Ísland - 27.07.1898, Page 1

II. ár, 3. ársfl.
Reykjavík, 27. júlí 1898.
30. tölufolað.
Kaupendur eru beönir
aöminnastþess, aögjald-
dagi ,Mands‘ var l.júlí.
Fyrir 2 Krónur
gcta nýir kaupendur „ÍSLAÍíDs11 feng-
ið allan yíirstandandi árgang blaðsins,
frá nýári 1898 til ársloka. Þ6 er það
bundið J)yí skilyrði, að þeir haldi við
kaup á blaðinu næsta ár.
Ekkert blað annað hjer á landi býð-
ur þvílík kjör.
Minnisspjald.
Landabankinn opitm dagl. kl. 11 árdegis til 2 siadegis. —
Bankastjftri yið kl. 117,-17*. — Annar gœslustjöri við
kl. 12—1.
Söfnunarsjóðurinn opinn 1 bamaskðlanum kl. 5—6 stð-
degis 1. mánud. 1 hverjum mánuði.
Landsbókasafnið: Lestarsalur opinn daglega frá ki. 12—
2 siðd.; á mánud, mvkd. og ld. til kl. 3 sd. — Útlán
sömu daga.
Fomgripasafnið opið mvkd. og ld. kl. 11—12 árdegis.
Bofarstjórnar-ínniir 1. og 3 fmtd. i mán., kl. 5 síðdegis.
Fátœkranefndar-imniix 2. og 4. fmtd. i mán., kl. 5 slðd.
Náttúrugripasafnið (1 Glasgow) opið kvern sunnudag kl.
2—3 siðdegis.
Ókeypis lœkning á spitalanum á þriðjud. og föstud. kl.
11—1.
Ókeypis tannlækning hjá tannlækni V. Bernhöft (Hötel
Alexandra) 1. og 3. mánudag i mánuði hverjum.
Haftiarferðir íslenzkra stúdenta.
Það er sagt, að stúdentaroir, sem út-
skrifuðust af latínuskólanum í vor, ætli
að sigla til Hafnar allir saman; presta-
skólinn fær engan, — að minsta kosti
ekki fyr en eftir nokkur ár, þegar öll
prófvon er úti alstaðar annarstaðar, og
læknaskólinn fær engan. Að því er vér
ætlum, er það í fyrsta sinni, sem enginn
af stúdentunum frá latínuskólanum verði
eftir við æðri skólana hér heima.
En þ&ð er skaði, ef Hafnarferðir íslenzkra
stúdenta fara mjög í vöxt, því þær eru
til dreps og eyðiloggingar fyrir æðriskól-
ana hér heima. Miklu fremur ættu Hafn-
arferðirnar að takast af með öllu.
En meðan íslendingar hafa forréttindi
að öarðstyrknum i Höfn, kalda stúdent-
arnir áfram að sigla þangað. úarðstyrk-
inn ættum við því kelzt að vera lausir við.
Því ein8 og nú er koraið, er hann íslenzku
mentalífi ekki til uppbyggingar, heidur til
niðurdreps.
Mönnum þykir þetta vafalaust oftalað.
En þá er að akoða málið nánar.
Flestir af þeim, sem mótmælt hafa stofn-
un íslenzks háskóla eða lagaskóla, hafa
barið við kostnaðinum, sagt, að það væri
ókíeyft hans vegna að koma þessum stofn-
unum á fót hér.
En ef það nú sýndi sig við nánari
skoðun, að þrátt fyrir garðstyrkinn í Höfn
yrði ódýrara að menta stúdentana hér en
þar, þá væri sú mótbára að engu orðin.
Og vér álítum að þetta sé tilfeliið, ef
rétt er að gáð.
Mótstöðumenn iuulendu mentastofnan-
anna hafa verið að spreyta sig á að koma
með reikninga til að sýna, hve miklu væri
ódýrara fyrir landið að inenta embættis-
mannaefni sía í Höfn en hér. Eina af
þeim reikuingum er eftir dr. Valtýr Quð-
muhdssoa og er hann að fiuna einhver-
staðar í alþingistíðindunum frá 1895.
Sá reikningur hefði átt að vera hrak-
inn fyrir iöngu.
Þó skal hér ekki farið út í þá sáima,
‘heldur settur upp annar reikningur við
hliðina á honum og fleira tekið þar með
en dr. Valtýr hefur gert.
Gáuin þá að hvað það kostar að menta
einn einatakan embættismann eftir að hann
er útskrifaður af latínuskóianum, — fyrst
hvað það kostar hér heima, síðan hvað
það kostar í Höfn, auk garðstyrksins.
