Ísland - 28.06.1898, Blaðsíða 2

102
ISLAND.
„ÍSLAKTD"
kemnr út á hverjum þriðjudegi.
Kostar í Reykjavík 3 kr., út um land 4 kr.,
erlendis 4 kr. 50 au.
Ritstjðri:
Þorsteinn Gíslason
Laugavegi 2.
Afgreiðsla blaðsins: Þingholtsstr. -át.
Prentað i Pjelagsprentsmiðjunni.
til eyjarinnar Mindanao. Þ6 fékk hann
síðar leyfi til að fara sem læknir til hors-
ins á Caba. En 4 leið þangað var hann
tekinn fastnr á Spáni og sendur austur
aftur og hershöfðingi Spánverja í Maníla,
sem átti að kúga uppreistarmenn, lét
dæma hann af iífi og skjóta hann.
En uppreisnin byrjaði svo að leynifélög
voru etofnuð á eyjunum, er köiluðust frí-
múrar&íélög. Spánverjum, einkum klerka-
stéttinni, var mjög illa við þau, enda var
ætlað, að mark þeirra væri, að losa eyj-
arnar við yfirráð Spánar. Spánarstjórn
gekk þá mjög hart ír&m í að tvístra þess-
um félögum og klerkaruir bannfærðu þau
og alla félagsmenn. Út úr þeim hófst upp-
reistin. Hún hefur aldrei verið bæld að
fullu. Og þegar herskip bandamanna
héldu til eyjanna vor í byrjun ófriðarins
voru þar með nokkrir af fyrirliðum upp-
reistarmanna, sem verið höfðu landflótta i
Kína. Þegar Spánverjar biðu ósigurinn
við Cavite gaus uppreistin upp á ný og
nú hafa uppreistarmenn algerlega náð yfir-
höndinni á Luzon, eins og frá er akýrt
annarstaðar hér í blaðinu.
Nokkur orö um lagasmíði.
Mig hefur oft stórlega furðað á, hve
sjaidan lítt þekkjandi alþýðumenn, að með-
töldum lægri stjórnendum, hafa mátt sæta
ábyrgð út af brotum gegn lögunum, þeg-
ar þess er gætt, hve margbrotin þau eru,
bætt og aukin, og hins vegar, að það get-
ur engan afsakað, þó hann eigi þekki þau.
Jafnvel þó lög vor, fjöldans vegna, séu
á tvístringi út um alt, þá eru ákvæði
þeirra víða óljós, og eigi ætíð hægt í fljótu
bragði, að átta sig á, við hvað helzt þau
eiga; auk þess sem röð þeirra er eins
og óskipulega bygt þorp, með krókóttum
götum og skásettum húsum; svo að í
villu mega leiðast jafnvel löglærðir. Hegn-
ingarlögin frá 25. júní 1869 eru ef til vill
sérstök í því, að ná tilgangi sínum með
því að þar finst grant sambandið milli
brotsins og refsingarinnar, eins og enn
fremur alþingiskosningarlögin og vegalög-
in.
