Ísland - 02.02.1898, Blaðsíða 2

18
ISLAND.
„íslaktd“
kemur út á hverjum laugardegi.
Áskrif't bindandi 6 máuuði, í Rvík 3 mán.
Kostar íyrirfram borgað til útg, eða pðst-
stjórnarinnar 3 kr. 20 au., annars 4 kr.
í Rvik 3 kr., erlendis 4 kr. 50 au.
Ritstjóri:
Þorsteinn Gíslason
Laugaveg 2.
Reikningshaldari og afgreiðslumaður:
Hannes 6. Magnússon
Austurstræti G.
Prentað i Pjelagsprentsmiðjunni.
farið eftir hinni nýju reglugerð,
það jeg til veit; hún er geymd í
Stjórnartíðindunum og hafa víst
fæstir þeirra sjeð hana.
Jeg hef nú í fám orðum skýrt
frá tveimur tilraunum, sem út-
gerðarmannafjelagið hefur gert
síðan það var stofnað, til að
þraungva kosti sjómanna, en það
hefur enn ekki tekist, sem betur
fer.
Svar
til Hermaims búfræðings.
Motto:
„Mað oflofi teygður á eyrum var hann“
o.s.frv.
Hr. Hermann á Þingeyrum, bú-
fræðingur, óðalsbóndi, þúfnafræð-
ingur og fyrverandi skólastjóri á
Hólum, hefur í 43. tbl. „íslands“
skrifað langt mál um þúfnamynd-
un og fleira, út af ummælum mín-
um um þúfnafræðina í Búnaðar-
ritinu XI. árg. Er svo að sjá af
fyrirsögn og niðurlagi greinaiinn-
ar, að Hermann hafi ekki verið
í góðu skapi, er hann reit hana.
Það kom mjer nú alls ekki á óvart
að Hermann yrði úfinn og tæki
penna í hönd sjer, því hinn óvið-
jafnanlegi búfræðingur hefur stund-
um þurft minna til þess að velta
sjer yfir náungann, en að annað
eins sje sagt og það, að í Bún-
aðarritinu, sem lifir á meðgjöf af
almannafje, sjeu ritgerðir, sem
eiginlega eigi þar ekki heima.
„Sannleikanum verður hver sár-
reiðastur“. — Hermann er ekki
svo skyni skroppinn, að hann eigi
sjái ógn vel, að rítgerðin um
myndun þúfnanna hefur hvorki
„praktiskt11 nje vísindalegt gíldi,
þrátt fyrir það þótt hún sje vel
skrifuð. Slíkar og þvílíkar rit-
gerðir eiga best heima í blöðun-
um. Vjer eigum ekki nema eitt
lítið búuaðarrit og verður því að
gæta þess aðeyða því ekkí undir
annað en gagnlegar, stuttar og
greinilegar búnaðarhugvekjur, er
hafa „praktiska“ þýðingu. Og
það skal jeg segja Hermanni rjett
i bróðerni, úr því hann gaf mjer
tilefni til þess, að ef minna hefði
verið í Búnaðaritinu frá því fyrsta
af sagnfræði og öðrum þeim rit
gerðum, sem litla eða einga „prak-
iska“ þýðingu hafa fyrir verkleg-
um endurbótum í búnaði vorum,
mundi það ekki hafa eins sára
litla útbreiðslu og það nú hefur
og þurfa 4 eða 5 hundruð króna
styrk árlega til þess að geta tórt.
Það er mjog áríðandi að Búnaðar-
ritið sje svo úr garði gert, að all-
ur þorri bænda hafi not af að
lesa það. Handa búfræðingum og
öðrum upplýstum og búfróðum
bændum og búmönnum er ritið
gott., því ritgerðir í því hafa all
oftast verið góður í sjálfu sjer en
verið þess eðlis, eins og ástatt er
hjá oss, að þær hefðu betur átt
heima í öðrum ritum. Búnaðar-
ritið þarf fremur að vera við hæfi
ómentaðra og óbúfróðra bænda,
en búfróðra. Það sem jeg hefi
hjer hefi sagt um gildi Búnaðar-
ritsins, að gefnu tilefni, fyrir
bændastjettina og búnað vorn,
skal jeg betur sanna og sýna að
er á rökum byggt, ef Hermann
er ekki ánægður með þennan rit-
dóm.
