Ísland - 03.05.1898, Síða 2

70
ISLAND.
„± S Xji-A. 3NT I>“
kemur út 4 hverjum þriðjudegi.
Kostar í Reykjavík 3 kr., út um land 4 kr.,
erlendis 4 kr. 50 au.
Ritstjóri:
t»orsteinn Gíslason
Lang'aveg’ 2.
Prentað i Pjelagsprentsmiðjunni.
ur oft gengið þargrunnt — áþeim árutxi.
Annað dæmið gæti ef tii vill verið hið al
þekta fiskimið „Sviðið“.
Þrátt fyrir bið ítrekaða bann, sem gefið
hefur verið út, eru botnverpingar stund-
aðir bæði í Höfnum, öarði og Leiru, og
einginu skiptir sjer af, sem er líka hið
eina rjetta, að því er mjer virðist. Hjer
er engiu björg, ekkert fiskast, ea fyrir utan
landsteina er hundruðum króna fleygt í
sjóinn, sem Einglendingar fúslega vilja gefa
okkur. Þeir vita að þeir skemma, og
þeir vita iíka að þeir hætta ekki og þurfa
ekki að hætta, en þeir vilja láta okkur
njóta af og hafa sem minnst tjón af þessu
öllu. Þdð borgaði sig jafnvel að lofa þeim
að korna innfyrir allar líuur til þess að
fá úr þeim fiskinn og lát.a þá aðeins hafa
ótta af Heimdalli, sem lögreglu, ef þeir
færu að gjöra óspektir í landi á þeim
stöðum, þar sem- einginn lögregla væri.
1-2 á skip, er almennt fiskirí hjer, en
þeir sem stunda bornverpinga fá 60—70
í hlut og geta eða gætu tvíróið, en sökum
ótta fyrir hegningu geta fátæklingar ekki
notað þetta. Kaupmaðurinn veit hvað þeir
fiska og þeir fá ekkert úr búðinni, eu hvað
á að gjöra?
Vjer getum ekki kannað djúpið og allt
er oss hulið þar; verðum þess vegna að
fara eftir því, sem oss virðist sönnun næst.
Hjer er ekki um annað að ræða: Á að
reyna að ná í þessa björg, sem botnverp-
ingar vilja gefa oss eða ekki? Sumir eru
þegar byrjaðir. Yæri sjúkdómur um borð,
væri hann þegar kominn, en mena leggja
ógjarna með veika menn í langferðir og
Eingíendingar hafa of mikinn ótta fyrir
slíku til þess að þeir væru að leika sjer að,
að liggja hjer með hættulega veika menn, án
þess að fara inn og tilkynna það.
Sjómaður.
Bókmenntir.
Atlmgasemd við Sturlunguritgerð
Björns Ólsens.
í ritgerð „ TJm Sturlungu, eftir Björn
Magnússon ólsenu i Safni til sögu íslands
II, bls. 466 steadur svo látandi klausa:
„Upp frá þessa [o: 1255] vitum vjer ekki
anaað um Svarthöfða [Dufgusson], en
að hann var utanlands um 1277 eða
nolckru fyr og sór þá fyrir Jbni erkibiskupi,
að Oddur Þóraninssoa hefði beiðst prests-
fandar við dauða sinn og náð eigi. Ef
hann hefur skrifað eða sagt fyrir Þórðar-
sögu [kakala], þá hefur hann líkiega lifað
nokkur ár eftir þetta, því að líklega er
sagan ekki færð í letur fyrr enn eftir
daga Sturiu Þórðarsonar. Svarthöfði hef-
ur þá orðið gamall maður.“
Það er nú svo sem ekkert óhugsandi í
þvi, að mjer hefði gatað sjest yfir þeanan
‘) Bisk. I, 708. bls. Jón Þorkelsson yngri hefur
eigi tekið oftir þessum stað, þar semhann segir (í ísl.