Lög um gjaldmáta tii prests og kirkju
játa víst margir, að séu ófullkomin. Hvað
gjaldmáta til prests snertir, þá er hann að
nokkru leyti óákveðinn, og óvinsæll er
hann fyrir báða parta. Til dæmis má taka
dagsverkin og lambseldin. Allir sjá hve
óeðlilegt er að miða lambseldi við grasnyt
og hvort heldur hún er 40 hndr. fyrir einn
búanda eða jafnvel 1 hndr. fyrir 4 búend-
ur. Auðvitað væri bezt, ef peningavelta
landsins leyfði, að prestarnir kæmust á
föst laun og sókDÍrnar stækkuðu. — Sama
er að segja um gjaldmáta til kirkna. Þó
hann að nokkru leyti sé þolanlegri, þá er
bæði sú núgildandi aðferð og færanlegi
nefskatturinn, sem þingið hafði til með-
íerðar 93, eigi með öllu hagkvæmur; eink-
um mundi síðari aðferðin athugaverð í
sveítum, þar sem mismunandi og há&r tí-
undir eru. Og hygg ég, þó kynlegt þyki,
að réttara væri veita safnaðaðarnefndum
lagaheimild til að jafna niður kirkjugjöld-
um, eins og aukaútsvörum, eftir sönnum
þörfum hverrar kirkju og safnaðar í hvert
skifti. Því um leið og þeirri aðferð væri
beitt, hefði hún sömu áhrif og nefskattur-
inn, að útrýma jafn-miðaldalegum gjald-
Iið og legkaupinu. Lög um löggilding
verzlunarstaða virðast í fljótu áliti mega
vera greinileg án þess að vera margbrot-
in, enda eru þau það eigi, því óviða mun
tekið til, hvort takmörk verzlunarstaðar
séu innan vissra merkja (örnefna), eða
hún nái frá tjöru til fjalis; og þar sem
verzlunarlóðir hafa verið stækkaðar, er
einmitt sumstaðar svo að sjá, sem rýmk-
unin sé gerð frá einhverju ímynduðu; enda
mun slíkt með framtíð geta víða valdið
talsverðum efa, t.d.hvarlög um húsaskatttil
landssjóðs 14. des. 1877, lög um þurra-
búðir 12. jan. 1888, lög um veitingu og
sölu áfengra drykkja 10. febr. ’88, lög um
útmæling verzlunarlóða 13. raarz ’91 o. fl-
geta fyllilega átt við.
En hvort sem tilnefnd eru lög eins og
hin fulikomnari eða þau, sem eitthvað kann
að vera ábótavant, þá veldur það, eins og
ég hef tekið fram, fyrirhöfn og villu, hve
sundurlaus þau eru, og þó að eins væri
minstálög kirkju og kennslumála, sveitar-
stjórna, fátækramála og ýmsra mannrétt-
inda, væri auðveldara að glöggva sig á
þeim og fylgja þeim, ef þau væru í einni
heild, að svo miklu leyti, sem þau svara
til þarfanna.
Til þess að ráðin væri bót á þessum
galla, virðist mér hugsanlegt, að valin
væri af þinginu nefnd, hag- og stjórn-
fróðra manna, til þess að draga sam-
an öll skyld lög, bæta inn í heppilegum
ákvæðum, og jafnvel breyta, ef svo á stæði,
til að koma þeim í fullkomið samræmi.
Mundi lagaskipunin þá komast í mikið við-
unanlegra form og þeim krónum, sem til
þess þyrfti, betur varið, en fé því sera ár-
lega þarf, til að bæta vorn götótta Iaga-
klæðnað, með því að altaf er þar að auki
nóg að viðhalda, eins og t. d. samgöugu-,
póst- og tollalögum o. fl.
Þorst. Jónsson.
Land úr landi.
Það hafa smám saman verið að berast
hingað fregnir af ófriðnum, ýmist eftír
munnlegum frásögnum enskra botnverp-
inga eða blöðum, sem þeir flytja. En oft
eru litlar reiður að henda á þeim
fréttum. Nýlega barst sú fregn, að Bsnda-
menn hefðu tekið St. Jago, en hún er
nú aftur borin til baka. í enskum blöð-
um, sem borizt hafa hingaðfrá7. þ.m. má
sjá, að Bandamenn hafa reynt að koma
herliði á land nálægt St. Jago 6. þ.m., en
að það hafi mistekizt. Þar á höfniuni er
einn af hershöfðingjum Spánverja, Cervera,
inniluktur með 12 skip. Er nú sagt, að
Bandamenn hafi lokað fyrir hafnarmynnið
4 þann hátt, að þeir söktu þar einu af
tundurskipum sínum. Var það hættuför
mikil, að hleypa skipinu inn þangað milli
gínandi fallbyssukjafta á virkjum Spán-
verja báðumegin viðsundið; auk þess voru
herskip Spánverja fyrir undir eins og inn
á höfniaa kom. Einn at lautinöntum í
Bandamannahernum bauðst til að takast
þessa ferð á hendur, sigla skipinu inn í
sundið og sökkva því þar undir sér, ef
hann fengi menn til fylgdar sem við þyrfti.
