Ísland - 21.06.1898, Blaðsíða 2

98
ISLAND.
„ísLA3srr>“
kemur út á hverjum þriðjudegi.
Kostar í Reykjavík 3 kr., út um land 4 kr.,
erlendis 4 kr. 50 au.
Ritstjóri:
Þorsteinn Gíslason
Laugavegi 2.
Afgreiðsla blaðsins: Þinglioltsstr. -át.
Prentað i Pjelagsprentsmiðjunni.
fjórði flokkurinn, sem helzt óskar að allt
komist aftur í sarna horfið og áður var,
fyrir uppreisnina og stríðið. En hvernig
sem stríðið endar er spáð, að ekki verði
friðsamt þar í einni á næstu árum.
Fjárkláðinn.
Frá umræðum á amtsráðsfundi Yestur-
amtsins 8.—10. þ. m. um fyrirskipanir
amtsins um sótthreínsun fjárhúsa og fjár-
baðanir segir svo í fundarbók amtsráðs-
fundarins:
Það kom fljótt fram að örðugleikar voru
fyrir hendi, að því leiti er snerti hreins-
un fjárhúsa með klórgufubrælu samkvæmt
leiðarvísi dýralækuisins, og komu til for-
seta málaleitanir úr ýmsum áttum um
það, að sleppa mætti svo lagaðri sótt-
hreinsun, sem mönnum stóð stuggur af
og sem menn héldu hættulega, sérstak-
lega þar sem fjárhús og heyhlöður náðu
saman, heldur vildu mean sótthreinsa
með þvotti upp úr baðleginum og úr klór-
kalksvökva eða rensli. Forseti þóttist nú
geta slakað nokkuð til í þessu efni, þar
sem hann taldi að aðalreglan um sótt-
hreinsun húsa feldist í upphafinu á leið-
arvísinum, þar segir fyrir um sótthreins-
un með klórkalksrensli og kreolinvatni
eða karbólvatni, en brælun skyldi þar
viðhöfð er fjárhúsveggir væru mjög holóttir,
sem að vísu víðast hvar mun eiga sér
stað. Ef hörgull væri á hreinsunarmeð-
ulum, sem menn einnig báru við, leyfði
forseti að menn mættu fara eftir þeim
reglum, sem menn áður höfðu notað við
sótthreinsun fjárhúsa, en eftir þeim skyldi
fyrst flytja allt tað burt úr húsunum,
hella sjóðheitu vatni í jöturnar og á veggi
svo langt upp, sem kindur gætu náð til;
því næst skyldi bræla húsin innan með
því að brenna moði á gólfinu, svo loginn
læsti sig um húsið og nógu langt uppeftir
veggjum. Alla viði í húsinu skyldi tjarga
eða kalka. Að endingu skyldi viðra hús-
in og láta þau standa tóm nokkrar vikur
áður en Iátið yrði fé í þau aftur.
Eins og skýrslur lögreglustjóra, sem
forseti lagði fram, bera með sér, hefir
sótthreinsun fjárhúsa orðið mjög ófull-
komin og víðasthvar engin. í skýrslum
úr Dalasýslu er sagt að sótthreinsun fjár-
húsa hafi sumstaðar farið fram. í Mýra-
og Borgarfjarðarsýslu befir sótthreinsun
víða farið frara, en helzt með því móti
að baðlegi hefir verið stökkt innan um
húsin um leið og féð var baðað. í Ár-
nessýslu heflr í flestam hreppum sýslunn-
ar einhver sótthreinsun farið fram, eftir
því sem sýsiumaðurinn skýrir frá. Hin
eina sýsla, þar sem veruleg gangskör hef-
ir verið gerð að sótthreinsun fjárhúsa, er
Snæfeilsnes- og Hnappadalssýsla og hefir
sótthreinsun farið fram í öllum hreppum
sýslunnar, en víðaathvar eftir eldri að-
ferðinni.