Hermann segir, að vitleysan
standi þversum í höfðinu á mjer
af því jeg gat ekki fallist á nýju
kenninguna í Búnaðarr. um mynd-
un þúfnanna. Jeg fæ nú ekki
betur sjeð, af því er Hermann
skrifar um skilning sjálfs sín á
þessu, þegar hann fyrst les grein
höf., en að sama „vitleysan“ hafi
staðið þversum í kollinum á hon-
um sjálfum, og var því óþarfi
fyrir hann að taka svo mikið upp
í sig. Eftir því sem Hermann
skrifar í „ísl.“ þorir hann ekki
að taka greinina í Búnaðarr. fyr
en hann hefir lagt ódæmin öil af
spurningum fyrir höf. í prívat-
brjefi. Og þegar jeg hafði lesið
hinar vísindalegu skýringar hans
fannst mjer fyrirsögnin á grein-
inni eiga best við sjálf-m hann.
Eingum búfræðingi nema Her-
manni hefur komið það til hugar
að eigna það frosti, sem vatnið
goiir. Yatnið er efni en frostið
ekki; frostið er eiginleiki vatns-
ins. Það er því vatnið í jarðveg-
inum, sem er orsök til ójafnanna
á yfirborðinu sem kom við það að
vatnið frýs ýmist eða þykknar.
Jeg skal einnig geta þess, að
einginn, sem um þúfur eða þúfna-
myndun hefur skrifað, hefur
sleingt allri skuldinni á vatnið,
heldur og urtagróðurinn, steinana
o. fl.
Jeg ætla nú að leggja nokkrar
spurningar fyrir Þingeyrarbónd-
aun með fáeinum athugasemdum
frá rnjer, alveg eins og hann fór
að við höf. sem skrifaði um þúf-
urnar í Búnaðarritið. Geti nú
Hermann svarað þessum spurn-
ingum rjett, þótt hann fái hjálp
til þess úr Skafirði, þá er ekki
ólíklegt, að okkur geti komið
saman um orsakir þúfnamyndun-
arinnar.
Því er Ieirjörð, sendin jörð og
hrein torfjörð (reiðingur o. s. frv.)
ekki þýfð ? Því meir sem er af
moldefnum í matjörðinni, því þýfð-
ari er hún vanalega. Var jarð
vegurinn upphaflega óþýfður þeg-
ar gróðrarlagið var fyrst að mynd-
ast? Eftir nýju kenningunni
eiga þúfurnar alltaf að stækka.
Ekki vill reynslan sanna þetta,
því þá ættu gömlu þúfurnar að
vera orðnar býsna háar. — Því
hætta þúfuinar að vaxa? Því
getur klakinn ekki neitt sín á
gömlum ójöfnum, eins og á nýj-
um sljettum? Ef klakinn hefði
mikil áhrif á myndun þúfnanna,
þá ættu smáójöfnurnar eða hið
svo kallaða fleytingsþýfi ekki að
vera í næði mannsaldur eftir
mannsaldur, án þess að breytast
hið minnsta. Gamlir menn hafa
bent mjer á þetta fleytirigsþýfi,
sem þeir muna eftir frá því fyrsta
alveg eins og það er nú. Máske
að Hermann segi, að þessar þúf-
ur sjeu á æskuskeiði, þær sjeu á
leiðinni að stækka. En framfarir
þeirra eru þá býsna hægfara.
Það eru minni framfarir en þúf-
ur í nýjum sljettum hafa.
Af hverju myndast þúfur í
sumum heitu löndunum þar sem
klaki og snjór liggur aldrei á
yfirborðinu? Af hverju kemur
holklakinn, og því flytjast steinar
sem eru í jarðveginum smátt og
smátt í yfirborð haus? Því þýf-
ast rennisljettar flatir fyr en beða-
sljettur, þótt báðar sjeu jafnsljett
ar á yfirborðinu? Því myndast
ávallt þúfur í sljettum sem þar snar-
rót er (aira caspitósa)? Og því
eru sumar þúfur í mýrum mest-
megnis mosi, ýmist rotnaður eða
órotnaður og lifandi?
í sambandi víð þetta skal jeg
geta þess að margir grasafræðing-
ar halda því fram að jurtagróð-
urinn sje einn aðalgjörandi þúfn-
anna með aðstoð vatnsins.
Enn fremur vil jeg spyrja:
Hvernig stendur á því að eingin
minnsta breyting verður á jarð-
veginum þar sem snjóskaflar liggja
á vetur eftir vetur, eins og t. a.
m. við garða o. s. frv? Þar geng-
ur þó frostið grynnra í jörðu en
fyrir utan skaflinu, þ&r sem jarð-
vegurinn er ber.
S.
Yfirlýsing.
