Ísland - 08.02.1898, Qupperneq 1
II. ár, 1. ársfj.
Reykjavík, 8. febrúar 1898.
0. tölulblað.
Nú hcfur „ísland1' f 1 e ir i
kaupendur lijer innanbæj-
aríIteykjayík en nokkurt
b 1 a ð kefur á ð u r haft, tölu-
rert fleiri kaupendur iun-
anhæjar en þið af blöðunum,
sem íiesta hefur, og langt-
um fleiri en hvort um sig
af hinum blöðunum.
Minnisspjald.
Landsbanlcinn opinn dagl. kl. 11 árdegis til 2
siðdegis. — Bankastjóri yið kl. II1/.—I1/.- —
Annar gæslustjóri yið kl. 12—1.
Söfnunarsjóðurinn opinn i barnaskólanum kl.
5—6 slðdegis 1. mánud. i byerjum mánuði.
Landsbókasafnið: Lestarsalur opinn daglega
frá kl. 12—2 siðd.; á mánud, mvkd. og ld.
til kl. 3 sd. — Útlán sömu daga.
Forngripasafnið opið mvkd. og ld. kl. 11—12
árdegis.
Bæjarsjórnar-fundir 1. og 3 fmtd. i mán., kl.
5 siðdegis.
Fátœkranefndar-i\mih 2. og 4. fmtd. 1 mán.,
kl. 5 síðd.
Náltúrugripasafnið (i Glasgow) opið bvem
sunnudag kl. 2—3 siðdegis.
V erkmannasamtök
á Einglaiidi.
Atvinnufjelag enskra vjelaverk-
manna — Amalgamated Society
of Engineers — er kunnugt um
allan heim. Það er eleta og vold-
ugasta atvinnutjelagið, sem enn
er til, stofnað um miðja öldina.
Pá voru kjör verkmanna á Eing-
landi jafnvel enn bágbornari en
á meginlandi Norðuráifunnar. —
Stofnun þessa íjelags er byrjunin
til allra hinna voldugu verkmanna-
fjelaga (Trade Unions), sem nú eru
í Einglandi og hafa mikil áhrit
í ýmsar áttir. Það var rjett fyr-
ir 1870 sem verkmannahreifingin
barst frá Einglandi til meginlands-
ins Norðurálfunnar og var A. S.
o. E. hvervetna sú fyrirmynd, er
verkamenn reyndu að snýða sam-
tök sín eftir, þótt það ekki tækist.
Þegar jafnaðarmannahreifingin
breiddist út um Evrópu og öld-
urnar risu svo hátt, að víða horfði
til vandræða, þá litu menn undr-
andri augum til Englands; þar, í
aðallandi verksmiðjanna, gekk alt
’’ólega. Orsökin var sú, að verk-
mannafjelögin þar, sem gengið
höfðu í spor A. S. o. E. höfðu
sýnt enska verkmannalýðnum á-
þreifanlegar sannanir fyrir því,
að hann gæti öðlast umbætur á
kjörum sínum án þess að brjóta
tii grunna liina núverandi þjóð-
fjelagsskipun.
Nú eru fjelagsmenn A. S. o. E.
80,000. Þeir hafa rjett til styrks
af fjelagssjóði, ef þeir verða at-
vinnulausir, ef þeir verða sjúkir,
eða ef einhver óhöpp eða slis
henda þá, og loks fá þeir elli-
styrk úr fjelagssjóði. Til þessa
hefur fjelsgið nú varið 60 milj.
kr. síðan það var stofnað. Sjald-
an hefur það gert verkaföll; venju-
lega haft sitt fram með samning-
um við verkgefendur með skyn-
samlegri yflrvegun frá báðum
hliðum.
Þó gekkst fjelagið fyrir verk-
falli skömmu eftir að það var
stofnað, rjett eftir 1850. Þá var
þrætan um það, að verkamenn
heimtuðu vinnntímann færðan nið-
ur í 10 stundir. Þó gat fjelagið
þá eigi haldið málinu til streytu.
En reyndar hafði það sitt fram
eingu að síður. Því fáum árum
síðar var 10 stunda vinnutíminn
almennt tekinn upp í Einglandi.
Nær 20 árum síðar, rjett eftir
1870, gekkst fjeiagið aftur fyrir
verkfalli og var það þá 9 stunda
vinnutíminn, sem þrætan var um.
í þetta skifti var sigurinn fljót-
feinginn, og hefur 9 stunda vinnu-
tíminn síðan verlð almennastur á
Einglandi í flestum atvinnugrein-
um.
Nú, 25 árum síðar, heimtaði
fjelagið að vinnutíminn væri færð-
ur niður í 8 stundir. Það vildu
verkgefendur ekki og gerði þá
fjelagið verkfall í sumar sem leið
og hafa enn eigi komist sættir á.
Þegar verkfallið byrjaði, átti fje-
lagið 1 million í sjóði.