Gerum að hver einstakur stúdent eyði
hér um árið 600 kr. Sumt af þessu fé
kemur úr vasa sjálfs hans, foreldra hans
eða styrktarmanna, sumt af almannafé, öl-
masurnar.
Nú erum við að gera upp reikuinginn
fyrir laudið eða þjóðfélagið, en ekki stúd-
entinn.
Hvað kostur landið þá til mentunar
hans?
Þ1 spyrjum við, hve mikið það kaupi
annarstaðar frá af því, sem stúdentinn
eyðir. Það væri nú auðgert að fá ná-
kvæma reikninga yfir þetta, en til að sýna
hvað taka þurfi með í reikninginn, er það
ekki nauðsynlegt. Gerum að það sé þriðji
hlutinn eða 200 kr.
Þær gefnr landið út fyrir það, sem með
þarf handa stúdentinum.
Nú eyðir liann öðru, sem aflað er í
landinu, en sem annars hefði verið flutt
út. Þetta mætti einnig reikna upp á
krónu. En látum það vera. Gerum, að
landið hefði selt út fyrir 100 kr. meir, ef
maðurian ekki hafði verið þar.
Þá er kostnaðurinn orðinn 300 kr.
Eu hvar eru nú hinar 300 krónurnar?
Þær hafa rnnnið til þeirra, sem selt
hafa stúdentinum fæði, föt, þjónustu, hús-
næði o. s. frv., er kaup þeirra fyrir vinnu,
sem þessi eini maður liefur veitt þeim,
sem hafa selt honum lífsnauðsynjar hans.
Landið hefur því ekkert lagt út af þess-
um 300 kr., heldur hafa þær að eins
runnið hér úr einni hönd tii annarar.
Ef Garðstyrkurinn yrði af numinn, þá
væri sjáifsagt, að hér yrði að stofna laga-
skóla, eins og um hefur verið taiað. —
En hver yrði nú árlegur kostnaður af
viðhaldi þess skóia?
Þar hefur verið gert ráð fyrir tveimur
kennurum og hafi þeir 6000 kr. laun báð-
ir til samans.
Hvað kostar nú mikið að haida þessa
embættismenn ? Hugsa menn að það
kosti landið 6000 kr.?
Leggi menn saman öll embættismanna-
laun í landinu og sjái hvað það verður.
Það yrði lagleg upphæð. Ef menn í-
mynda sjer að landið gefi þetta út fyrir
að halda embættismennina, þá er það stór
miskiiningur. Allir geta líka séð að þetta
er óhugsanlegt.
Nú reiknum við eins og áður. Segjum
að það sem landið kaupir að handa þess-
um embættismönnum, og það sem það
heldur eftir af því, sem aunars hefði ver-
ið selt, nemi um 2000 kr.
Þetta er þá kostnaðurinn sem við höf-
um af embættismannahaldinu handa skól-
unum.
Hanu skiftist niður á c. 10 stúdenta.
Það eru 200 kr. á mann.
Stúdentinn kostar þá iandið á ári hverjn
500 krónur.
En hvað kostar hann nú í Höfn?
Alit það sem honum er lagt þangað er
bein útlát.
Lögfræðisstúdentinn er þar að jafnaði
6 ár. Styrkurinn er fjögur fyrstu árin
600 kr. á ári. Þar að auki fær hann á
mánuði hverjum 25 kr. heimanað (sem
þó mun of lágt reiknað), það eru 300 kr.
á ári.
Eftir að Garðtímannm er lokið, gerum
við að hann fái 900 kr. á ári heiman að.
Það er í 2 ár 1800 kr. Ef því er skift
niður á 6 árin, koma 300 kr. á hvert.
Stúdentinu hefir þá kostað landið til
jaínaðar 600 kr. á ári þegar hann les í
Höfn, eða 100 kr. meir en annars, ef
hann hefði lesið hoima.
Þar að auki hafði hann með dvöl sinni
heima veitt öðrum atvinnu sem svaraði
300 kr.. Hagn&ðiun af þeirri vinnu hafa
nú aðrir.
Landið græðir þá 100 kr. á ári viðþað
að menta stúdentinn heiraa í samanburði
við það, að senda hann til Hafnar.
Nú eru um 40 stúdentar við nám í
Höfn. Gróðinn við að menta þá fremur
heima er þá 4000 kr. á ári.