„Til ritstjóra „íslands“
Reykjavík.
Mjer hefur verið bent á, að ýms
af Reykjavíkurblöðunum, og þar
á meðal yðar heiðraða blað, hafl
flutt ýtarlega frásögn frá umræð-
um, sem fóru fram í síðastl. nó-
vembermánuði í Stúdentasamkund-
unni í Khöfn, eftir að Dr. Yaltýr
Guðmundsson hafði flutt þarræðu
um stjórnarástandið á íslandi.
Jeg tók þátt í þessum umræðum
og verð jeg að játa, aðmjerhafði
ekki komið til hngar, að orðum
mínum yrði sá sómi sýndur, að
þau yrðu höfð eftir mjer í íslensk-
um blöðum. Það er ekki venja,
að umræður þær, sem fara fram
á þessum nætursamkomum Stú-
dentasamkundunnar verði almenn-
ingi kunnar. Og orsökin til hlut-
töku minnar í umræðunum var
eingaungu sú, að jeg vildi fá nán-
ari upplýsingar hjá Dr. Valtý og
öðrum íslendingum, sem þar voru
við, um þau atriði, er mestu skifta
í stjórnarbaráttu íslendinga nú
sem stendur.
Jeg hafði — þótt skömm sje
frá að segja — ekki yfirvegað
þetta málefni svo nákvæmlega, að
jeg hefði haft rjett til, að taka á-
kveðna afstöðu í málinu. Það
sem jeg sjerstaklega óskaði upp-
lýsinga um, var það, hver væri
ástæða ráðgjafa íslands til að
halda því fram, að íalands sjer-
stöku málefni skyldu ræðast í
ríkisráðinu danska.
Þegar Dr. Valtýr hafði svarað
spurningum mínum og gert grein
fyrir þeim ástæðum, sem. að þvi
er sjeð yrði, rjeðu úrslitunum hjá
ráðgjafanum, og hafði jafnframt
gefið skýringu á því, að í frv. því,
sem hann kom fram með á al-
þinginu í sumar, feldist eingin
viðurkenning á rjettmæti skoðun-
ar ráðgjafans, — þá Ijet jeg í
ljósi, að jeg vildi að Danir ljetu
sem mest að óskum íslendinga í
þessu efni, og sjerstaklega ljet jeg
þá von í Ijósi, að gjörlegt mætti
virðast, að víkja frá kröfunni um,
að sjermál íslands skyldu rædd í
ríkisráðinu danska.
Við þetta atriði hef jeg hvorki
persónulega tekið afstöðu ístjórn-
arskrárbaráttu íslendinga, og því
síður sem flokksmaður af hendi
nokkurs pólitísks flokks í Dan-
mörku. Jeg hef ekki á nokkurn
hátt látið í ljósi nokkurt fylgi við
stjórnmálastefnu Dr. Valtýs, nje
að jeg fjellist á hana, gat ekki
heldur komið til hugar að hafa á
móti henni. Að því er jeg fæ sjeð,
á Dr. Valtýr þakkir skilið fyrir
það. að hann varði þessu tækifæri
einkum til að skýra, meðal ann-
ara dönskum stjórnmálamönnum,
frá helstu ágreiningsatriðunum í
stjórnarskrármáli íslendinga. Hjer
í Danmörku er ótvíræð þörf á
þess konar upplýsingum. Fyrsta
skílyrðið til samkomulags er það,
að hvorir skilji aðra. Efþaðværi
danska rikisdeginum ljóst, hvað
skilur á milli skoðana alþingis og
ráðgjafa íslands, þá gæti hann
ef til vill notað áhrif sín til að
bægja á braut þeim hindrunum,
sem nú standa í vegi fyrir því,
að nokkur lausn fáist á þessari
langvinnu þrætu. Það gæti svo
farið, að niðurstaðan yrði sú, að
það þyrfti ekki að koma í bága
við hagsmuni Dana, þótt alþingi
fslendinga og ráðgjafi þeirra yrði
veitt fullkomið sjálfstæði og sjálf-
ræði, bæði að því er löggjöf og
umboðsvald snertir, í íslandssjer-
stöku málum. Að minnsta kosti
ætti að vera hægt að finna trygg-
ingu fyrir, að þetta kæmi ekki í
bága við danska hagsmuni, ef
málið væri skoðað og rætt af
góðum vilja frá báðum hliðum.