Ekki er þess getið á hvern hátt hann hafl
hugsað sð koma sér og mönnum sínum
undan. Hann fékk svo marga með sér
sem hann vildi, lagði skipinu inn í sund-
ið og sökti því. Leið núog beið á og Banda-
mannaflotanum úti fyrir spurðist ekkert
til Hobson og félaga hans; hugðu menn
alla þá dauða. Þá komu boð frá Cervera,
admíráli Spánverja, um að Hobson og þeir
allir væru á lífi og í haldi hjá Spánverj-
um. Höfðu Spánverjar tekið þá alia, en
engan sært eða drepið. Kvaðst Cervera
admíráll af aðdáun fyrir hugrekki þoirra
nú bjóða, að láta þá alla lausa í skiftum
fyrir jafnmarga herfanga Spanska. Þetta
tilboð spurðist mjög vel fyrir í her Banda-
manna og segjast þeir muni sýna Spán-
verjum alt þ*ð drenglyndi í móti, er hægt
sé að sýna óvinaþjóð. Hobson lautinant
þykir hafa unnið mikið frægðarverk.
Spánverjar eiga í vök að verjast aust-
ur á Filippuseyjunum. Þar er nú upp-
reist um alt land. 29.—31. f.m. sótti lið
uppreistarmanna að Manila og barðistþar
við lið Spánverja í 70 stundir samfleytt.
Þá var helliregn, svo að ekki var hægt
að beita skotvopnum, en barist með lag-
vopuum og höggvopnum. Loks létu Spán-
verjar undan síga inn í borgina og höfðu
áður fallið 1000 manns af báðum. Upp-
reistarmenu hefðu haldið á eftir og tekið
borgina, ef Dewey admíráll Bandunanna
hefði eigi bannað það. Hann beið þar enn
liðsafla þess, er átti að senda honurn heim-
anað, en var væntanlegur þangað 10.—12.
þm.
í blöðum, sem komu hingað með „Thyra“
og ná til 15. þ. m., eru engar nýungar
frá ófriðnum. Þó er þar sagt, að Banda-
menn hafi sett her á land á Cubu nálægt
St. Jago. Meðan þeir settu herinn á Iand
skutu þeir í ákafa á virki Spánverja til
að draga þangað athygii þeirra. Þegar
þeir höfðu skotið virkin mjög til skemda
hörfðuðu Spánverjar burtu úr þeim, en
herlið Bandam&nna, sem á meðan var sett
í land, reisti fána sinn á rústunum. Þá
kveyktu Bandamenn í húsum þeim öllum,
er Dærri stóðu, til að verja sig gulu sýk-
inni. Annað hefur enn ekki gerst í viður-
eign þeirra. 15 skip Bandamanna liggja
úti fyrir St. Jago.
Frá Manilla er símritað 8. þ.m. til Mad-
rid: Ástandið er hér nú fremur betra en
áður. Þótt uppreistin geysi um land alt
mun höfuðborgin verjast til hins ýtrasta.
Yíggirðingarnar hafa verið bættar og ný
hersveit hefur bætst við til varnar af
sjálfboðalíði. Yistir hefur borgin til tveggja
mánaða. Uppreistarmenn hafa enn ekki
þorað að ráða á borgina og íbúarnir eru
í góðu skapi. Dewey admíráll hefst ekk-
ert að fyr en hann fær liðsaukning frá
Ameríku.
Þegar friðnum var sagt sundur með
Bandamönnum og Spánverjum, sendi land-
stjóri Spánverja á Filippuseyjunum út svo-
hljóðandi ávarp til landa sínna. (Ávarpið
hafði borist til Hongkong áður Dewey ad-
míráll lagði á stað til Filippuseyjanna og
lét hann þá lesa það upp fyrir undirfor-
ingjum sínum):
Spánverjar!