Þessum 4000 kr. væri betur varið í
ferðastyrk handa 4 stúdentum árlega, og
væru þeir þá sendir til helztu háskóla hjá
stórþjóðunum. Eða segjum heldur að 2
kandídatar á ári fengju 1000 kr. styrk
hvor til utanfesða um 2 ár hvor.
Tölurnar sem hér eru notaðar eru settar
eftir lauslegri áætlun, og er sjálfsagt að
þeim skakkar meira og minna frá því
sem rétt er. En slíkt er fljótlega leið-
rétt og þarf það engan að hneixla, þótt
ekki séu þær nákvæmar, ef þær benda í
rétta átt, og ályktunin, sem af þeim er
dregin, sú, að ódýrara sé að menta em-
bættismannaefni okkar hér heima en í
Höfn, ekki verður hrakin.
En til að ákveða þær tölur nákvæm-
lega, veiður að taka tiilit til margs, sem
dylst fyrst í svipinn.
Hér hefur nú að eins verið rætt um
kostnaðinn.
En þeir eru aðrir sem segja, að inn-
iendu mentastofnanirnar séu öliu andlegu
lífi hér á landi til niðurdreps; enginn
mentastraumur næði hingað til landsins,
ef Hafnarferðir stúdentanna legðust niður.
En jeg segi að Haf'narferðir stúdent-
anna, og þar af leiðandi Garðstyrkurinn,
sé óbeinlínis til skaða, að því er snertir
mentun og andlegt líf hér heima. Því
hann, Garðstyrkurinn í Khöfn, er orsök
þess, að nær allir ment&menn okkar, sem
langar til að skygnast um í heimiaum og
sækja mentun sína út fyrir landið, leita
niðnr til Hafnar, allir í sömu holuna, i
stað þess að þeir ættu að sækja mentun
sína sinn í hverja áttiua, helzt til stór-
þjóðanna.
Mundi það ekki fremur hafa fjörgandi
áhrif á andiega lífið hér uppi, ef áriega
kæmn heim hingað ungir menn, sem
mentast hefðu í Englandi, Ameríku, Frakk-
landi eða Þýzkalandi, settust hér í em-
bætti og hefðu þannig kraft til að beita
sér, — mundi það ekki hafa fremur fjörg-
andi áhrif en koma Hafnbrmannanna, sem
allir koma úr sama staðnum og hafa því
sjaldan nokkuð nýtt að færa þeim sem
fyrir eru.
En hver er nú munurinn á því, að því
er kosínaðinn snertir, að senda náms-
mennina til Hafnar, eða sinn í hverja
áttina til stærri landanna?
Engian annar en sá, sð í Höfn fá þeir
styrkinn á Garði. Hann getur góður
verið þeim einstöku mönnum, sem njóta
hans, en hann er ekki sú fjárupphæð, sem
landið í heild sinni dragi tii nokkurra
muna. Þá bóklegu þekkingu, sem em-
bættismannaefni okkar sækja til Hafnar,
getum við veitt þeim hér heima með
minni tilkostnaði. Þá andlegu mentun,
sem við sækjum þangað, getum við fengið
betri og fjölbreyttari annarstaðar.
,Sunnanfari‘.
2. júní síðastl. minnist „Heimkringla“ á
„Sannanfara“ og fer meðal annars þessum
orðum um fyrirlestur Jóns Ólafssonar:
„Frá Ameríku“ :
„Því miður er ekki allnr fyrirlesturinn
í þessu hefti, en þ&ð er þó eflanst mikið
meira en helmingurinn, eem komið er. Yér
látum því bíða að geta h&ns ítarlega eða
skrifa um hann ritdóm, þar tii hann er
ailur kominn. En það getum vér sagt
hér, að aidrei höfum vér séð neitt ritað á
íslenzku um Ameríku og iíðan íslendinga
hér yfir höfuð með jafnmikilii sanngirni
og það, sem komið er af þessum fyrirlestri.
Hin eérstöku bygðarlög íslendinga hér
vestra eru nofnd þar hvert út af fyrir sig
og kostum og göllum lýst rétt og sam-
vizkusamlega eftir beztu vitund. Alveg
sama er um lýsingar Jóns á mönnum og
málefuum hér, vér sjáum þar hvergi réttu
máli hallað. í stöku stað koma fyrir
meinlausar og þýðingarlitlar missagnir,
en sem auðsjáanlega stafa af ókunnug-
leika, eða af því, að Jóni hefur verið rangt
skýrt frá af öðrum.
En vér ætlum okki að segja meira um
fyrirlesturinn í þetta sinn, eu síðar mun-
um vér, þegar hann er allur kominn út,
ræða um hann itarlegar í blaði voru“.