Verkgefendur hafa í þetta sinn
gert harða mótstöðu og jafnvel
kugsað sjer, að tvístra atvinnu-
fjelögunum. Við sáttatilraun, sem
gerð var í desember í vetur, sem
verslunarmálaráðgjafi Einglend-
inga var við staddur og átti þátt
í, neituðu þeir, þrátt fyrir aðvar-
anir ráðgjafans, að semja við fje-
iagið framvegis, en viidu semja
um vinnutímann við hvern ein-
stakan verkamann. En hjer með
var ráðist á grundvöll atvinnu-
fjelaganna yfirleitt; og þegar
krafa verkgefenda var kunnug
orðin, stefndu fjelögin í heild sinni
til fundar og kom saman um að
styrkja A.S.O.E. til að halda stríð-
inu áfram.
Um áramótin nam kostnaðurinn,
sem leitt hafði af verkfallinu, 10
mil). kr. 80,000 manns tóku þátt
í því og var þá kostnaðurinn á
hverri viku hálf million. Það er
stærsta og dýrasta verkafall, sem
enn hefur átt sjer stað. Afkostn-
aðinum hefur fjelagið sjálft, sem
verkfallið gerði, borið 372 mill.
Hitt er feingið með frjálsum sam-
skotum. 2 mill. hafa komið er-
lendis frá, mest frá Þýskalandi.
Atvinnufjelögin eru nú talin
grundvöllurinn undir þjóðfjelags-
skipun Einglendinga. Sýnir það,
meðal annars, hve mikil áhrif
þau hafa, að þegar verkgefendur
Ijetu í ljósi, að þeir hyggðust að
tvístra fjelögunum, þá risu jafnt
æðri sem lægri upp á móti þeim.
Peningar streymdu þá inn til
verkfellenda, eigi síður frá æðri
stjettunum en frá verkamönnum,
og áður en árinu var lokið, höfðu
verkgefendur tekið aftur neitun
sína, um að semja við fjelögin.
Yflrvöldin hafa stranglega varast,
að veita hvorum um sig, eða
blanda sjer á nokkurn hátt inn í
þrætuna, og allt hefur fram farið
óspektalaust og með svo mikilli
ró og reglu, að ekki eru dæmi
til annars eins við samkonar tæki-
færi.
En verkgefendur hafa alvar-
Iegar ástæður til að mótmæla svo
harðlega stytting vinnutímans;
þeir hræðast keppnina frá þýsku
verksmiðjunum. Þar er vinnu-
tíminn 10 stundir.
í verkmannahreifinguuum er-
lendis eru nú tvær stefnur ráð-
andi; önnur runnin frá Þýskalandi,
hin frá Einglandi. Þýsku verk-
mannafjelögin leggja allt kapp á,
að koma sem flestum af fylgis-
mönnum sínum inn á þingið. Þau
vilja ná umbótum á kjörum verka-
lýðsins með bylting í löggjöf og
þjóðfjelagsskipun allt í einu, ofan
frá. En ensku verkamennirnir
reyna að ná þeim smátt og smátt
með þroskun atvinnufjelaganna og
áhrifum þeirra, neðan frá.
Það skiftir miklu, hver afleið-
ingin verður af þessu verkfalli á
Einglandi. Ef A.S.o.E., sem er
móðir og fyrirmynd allra atvinnu-
fjelaga í Einglandi, verður undir,
þá eru mikil líkindi til að stefna
hinna þýsku „socialista" ryðji
sjer meir til rúms hjá Einglum á
eftir en hingað til hefur verið.
Brjef til „ÍSLANDs“.
m.
15 dagar í París.
Það fór fyrir mjer, eins og fyr-
ir Jeppe í leikriti Holbergs, að
þegar jeg gekk um strætin í París-
arborg, varð jeg að klípa stund-
um sjálfa mig í handlegginn, til
þess að sannfærast um, að það
væri jeg sjálf. En menn geta
vanist öllu, og þegar jeg í Iok
septembermánaðar fluttist búferl-
um frá Nogent til Parísarborgar,
var jeg orðin þar öllu svo kunn-
ug, að jeg gat farið allra minna
ferða ein tilsagnarlaust, án þess
að villast nokkru sinni. Það er
yflr höfuð hægt að átta sig í
Parísarborg. Signa er eins og
Aríadneþráður um þetta mikla völ-
undarhús. Mönnum lærist fljótt,
að þekkja helstu torgin, sem stiæti
liggja út frá í allar áttir, svosem
t. a. m. Place de la Bastille, Place
de la Concorde, Place de la Eepu-
blique, Place Arc de Triomph d'
Etvile o. s. frv. Ef menn því næst
setja á sig nokkur stórhýsi og
kirkjur, svo sem Louvre, Luxem-
burg, Trocadero, Madeleine-kirkin,
St. Awfoine-kirkjuna, Notre Dame
o. s. frv., þá getur hver og einn
með vissu bjargað sjer. Jeg bjó
þessa 15 daga, sem jeg var al-
gjörlega um kyrt í Parísarborg,
rjett hjá helsta skemmtigarðinum,
sem nefndur er Parc Monceau og
sem líkist görðum þeim, sem lýst
er í æflntýrum, með alls konar
blómum og trjám, rústum af grísku
musteri, alþöktum vafningsgrasi
(Efeu), læk með marmarabrú yfir,
og sem snæhvítar álftir syuda á,
o. s. frv. Meðan jeg var í París-
arborg, var myndarstytta afskáld
inu Ouy de Maupassant afhjúpuð
þar í garðinum. Þessi hluti borg-
arinnar er einhver hinn dýrðleg-
asti hluti hennar. Þar er ekki
annað að sjá en eintóm stórhýsi,
og jeg hafði þá ánægju, að aka
á hverjum degi fram hjá húsi auð-
kýfingsins Eotschilds. Sendiherra
Kússa býr í næsta húsi því, sem
jeg bjó í, og hin nafnkennda sjón-
leikkona Sarah Bernard býr einn-
ig þar í grenndinni. Það er eins
og dáiítið út úr mestu umferðinni,
og þegar jeg að kveldi dags gekk
út á gluggsvalirnar fyrir utan
gluggann á herbergi mínu, tii að
sjá Parc Monceau í rafurmagns-
ljósi, átti jeg oft bágt með að trúa
því, að bvo mikil kyrð gæti átt
sjer stað í fjörugustu borg heims-
ins. Jeg sá reyndar vagnana
þjóta fram hjá, en með því að
helstu stræti borgarinnar eru lögð
trje, en ekki steinum, verður eing-
inn skarkali heyranlegur undan
vagnhjólunum og hestahófunum.