Ófriður er hafinn milli Spánar ogAme-
ríku. Sú stund er komin, er vér verðum
að sýna heiminum, að vér höfum hug og
dáð til að bjóða þeim byrginn og yfirstíga
þá, sem hafa látist vera vinir vorir, en í
raun og sannleika hafa not&ð óhöpp vor
sér ti! hagnaðar, misbrúkað gestrisni vora
og beitt oss þeim brögðum, semmrðalsið-
aðra þjóða eru talin ósæmileg og svívirði-
leg.
Bandísríkjamenu, sem eru samsafn af
versta skiíl jarðarinnar, hafa uú fullþreytt
þolinmæði vora, og mcð hrekkjabrögðiun
sínum, svikræði og brotum á alþjóðarétti
og samningum gefið tilefni til ófriðarins.
En stríðið verður stutt. Sigurgyðjan
mun veita oss frægan og fullkominn sig-
ur, svo sevn málstaður vor réttilega krefst.
Spánarveldi, sem fuiltreystir velvilja alira
annara ríkja, muu rísa upp í sigurdýrð
eftir þessar nýju mannraunir; þsð mun
auðmýkja og svinbeygja ævintýramenn-
ina frá þvi n'ki, eem er sarahengislaust
og sögulaust og allra þjóða audstygð, þar
sem í Iöggjafarþinginu lýsir sér opinber-
lega sambland af ósk&mmfeilni, baknagi,
níðingsskap og kæruleysi.
Flotadeild, sem skipuð er alls konar
samsafni af mönnum, kunnáttulausum og
skipulagslausum, býat til að leggja hingað
til eyjanna í þeim níðingslega tilgangi að
svifta oss öllum lífsnauðsynjum og ræna
oss friði og æru. Amoríkumenn ætla að
innleiða hér mótmælendatrú í stað kaþólsk-
unnar, sem er yðartrú; þeir ætla að fara
með yður svo sem vilta þjóð, er neitarað
taka við boðorðum menningarinnar; þeir
ætla að taka eignir yðar, eins og þeir
ekki þektu eignarréttinn og þvinga fólkið
til vinnu 4 skipum sínum. Hégómlegt á-
form! Hlæilegt mont!
Hreysti yðar skai eyðileggja áformið.
Þér leyfið ekki &ð trú yðar sé misboðið
af óguðlegum mönnura, sem vilja svívirða
og eyðileggja musteri hins sanna guðs
með hinum helgu myndum er þér tilbíðjið.
Óvinirnir skulu ekki fá leyfi til að van-
virða grafir feðra yðar; þeir skulu ekki
svala fýsnum sínum á kostnað kvenna
yðar og dætra, né ræna yður þeim eign-
um, er þér hafið með iðni dregið samau
til viðurværis á elliárunum; þeim skal
ekki líðast að fremja hér neinn þann glæp,
er ilska þeirra og ágirnd hvetur þá til.
Því hreysti yðar og föðurlandsást mun
nægileg til að hegna þeirri þjóð, sem jafn-
framt og hún gerir kröfur til að teljast
meðal mentaþjóðanna, eyðir frumbyggjur-
um Ameríku í stað þess að vísa þeim
leið til menningar og framfara.
Filippseyjabúar! Búist til ófriðar, og
látum oss sameinast undir hinum dýrð-
lega Spánarfána sem um alla eiiífð skal
þakinn sigursveigum, látum oss berjast
með þeirri vissu, að sigurinn sé oss vís
og móti ópi óvina vorra skulum vér hrópa
sem kristnir föðurlandsvinir: Yiva Espana!
Manilla 23. apríl 1898.
Hershöfðingi yðar
Sasilis Augustin y Davila.
Englendingar hafa nýlega fengið ráð
yfir landspildu í Kína, 200 ferh. míl. í
99 ár. Það er landið kriugum Hongkong.
Samníngurinn var undirskrifaður 10. þ. m.
Talað er um að Kinastjórn flytji aðset-
ur sitt frá Peking og til Singanfu, sem
er næststærsta borgin í Norður-Kína og
fræg borg í sögu Kínverja; hefur áður
fyrri verið höfuðstaður ríkisius í 1000 ár.
íbúar eru þar 1 millíón og borgin er um-
girt sterkum múr. Hún liggur 600 ensk-
ar mílur frá Peking og 500 milur enskar