Ártíðaskrám 56. bls.), að Svarthöfða sje ekki getið
oftir það, að hann særðist 4 pveráreyrum, og muni
hann hafa látist af þeim áverka.“
stað í sögu Árna biskups, sem hjer er um
að ræða. En það getur líka komið fyrir,
þegar menn ætla að ieiðrjetta orð annara,
einkum ef í mörg horn er að líta, að þá
geri menn rangt úr rjettu, og er lítið um
það að sakast, því slíkt má marga góða
menn henda, og það gerir einginn að
gamni sínu. En staður sá í sögu Staða-
Árna, er Björa byggir orð sín á, er þessi:
„Á þessu 8umri, er hit tíunda var biskups-
dóms herra Jóns erkibiskups, komu út
brjef hans. Þat hit fyrsta, at hann stefndi
báðum biskupum várum til Noregs á
tveggja vetra fresti, til þess kennimanna-
fundar, sem hann ætlaði að hafa í Björg-
vin. Hitt var annat, at hann ritaði enn
til beggja biskupanna, bjóðandi þeim at
ieysa þann mann, er Oddur hjet ok var
Þórarinsson, bróðir Þorvarðar, af því
tvöföidu bannj, sem hann stóð í þá er hann
var veginn í G-eldingaholti: því öðru, sem
HeinreJcr biskup bansetti hann, fyrir upp
tekt þeirra peninga, sem í kirkjur voru
bornir í Felli, ok í örímsey ok Ljósa-
vatni, svo ok fyrir rán í Hvammi ok Oddr
kallaði sektarfje, ok fyrir upptöku hvals í
Grímsey, þess er biskup átti; ok hinu öðru
sem hann fjell í á Fagranesi, takandi
nefndan Heinrek biskup, ok flytjandií verk-
it á Flugumýri, ok harðliga haldandi í því
sama vírki með fullkominni nauðung, til
þess er prestar í Norðlendingafjórðungi ok
norrænir menn tóku hann burt þaðan ór
öilu klandri Odds ok hans manna. En
j»vi at Oddr hafði boðit nokkorar sættir
firir sik, ok fara af hjeruðum eptir boði
biskups, ef eingi veri annar til; þat hafði
ok ÓSafr Oddsson svarit ok Svarthöfði
Dufguson firir biskupi, at Oddr beiddist
prests fundar við dauða sinn ok náði
eigi . . .“ Svona hljóðar nú þessi klausa,
88m helst lítur út fyrir, að sje ágrip sagnarit-
arans af því, sem staðið hefir í brjefi Jóns
erkibiskups. Þó má vera, að hann hafi
skotið inn einhvcrjum skýringum, sem
ekki hafa í brjefinu staðið, en hann hefir
vitað að greina. En ekki er Svarthöíða
gotið hjer að öðru, nema hvað litlu síðar
stendur, að Árna biskupi þótti það koma
til Jörundar biskups Bat lúka orði á, firir
hvat koma skyldi eiðar Ólafs ok Svart-
höfða“, og koma þau orð að iitlu haldi
um þetta efni.
Úr því að Björn skólameistari hefir í-
myndað sjer, að það væri sjálfsagt að
skilja þenna stað eins og hann gerir, er
það ekki neitt UDdarlegt, þótt honura
þyki það tiltökumál, að jeg hafi „ekkí tek-
ið eftir“ honum. En stað þenna þekkti jeg
þegar jeg var að eiga við Ártíðarskrárnar,
og skil enn, alt á annan veg en Dr. Björn
gerir, og sje jeg ekki betur en að hann
misskilji hann algeriega og hafi Mtið
nokkuð fljótlega á hugsunar og orðasam
bandið í klausu þessari. Björn segir blátt
áfram, að Svarthöfði hafi svarið eiðinn um
prestfundar beiðsiu Odds fyrir „J'oni erki-
biskupi“ „utanlands um 1277 eða nokkru
fyr“. Ea ekki eitt einasta af þassum orð-
um stendur í sögunni. Þar stendur að
eins, að Svarthöfði „hafði“ — þ. e. þá
1277 fyrir laungu — svarið þenna eið
fyrir nbiskupiíl, og getur það með eingu
móti átt við Jón erkibiskup rauða. Hcfði
söguritarinn ætlast til, að það væri svo
að skiija, þá hefði hann án efa sagt fyrir
„erkibiskupi,u enda veitti ekkert af því
tii þess hægt væri að skilja þetta svo, því
að í allri þessari greiu, nema í upphafinu
sjálfu, er verið að tala um Heinrek bisk-
up á Hólum, og það er einmitt við hann,
sem þetta á. Oddur var vegin 14. jan-
úar 1255, og var þá í banni Heinreks
biskups, en úr því banni leysti biskup
aidrei bein Odds. Eu hitt er nærri sanni
að visir Odds hafi gert alt, sem hægt var,
til þess að Ijetta banninu af og finna hon-
um afbatanir til þess að blíðka biskup, og
þá ekki hvað síst að gera það satt, að
Oddur hafi beiðst prestfundar á deyjanda-
degi. Nú dó Heinrekur biskup, eins og
mena vita, 1260, og getur því Svarthöfði
ekki hafa unnið þenna eið síðar en það
ár. Ea það eru einginu gögn fyrir því,
að hann hafi getað unnið hann svo seint,
eða að hann hafi eiau siani lifað svo leingi,
því að þessi staður, sem Björn byggir á,
er ónýtur og svíkur eins og nú hefir verið
sýnt. En á hinu er ekkert lát, að Svart-
höfða er síðast getið á lífi á Þverárfundi 19.