Að því er baðanir snertir, þá hafa þær,
samkvæmt hinum framkomnu skýrslum
aistaðar farið fram, og er það eflaust að
áhugi manna er alment vaknaður á því
að baða fé sitt. í skýrslunum úr Dala-
sýslu er þess getið, hverjar ráðstafanir
hafi verið gerðar af hálfu lögreglustjóra
til að halda mönnum til hlýðni í þessu
efni, þ. e. a. s. til að baða. í Neshrepp
innan Ennis höfðu menn einnig leyft sér
að nota íburð í stað þess að baða, en
sýslumaður hafði í bréfl 13. apríl þ. á.,
sem var framlagt, skýrt svo frá, að hann
hefði fyrirskipað almenna böðun saupfjár
þar í hreppi nú á þessu vori.
Að því er snertir heilbrigðisástand
sauðfjárins, hvað kláða snertir, á því
svæði sem hér er um að ræða, samkvæmt
hinum framkomnu skýrslum, þá er óhætt
að fullyrða að minna er um kláða nú en
verið heflr að undarförnu. Þær sýslur,
þar sem kláði helzt heflr gert vart við
sig, eru Mýra- og Borgarfjarðarsýsla,
Dalasýsla, Snæfellsnes- og Haappadalssýsla
og GuIIbringu- og Kjósarsýsla (2 hreppar).
Skoðun hafði farið fram í Dalasýslu í
apríl í vor og fundust 11 kindur sjúkar.
Yið haustskoðun í Mýra- og Borgarfjarð-
arsýslu fundust 110 kindur sjúkar, en um
áramót eigi fleiri en 40—50. Til saman-
burðar skýrskotaði forseti til þess, sem
komið hafði fram við útflutning á sauðfje
af Akranesi í nóv. 1896; þá komu fyrir
eigi færri en 64 kindur með kláða af
6894, og voru af þeim kláðakindum 56
úr Mýra- og Borgarfjarðarsýslu. í Snæ-
fellsness-- og Hnappadalssýslu, þar sem
kláði var allmagnaður vorið 1895, komu
fram við skoðanir þær, sem fram fóru í
apríl og maí þ. á. undir 200 kindur með
kláða, auk nokkurra sem grunaðir voru,
en við skoðanirnar á síðastliðnu hausti
komu fram alls 22 kindur kláðasjúkar.
í ísafjarðarsýslu hafði enginn kláði komið
fram við haustskoðanir, og í Barðastranda-
sýslu höfðu að eins fundist tvær kindur
með kláða. í Árnessýslu hafði fundist
kláði á 6 kindum. í Mosfellshreppi í
Gulibr. og Kjósarsýslu hafði fundist ein
kind með kláða, en við vorskoðun 2. í
Kjósarhrepp hefir borið nokkuð á kláða,
en þó eigi að nokkrum verulegum mun.
Forseti skýrði þá frá því að hann, eftir
að hafa fengið framangreindar skýrslur
hefði látið sér nægja að skrifa sýslumönn-
unum í Stranda-, ísafjarðar-, Barðastranda-,
Snæfellsn,- og Hnappadalssýslu og Ár-
nessýlu á þá leið, að hann eigi fyndi á-
stæðu til að fyrirskipa sérstakar ráðstaf-
anir gegn fjárkláða í þeirra lögsagnarum-
dæmum nú á þessu vori, en vildi fela
þeim að hafa gætur á heilbrigðisástandi
sauðfjárins í sýsluuni, fyrirskipa almenn-
ar skoðanir og gera aðrar ráðstafanir eft-
ir því, sem fyrirmælt væri í tilsk. 5. jan.
1866 nm fjárkláða og önnur næm fjár-
veikindi á íslandi, ef þeim skyldi finnast
nauðsyn til þess. Aftur á móti hafði for-
seti skrifað sýsiumönuunum í Dala-, Mýra-
og Borgaríjarðarsýslu og Gullbringu- og
Kjósarsýslu að láta almennar fjárskoðanir
fram fara í þeirra sýslum á þessu vori.
Úr Strandasýslu var kvartað yfir því,
að hinar fyrirskipuðu fjárbaðanir síðastl.
haust hefði verið vanræktar í Dala- og
B irðastrandasýslum og yflr því, að Ísaíjarð-
arsýsla hefði verið undanþegin því, &ð láta
baða, og úr Snæfelisnessýslu var skýrt
frá, að Skógstrendingar hefðu að sögn í
3 ár mátt horfa upp á það, að nágrönn-
um þeirra i Hörðudalshreppi í Dala-
sýslu hefði að ósekju haldist uppi að leggja
uudir höfuð sér þær fyrirskipanir gegn
fjárkláða, sem Skógstrendingum hefði ver-
ið haldið til að hlýða.
