórður
á Strjúgi (Strjúgsstöðum) í Lauga-
dal í Húnavatnssýslu, en Hallur
fyrst í Vatnshlíð og síðar á Kára-
stöðum í Tungusveit í Skagafirði.
Þeir voru hinir mestu fjandmenn,
áttust illt við og var viðureign
þeirra leingi við brugðið. Báðir
voru taldir kraftaskáld og ram-
göldróttir. Þó þótti Hallur verri
viðfangs, því hann var maður ó-
vinsæll og hin mesta níðskælda,
en Þórðurvarvel þokkaður. Bíð-
ir voru góð skáld og var það
skáldarígur, sem olli fjandskap
þeirra. Það var trú manna, að
Þórður hefði kveðið lán allt og
hamingju frá Halli, en Hallur
kveðið holdsveiki á Þórð. En
með töfraljóðum sínum kvað Þórð-
ur holdsveikina burt úr líkama
sínum öllum öðru megin og mundi
hafa getað læknað sig að fullu,
ef hann hefði viljað freista guðs
svo stórlega og eiga það á hættu
að verða fyrir reiði hans. En þvi
lauk svo, að holdsveikin leiddi
Þórð tii bana. Einu sinni sendi
Hallur Þórði draug í hundslíki;
sá hitti Þórð á förnum vegi og
var Þórður ríðandi; fældist þá
hesturinn en Þórður fjell af baki.
En hundinum sneri hann frá sjer
og sendi aftur Halli með þessum
stökum:
Míns ei njóta máttu falls,
meiri kraftur varði,
bölvaður farðu hundur Halls
heim að föðurgarði.
Burtu flæmdur hið jeg nú
bragar krafti mínum :
nætur allar urra þú
angist Halli þínum.
Sonur Þórðar hjet Oddur, en
Rannveig dóttir og voru bæði
skáldmælt. Meðan Þórður hafði
Rollantsrímur á prjónunum lagð-
ist hann sjúkur og hafði þá kveð-
ið 15 rímur, en Rannveig tók þar
við og kvað 16. rímuna meðan
kall lá. Er sagt að honum þætti
skömm til koma, er hann varð
þess var, því Rannveig hafði kveð-
ið betur en sjálfur hann. Þórður
hefur kveðið rímur allmargar og
mörg önnur kvæði, en margt af
því er nú glatað. Hallur var ó-
lánsmaður; hann var forn í skapi,
óeirinn og hefnigjarn og átti í sí-
felldum málaferlum og útistöðum
við ýmsa, bæði jarðaþrætum, níð-
vísnamálum og galdramálum og
var hann dæmdur fyrir fjölkyngi
eða ákvæðaskáldskap. Hallur var
drykkjumaður á efri árum og
urðu þau æfilok hans, að hann
drukknaði fullur í mógröf árið
1601. Allmikið er enn til af rím-
um og kvæðum eftir Hall. Hann
hefur kveðið háttalykil rímna. En
einna einkennilegust eru níðkvæði
hans um mótstöðumenn sína. Hall-
ur átti Arnfríði dóttur Torfa prests
Jónssonar í Saurbæ í Eyjafirði,
er missti prestskap víð siðaskift-
in af því hann vildi ekki láta af
kaþólskum háttum.
Yið lesborðið.
Jeg hef stundum þann sið, þeg-
ar jeg hef lesið einhverja bók, að
skrifa þá um hana lítinn pistil,
ekki ritdóm, heldur hitt og þetta,
sem mjer dettur í hug í svip-
inn. Jeg geri þetta að gamni
mínu. Það er sjaldan minnst á
nýjar útlendar bækur hjer 1 blöð-
unum, en jeg skrifa um allt í
þaula, gamallt og nýtt og hvað
sem efnið er.
Og nú hef jeg verið að lesa
tvær bækur eftir Edvard Brandes;
það er „Under Loven“ og „Over-
magt“. Það eru fyrstu bækurnar
sem jeg les eftir hann. Báðar
eru góðar. En efnið í bókunum,
spursmálin, sem rædd eru, allt
annað en ný: Hjónabandið kom-
ið út um þúfur og milíónamaður-
inn með líkamlega velferð ótal
smámenna í hendi sinni, og svo
gjaldþrotið gamla. Árásir á lög-
skipan þjóðfjelagsins. Maðurinn
á að lifa óháður öllu nema sinni
eigin samvisku, öllum böndum,
sem sjálfum honum eru ógeðfeld,
öilum byrðum, sem honum er ó-
ljúft að bera. Viðvíkjandi hjóna-
bandinu er skoðunin þessi: Án
ástar á ungu dögunum og vin-
semdar í ellinni er það óhafandi,
og: iátum manninn eiga tvær
konur, ef svo vill verkast. „Un-
der Loven“ segir frá heiðurshjón-
um, miðaldra, sem hafa elskast,
lifað góðu lífi og enn vírða hvort
annað. En maðurinn er hættur
að elska konuna og tilbiður aðra
stúlku eins og tvítugur ungling-
ur. Ef til vill er það ekki sem
náttúrlegast, því maðurinn er á
fimmtugs aldri. Nú fer allt út um
þúfur, heimilislífið verður kvöl;
hann hræsnar leingi fyrir konunni,
vill loks hlaupast burt með kær-
ustunni, en barnið og samviskan
halda honum þegar á skal herða.