Júií 1255, og þar með, sð hann hafi í
þeim bardaga særst mjög. Er til marks
um það, að sá áverki hafi mikill verið,
að Svarthöfði, sem heflr verið mesta karl-
menni, varð óvígur og ósjálfbjarga og
beyddi sjer grið t „he'.dur ákaflega“. Og
úr því að hans ekki er getið upp frá
því, þá finst mjer sú tilgáta mín í Ártíðar-
skrám (bls. 56) ekki fjarri sanni. Það er að
vísu dálítið undarlegt, að þess skyldi ekki
vera getið, ef svo hefði farið. En hitt er
þá ekki síður kyniegt, að hans skuli al-
drei vera getið upp frá þessu ef hann
hafði staðið i styrjöldunum jafnmikill
og hann var fyrir sjer.
Þó að Björn Ólsen hafi skilið áðurnefad-
an stað í sögu Staða-Árna öðruvísi en jeg,
og aðminni skoðun misskilið hann, þá mundi
jeg ekki hafa farið að hreifa við þvi, ef
það væri ekki eiumitt dálítið merkilegt
atriði, hvort nokkur stafur væri fyrir því
eða ekki að Svarthöfði Dufguson hefði lif-
að fram um eða fram yfir 1280, vegna
þess að Björn hneigist helst að því, að
hann muni vera höfundur eða að miasta
kosti forsagnarmaður að Þórðarsögu kak-
ala. En sú saga ætlar hann sje „ekki
færð í letur fyr enn eftir dauða Sturlu
Þórðarson“ (1284). Að Svarthöfði hafi
lifað leingur en fram til 1255 vantar samt
öli skilríki fyrir og jafnvel líkindi. En
hitt þarf ekki þar fyrir að raskast, að sá
hafi haft sagnir sínar frá Svarthöfða, er
söguna færði í lotur, og væri þá ekki ó-
líklegt, að það væri annarhvor sona hans,
Óli, faðir Steinuanar konu Hauks lögmanns,
eða Björn, faðir öissurar galia.
Að öðru ieyti hefði það líklega verið
alveg bagalaust, þótt Björn Ólsen hefði
„ekki tekið eftir“ þessum stað í sögu
Árna biskups því þá hefði hann ekki misskil-
ið hann. Eu úr því að hann hefir sýnt
mjer þá veivild, að benda mjer á eftir-
tektaleysi mitt, vi! jeg bendahonurn á iítið
atriði, sera hann hefir „ekki tekið eptir".
Hann vill í ritgerð sinni á 507. bls. ve-
feingja það, að Saorri iögmaðar Narfason
hafi flutt sig að Skarði á Skarðsströnd,
eins og ster.dur í lögsögumanna og lög-
mannatali í II. bindi af Safni, eftir lát
Þórðar bróður síns. „Enn það er alveg
óvíst“, segir Björn, og vill þar með sýna
aðólíklegt sje, að hann hafi átt þátti sam-
setning Sturlungu, því rök sje til þess,
að sá maður muni hafa átt heima á Skatði.