Deginum varði jeg þannig, aðjeg
gekk að morgni dags út til að
skoða stræti, kirkjur og merkis-
hús. Á hádegi var borðaður morg-
unverður; kl. 2—5 ók jeg um
borgina til og frá, og frá 5—í
Boulogne skóginum. Einni stundu
eftir miðaftan var miðdegisverð-
urinn borinn á borð, og kl. 8 beið
vagninn fyrir utan dyrnar til að
flytja oss í leikhúsið. Það ersvo
sem auðvitað, að jeg fór ekki í
leikhúsið á hverju kveldi. Hinir
auðugustu Parísarbúar hafa fæst-
ir ráð á þvi; en þau skiftin, sem
jeg fór þangað, hafði jeg einhver
hin bestu sætin í leikhúsinu, og
er það meira vert en að fara oft
og sitja í hinum lökustu sætun-
um. Tvö kveld vissi jeg um verð
á sætunum, sem jeg hafði, og var
það annað kveldið 17frankar(um
12 kr.), eu hitt 10 fr. (7 kr. 20
au.), og má af því ráða, að ef
menn skemmta sjer í Parísarborg,
þá er það ekki ókeypip. En svo
jeg hverfi aftur að efninu, þá má
skifta því í þrennt: 1. borgin,
það er að segja stræti og hús o.
s. frv.; 2. borgarbúar, það er að
segja siðir og hættir, og loksius
3. skemmtanir, það er hið andlega
líf þjóðarinnar. Hið fyrsta kann-
aði jeg að morgni dags; hið annað
síðari hluta dagsins, og hið þriðja
að kveldi dags, og skal jeg nú
reyna að lýsa því, hver áhrif þetta
hvert um sig hafði á mig.
í Parísarborg eru um 4000
stræti; mjer var því eigi unnt að
sjá þau öll; en aftur á móti
kynntist jeg sumum þeirra svo
vel, að jeg hefði getað gengið
eftir þeim með lokuðum augunum.
Á meðal þeirra er Boulevard
Malesherber, og mcð því að hiu
stóru og breiðu stræti (Boulevard-
er) líkjast hvert öðru, er nóg að
lýsa einu þeirra. Boulevard Males-
herbes er hjer um bil 10 sinnum
breiðari en nokkur gata í Reykja-
vík. Stræti þetta byrjar hjá
Madeleine-kirkjunni og endar hjá
Parc Monceau, en þar tekur við
Boulevard de Courselles. Til beggja
handa eru búðir með stórum glugg-
um, þar sem sjá má allt, sem
hugsað verður, einkum kvennfatn-
að og skraut. Þeir, sem ekki
hafa sjeð með eigin augum allt
það skraut, sem hjer freistar aum-
ingja kvennfóiksins, geta naumast
gjört sjer nokkra hugmynd um
það. Jeg staðnæmdist fyrir fram-
an búð eina, þar sem seldir eru
kvennhattar, en þeir kosta þetta
40—50—60 franka (29—43 kr.)
hver, og enginn minna; jeg segi
minna, því sjá má hatta í París-
arborg, sem kosta 100—150 fr.
(72—108 kr.). Rjett við hliðina
eiu seld millipils úr silki, silki-
skyrtur, silkisokkar, o. s. frv. —
Jeg nam staðar við aðra búð;
þar eru seldar brúður, sem kosta
allt að 1000 fr.; en þær eru líka
snilldarverk bæði að fegurð og
skrauti. Forseti Frakklands hafði
með sjer tvær þess konar brúður,
þegar hann fór til Rússlands í
sumar, til þess að gefa dóttur
keisarans. Önnur þeirra var sann-
arleg ímynd Parísarkonu, en hin
átti alla þjóðbúuinga Frakklands.
Þegar hálfnað er Boulevard Males-
herbes, þá verður fyrir mjer ein-