Það verður ekki sjeð, hvort höf-
undurinn vill láta álíta það rjett
af honum að hverfa frá áformi
sínu og setjast aftur, eða hitt, að
flýja burt, yfirgefa konuna og
lifa fyrir hina nýju ást. En hitt
er glöggt, að hann vill láta öll-
um vanda vera afstýrt með því
einu, að maðurinn mætti eiga
báðar, lifa opinberlega með báð-
um. Þetta kemur fram sem ósk
frá kvennmannanna hálfu í báð-
um bókunum. „Jeg vildi hann
mætti eiga okkur báðar og þið
skylduð sjá, að hann yrði leingur
hjá mjer“, segir ein, þegar hún
hefur komist að því, að kærastinn
er trúlofaður annari til og sjer,
að hún muni tapa spilinu. Ástin
hjá E. B. er holdleg laungun.
Uagu mennirnir eru ótrúir, elska
allt fallegt í pilsum. Kvennfólkið
undirgefið en afbrýðissamt, það
eru ekki Brynhildar og Langbræk-
ur eins og hjá Ibsen, ekki held-
ur saklausar brúður; þær eru
náttúrlegri, þær elska saung, og
eru menntaðar og frjálslyndar.
Hvergi er ætlast til að leikirnir
sjeu hrífandi, hvergi tilraun til
að vekja hlátur, ekki heldur til
að gera nokkurt atriði sorglega
alvarlegt, allt á að vera blátt á-
fram, allt náttúrlegt. Allt er ó-
sfgert þegar leikirnir enda eins
og hjá Ibsen, en spurningar þær,
sem ósvarað er, vefjast ekki eins
fyrir huga manns. Nýjar sálir
eða nýjar spurningar hef jeg ekki
fundið í þeím.
Jeg var að lesa Kreutzersona-
ten eftir Tolstoi. Það er undar-
leg bók, mjög vel skrifuð og al-
veg einstök að því er jeg til þekki.
Ekki get jeg fallist á allt, sem
þar er sett fram, en bókin er öll
sjálfri sjer samkvæm. Tolstoi
heimtar alstaðar „idealið“ og
geingur þvi leingra en allir aðr-
ir siðameistararar nú á dögum.
Hann heimtar fullkomið skýrlífi
„í hjónabandin“, ekkí einasta að
hann fordæmi hórdóm, heldur, eins
og hann kemst að orði, „öll þau
apakattalæti, sem hjónin sjálf hafi
í frammi hvort við annað“. Flest-
ir, sem jeg hef minnst á Tolstoi
við, flnnst mjer misskilja síðari
bækur hans. Þótt hann hafi guðs
orð og ritningargreinar allt af á
vörunum er ekki hægt að finna,
að hann trúi sjálfur. En honum
virðist að fólkið megi ekki missa
trúna. Það eru siðalærdómar
Krists, sem hann aðhyllist, af
því að þeir eru nógu strangir,
nógu æstir, heimta alstaðar allt.
Tolstoi er ekki annar eins meist-
ari að því er stýlinn snertir og
Turgenjew og ekki eins djúpsær
og Dostonjevski, en hann er stærri
persóna, serkari og einbeittari.
Turgenjew sýnir hiægilegu hlið-
arnar á öðrum, dregur líf aðals-
ins rússneska sundur í nöpru háði,
en hann breiðir ekki út veiku
hliðarnar á sjálfum sjer. Tolstoi
flettir miskunarlaust ofan af sál-
arlífi sjálfs sín.
I.
Blómið á melnum.
Þú fagra blöm, er blikar meðal steina
á berum, annars gróðurlausum aur
og vottur lífs hjer ert og prýðin eina —
mun á þig verða reynt að kasta saur?
Mót árdagssól þú brosir, blómið unga,
og býzt að vermast geislum langan dag
hvort mun ei einhvers tuddans skaðráð
tunga
þjer tjón fá unnið fyrir sólarlag?