Væri allt eins víst og það, að Snorri
bjó seinna hluta æfi sinnar á Skarði
þá væri fátt óvíst. í máldaga Skarðs-
kirkju, þeim sein heimfæra verður til 1327,
eru taldir gripir, sem „Snorri lögmaður
Narfason og Þóra húsfrey hans“ lögðu
til kirkjunnar „þá er Jón með guðs mysk-
un biskup í skálholti vígði hana“, er sýnir
að Snorri var þá kirkjubóndi á Skarði.
Síðar í máidaganum er það þó sagt enu
berara, þar sem taldir eru þeir „lutir
fleiri, sem nefndur Snorri lagði til kirkju
á Skarði íýrir það, er gafst til hennar
meðan hann var.u Hitt er annað mál,
hvort Snorri hefir nokkuð átt við Sturl-
ungu.
Khöfn 28/a 98.
Jbn Þorkelsson
Þeir gusa mest er gryniist vaða.
(Niðurl.).
1. spurning „Því er Ieirjörð, sendin
jörð og hrein torfjörð ekkiþýfð?,,
Svar. Allir, sem kunna að nefna greind-
ar jarðtegundir ættu að vita að þær eru
oft þýfðar?
2. Sp. „Var jarðvegurinn upphaflega ó-
þýfður þegar gróðraríagið var fyrst að
myndast?"
Svar. Jarðvagurian var viða ósijettur
áður en gróðralagið myndaðist. Euda var
„þykkt vatn“ til i jiirðvegiuum á undan
uúverandi gróðrarlagi á íslandi, að minsta
kosli var mesta þynnkan komin úr því á
ísöldinni.
3. Sp. „Því hætta þúfurnar að vaxa?“
Svar. Þúfurnar halda atöðugt áfram að
vaxa eða breytast. Þeim fáu, sem eigi
vita þetta, er þó ekki auðvelt að sýua það.
Eigi munu dæmi til, að af nokkurri þúfu
sje til mynd t. a. m. á hverjum aldamót-
um. Sagnir gamalhr manna sanna ekkert
í þessu eíúi, nema ef heiðr. höf. hefði haft
tal af honum gamla Hetúsalem; það er að
segja ef hann hefði þá verið gjörathugull
á þúfur.
4. Sp. „Því getur klakinn ekki neitt
sín á gömlum ójöfnum, eins og á nýjum
sljettum?"
Svar. í nýjum sljettum er jarðvegur-
inn lausari en í órótaðri jörð og tekur því
meira vatu í sig. Áhrif „þykka vatnsins"
verða því meiri þar.
5. Sp. „Af hverju myndast þúfur í sum-
um heitu löndunum þar sem klaki og sujór
liggur aldrei á yfirborði?41
Svar. Yfirleitt er jarðvegur margfalt
sljettari í heitu iöndunum en þeim köldu,
af því að „þykka vatnið“ nær þar eigi
að verka, og ójöfnuruar eru oft óiíkar og
annars eðlis en þýfi hjer. Jeg hefl líka
áður sagt að aðrar ástæður gætu verið til
þýfismynduuar en frostið í jarnveginum,
þótt það væri oftast frumgjörandi ef' þýfi
kæmi fram í jafnsignum sljettum hjá oss.
Þessar aðrar ástæður geta einnig átt sjer
stað í heitu löndunuinog ýmsar enn, er eigi
geta komið til greina hjer á landi.
6. Sp. »Af hveíju kemur holklakinn,
og því flytjast steinar, sem eru í jarðveg-
inum smátt og smátt í yfitborð hans?“
Svar. Af „þykka vatninu “og „misþykka
vatninu“. Ef jeg mætti hjer nefaa frost,
segði jeg að holklaki gæti eigi myndast
án þess. Hvað steinana snertir, þá er
mjög algeingt að grassvörðuriuu vex upp
yfir þá, svo að þeir sökkva niður, og
verður víst langt að bíða upprisu sumra
þeirra.
7. Sp. „Því þýfast reunsljettar flatir
fyr en beðasljettur, þótt báðar sjeu jafn-
sljettar á yfirborðinu?“
Svar. Af því að vatnið nær batur að
renna af beðasljettunni, svo að vatnið í
jarðveginum verður minna og áhrif „þykka
vatnsins“ því minni. En ef „rennsljetta"