Að Danir sjeu yfir höfuð velvilj-
aðir íslandi og íslendingum þarf
jeg ekki að taka fram. Þar á
móti væri óskandi, að áhugi og
skiluingur á íslenskum málum
væri meiri hjer í Danmörku en
hann er. En er ekki íslending-
um að nokkru leiti um þetta að
kenna?
Kaupmannahöfn, 10. jan. 1898.
Virðingarfyllst
Octavius Hansen.
Island erlendis.
f Þorlákur Jónsson stnd. mag.
Á aðfangadagskvöld í vetur vildi það
slis til í Khöfn, að stud. mag. Þorlúkar
Jónsson fjell í sjðinn, í svonefnda kalk-
brennsluhöfn, rjett utan við borgina, og
drukknaði. Ilann var ðsyndur, en var
þar einn ú ferð. Þorlákur var sonur
Jóns heitins alþingisforseta á Gautlöndum,
fæddur 21. ágúst 1870, en fór ungur í
fðstur til Gríms Thomsens að Bessastöð-
um og var alinn npp og settur til
mennta af þeim hjðnum. Hann var út-
skrifaður úr skóla 1889 og sigldi þá til
háskólans og las málfræði, grísku og
latínu, og átti að taka próf í þeim inn-
an skamms. Þorlákur var vel gáfaður
maður, en leiddist námslestur og dróst
hann því leingur fyrir honum en ella
hefði orðið. Annars hafði hann lesið
margt og var víða heima.
í bréfi frá Khöfn segir svo frá slisinu:
„Þorlákur fór út seint um daginn (áað-
fangadag) til að kaupa jólagjaflr. Þeg-
ar því var lokið og ýmsu öðru, sem hann
ætlaði sjer að gera, gekk hann út að
Fríhöfn sjer til skemmtunar. í myrkr-
inu og hálkunni hefur hann þá hrapað
út af flóðgarðinum, en hann er svo bratt-
ur, að ekki verður komist upp, ef maður
fellur niður, og Þorlákur var ekki synd-
ur. Jarðarförin fór fram á gamlársdag
og voru 150 manns viðstaddir. Kapell-
an og kistan þakin blómum og kröns-
um. Síra Júlíus Þðrðarson, sem þá var
hjer staddur, hjelt ræðuna.
Frá Khöfn er skrifað, að nú hafi Danir
stofnað fiskiveiðafjelag 1 stórum stíl til
veiða hjer við land. Stofnfjeð 1 millíón.
Fríherra von Jaden, sem hjer var á
ferð í sumar, hefur í vetur dvalið i K,-
höfn; hann er nfi trúlofaður frk. Ástu
Petersen, dóttur P. Pjeturssonar, bæjar-
gjaldkera hjer í Reykjavík. Hún sigldi
til Khafnar í haust.
Síra Júlíus Þórðarson er nú orðinn
prestur fríkirkjusafnaðar eins í Krist-
janíu.
Sira Júlíusar er annars víða getið.
Kaupm.hafnarblað eitt flytur grein, sem
það tekur eftir þýsku blaði, og er fyrir-
sögnin: „íslenskur uppreisnarprestur".
Þar er þess getið, að prestur einn ís-
lenskur hafi nú sest að í Kristjaníu og
sje aðalhlutverk hans þar, að skilja ís-
land frá Danmörku og sameina það aft-
ur Noregi.
Tvö ný blöð eru nú komin upp hjá
íslendingum vestra, annað heitir „Berg-
málið" og er gefið út af G. M. Thomp-
son og G. Thorsteinson á Gimli í Nýja-
íslandi; hitt heitir „Kennarinn“, og er
síra Björn B. Jónsson ritstj. þess. Það
er mánaðarblað á stærð við „Sameining-
una“ og gefið út að tilblutun Kirkjufje-
lags Vestur-íslendinga. Hvorugt blaðið
hefur þó sjest hjer í Reykjavík enn sem
komið er.
Binn ísl. stúdent tekur próf við há-
skólann í vetur, Jðn Hermannsson frá
Velli á Rangárvöllum, fyrri hluta lög-
fræðisprófs.
Fröken Ólafía Jóhannsdóttir hefur,
eftir þvi sem sjá má á „Lögbergi", ferð-
ast til og frá um nýlendur íslendinga í
Ameríku og víða haldið fyrirlestra. —
„Lögberg“ flytur í jóla-tölublaðinu litla
mynd af henni á peisubúningi.
Þessir íslendingar hafa látist í Vest-
urheimi: Einar Árnason frá Rjúpnafelli
í Vopnafirði, 62 ára — d. 29. okt. —
Bjarni Árnason i Pembina N.-Dak. — d.