Amtsráðið ályktaði að skora á forseta
að láta almennar fjárskoðanir fram fara
á komandi hausti með sama móti sem í
fyrra í öllum sýslum amtsins nema ísa-
fjarðar- og Vestur- Barðastrandasýslum.
Skoðunum skyldi vera lokið fyrir jól.
Rjettritunar samþyktin.
Af því að „ísland“ er eitt af þeim blöð-
um sem breytt hefir réttritun sinni
nú nýlega samkvæmt réttritunarsam-
þyktum blaðamannafélagsins í Rvík, og
af því að þessi breyting á réttrituninni
hefir nú verið gerð að umtalsefni opinber-
lega, þá skal hér minst á hana með
nokkrum orðum, og það þótt maður sá,
sem vakið hefir umræður um þetta mál-
efni opinberlega sé allsendis ómálfróður
og svo vankunnandi í íslenzkri tungu að
Ieitun mun þar á jafnoka hans meðal
þeirra manna, sem á einhvern skóla hafa
gengið. . Því það eru margir aðrir en hann
ófróðir i þessum efnum og geta ekki hjálp-
arlaust gert greinarmun á því, sem um
þetta er rit&ð af viti eða vanþekking.
Réttritunarsamþykt sú, sem hér er um
að ræða, er í því fólgin að blaðamenn og
rithöfundar margir, bæði hér í Rvík og
annarstaðar á landinu, hafa komið sér
saman um að taka allir npp éina ogsömu
réttritun. Dppástungan er frá blaðamanna-
félaginu í Rvík og meðlimir þess eru
allir með í samtökunum. Hér er ekki
farið fram á nein nýmæli í íslenzkri rétt-
ritun; eigi heldur óbreytt upp tekin nokk-
ur af þeim réttritunarvenjum, sem áður
tíðkuðust. Tilgangur þessara samtaka
er sá, að eyða glundroða þeim, sem nú
er orðinrt á íslenkzri réttritun og afstýra
með því þeim skemdum, sem tungunni
eru af honum búuar. í einstökum atrið
um er þeirri ritvenju haldið sem almenn-
ust var áður. Hér eru því fáar breyt-
ingar gerðar frá þeim réttritunarvenjum
þremur, sem verið hafa almennastar, og
engar eru þær beytingar stórvægilegar.
Úr hverri um sig eru feldar þær reglur,
er einkum hafa verið þeim, sem fylgt
hafa annari ritvenju, ásteytingarsteinn.
Úr réttritun Sveinbjarnar Egilssonar, sem
margir hafa fylgt allt til þessa meira eða
minna breyttri, eru t. d. feldir breiðu
hljóðstafirnir á undan ng og nk., úr rétt-
ritun Halldórs Friðrikssonar, eða skóla-
réttrituninni er t. d. z feld að nokkru
leiti, og tvöfaldanir samhljóðenda á undan
öðrum samhljóðanda, úr réttritun Jóns
Þorkelssonar er t. d. feld önnur myndin
af æ inu (œ) og altaf ritað ur í beyging-
arendingum orða þar sem það heyrist, en
ekki r að eins.
Til að fá einingu í réttritunina einsog
nú stendur, er þessi aðferð án efa heppi-
legust, miklu heppilegri en að taka upp
óbreytta einhverja hina eldri réttritun.
Þess ber vel að gæta, &ð þótt glund-
roðinn sé mikill í íslenzku réttrituninni
og þrætur málfræðinganna hafi stundum
orðið allheitar útúr ágreiningsatriðunum,
þá hafa þau í sjálfu sér verið lítils verð.
Þegar um réttritun er að ræða eru það
að eins tvær meginreglur er komið geta
til greina: að rita samkvæmt uppruna
orðanna eða að rita samkvæmt framburði.
Enginn íslenzkur málfræðingur hefir enn
sem komið er haldið því fram eindregið,
að rita skyldi eftir fraroburði, síðan Kon-
ráð Gíslason gerði það í fyrstu árum
„Fjölnis". Sjálfur fylgdi hann aldrei þeirri
kenning sinni, þótt hann færði stafsetn-
inguna á Fjölni þá í áttina til framburð-
arréttritunar. Að kalla réttritun rektors
Björns Ólsens framburðarréttritun, eins
og algengt er, það er tóm vitleysa. AU-
ir málfræðingarnir okkar, Halldór Frið-
riksson, Jón Þorkelsson, Björn Ólsen o.
s. frv. kenna reyndar sömu aðalregluna
fyrir íslenzkri réttritun, þá að rita, sem
næst framburði, en þó með tilliti til upp-
runa orðanna. Ágreiningurinn milli Björns
rektors Ólsens og hinna eldri er að eins
ura það, hvort stigið skuli einu sporinu
nær framburðarréttrituninni eða ekki.
Þegar þessa er gætt, þá verður þrætan
um það, hvort heldur skuli taka upp þessa
ritvenjuna eða hina í hverju einstöku
atriði, mjög lítilfjörleg í sjálfu sér. Hins-
vegar er ósamkvæmnin í réttrituninni,
auk þess sem húu er að mörgu leiti mjög
óhagkvæm, tunguuni til spillis en ekki
til bóta. Reynslan sýnir, að fæstir af
þeim, sem á íslenzku rita, fylgja nokkr-
um einstökum at forsprökkum hinna ýmsu
tilbreytinga, sem fram hafa komið í rétt-
rituninni; þeir taka eina ritvenjuna eftir
þessum, aðia eftir hinum. EinD tekur
það t. d. eftir Jóni Þorkelssyni að slepp i
alveg z-unni, en ritar ur í endingum orð ,
þar sem Jón rektor ritar r; hann tekur
það eftir Birni rektor Ólsen að sleppa
tvöföldun samhljóðenda á undan öðrum
samhljóðanda, en ritar svo jafnan p á
undan t, san kvæmt réttritun Halldórs
Friðrikssonar. Annar fer svo þveröfugt
að, tekur upp endingarr-ið eftirJóniÞor
kelssyni en heldur z unni; heldur við tvö-
földun samhljóðendanna eins og Halldór
Friðriksson, en ritar víða f á undan t,
þar sem Halldór ritar p. Þetta er af
því, að ágreiningur málfræðinganna er að
eins fólgin í óverulegum smámunum, ekki
í mismunandi skoðunum á því, hverjum
meginreglum eða frumreglum réttritunin
eigi að fylgja.
Þótt ótrúlegt megi virðast þá hefir Ein-
ar prentari Benediktsson byrjað aðrita um
réttritunarsamþyktina. Auðvitað hugsar
hann sér að rita um þatta upp úr ein-
hverju af ritgerðum Konráðs Gíslasonar.
En hann gáir þess ekki að hann er sjálf-
ur allt of illa að sér til að geta farið
rétt með kenningar Konráðs. Það sem
komið er frá honum um þetta er líka
tóm vitleysa, eins og við er að búast.
Frá fjallatindum
til fiskimiða.
8. þ. m. færðu nokkrir helstu bændurnir í Stóra-
Núps-og Hrepphóla eókn presti BÍnum, BÍra Yaldi-
mar Briem, heiðursgjöf frá söfnuðum hans í minn-
ingu þess, að þá voru liðin 25 ár frá því að hann
var settur inn í prestembætti þar. Gjöfln var skrif-
borð með tilheyrandi stól og saumaborð handa frú
hans, hortveggja mjög vandað. Gjöfunum fylgdi
ávarp frá söfuðunum, skrautritað og i ljóðum og
hafði kveði þau Brynjólfur skáld Jónsson frá Minna-
núpi.
Amtsráðsfundur í veaturamtinu var haldinn 8.—
10. þ. m. á ísafirði. AmtsráðBmenn: eru Ásgeir
Bjarnason bóndi á Knararnesi, úr Mýrasýslu, Björn
Bjarnarson sýslumaður á Sauðafelli, úr Dalasýslu,
Eyjólfur Jónsson kaupmaður í Flatey, úr Barða-
strandasýslu, síra Kristinn Daníelsson á Söndum
úr Vestur-ísafjarðarsýslu, ritstj. Skúli Thorodd-
sen úr Norður-ísafjarðarsýslu, páll prófastur Ólafs-
son á Presssbakka úr Strandasýslu og Þórður dbrm.