Ísland - 27.07.1898, Blaðsíða 2

118
ISLAND.
„ísLAKrr>“
kemur út & hverjum þriðjudegi.
Kostar í Roykjavík 3 kr., út um land 4 kr.,
erlendia 4 kr. 50 au.
Ritstjóri:
Porsteinn Gíslason
Laugavegi 2.
Afgreiðsla blaðsins: Þingholtsstr. -át.
Prentað i Fjelagaprentsmiðjunni.
Enn um rássneskuna
á Austfjörðuin.
Herra Sveinn Ólafsson á Asknesi í Mjóa-
firði hefur í 20. tbi. íslands þ.á. leitast
ast við að hrekja ýms nmmæli í grein
minni í 7. tbi. „ísafoldar", og hefnr mái
sitt með svo andríkri fyrirsögn: „Mæl-
um þarft eða þegjnm". í þessu tiíefni get
ég fullvissað hr. S. Ó. um það, að þótt
ýmsum Austfirðingum og þá helzt Mjó-
firðingum hafi eðlilega þótt greiuin nokk-
uð beisk á bragðið, þá var mikill rómur
ger að henni bæði hér í eyju og við Faxa-
flóa, og hún talin þörf, og orð í tímatal-
að.
Yeit ég það vel, að hvorki lögskýring
hr. Jóns Magnussonar á lögunum frá 9.
ágúst 1889 né landshöfðingjabréf 29. des-
br. 1896 eru dómar, en flestir hinir beztu
lögfræðingar landsins munu vera sömu
skoðunar; eða því fá eigi Mjófirðingar
skorið úr þessari, að þeirra dómi, vafa-
sömu lagaspurningu við dómstólana? Peim
hefði þó t.d. verið innan handar að skjóta
til landsyfirréttar lögtaksneitun sýslu-
mannsins í Vestmannaeyjasýslu á þeim 4
kr., er þeir gerðu Magnúsi Guðmundssyni
á Vesturhúsum að greiða í útsvar haustið
1896; ástæðan er líklega sú, að þeirbera
kvíðboga fyrir, að æðri dómur muni varla
falla þeim í vil.
Mér hefur aldrei dottið í hug að nefna
skilning Austfirðinga á téðum Iögum frekju
eða ribbaldaskap, heldur formlausa og ó-
löglega misbeiting laga (sjá frásögn mína
í áminstri ísafoldargrein um lögtakið með
nœturfresti, of háan lögtakskostnað, og
sjálftekt í óleyfi á sveitarútsvari manns
eins úr reikningi hans, sem allt mun dag-
satt), svo að aðdróttun hr. S. Ó. ti! mín í
þessu efni, er að eins glíma við sinn eig-
in skugga.
Ég skal játa, að mér var það eigi kunn-
ugt fyrri en hr. S. Ó. nú skýrir frá því,
að Mjófirðingar hefðu látið Iögfróðan(?) mann
ginna sig sem þussa til þess að fremja
það lagabrot, að 'setja mönnum sveitarút-
svar, er eigi höfðu dvalið þar fulla 4 mán-
uði, en þarna er ljóst dæmi upp á fáfræði
þeirra og misskilning á auðskildum lög-
um og þar af leiðandi gjörræði.
Hr. S. Ó. fullyrðir, að ég í frásögninni
um viðskifti hreppsnefndarinnar í Mjóa-
firði og sunnlenzkra sjómanna hafi „hlaup-
ið hvatvíslegaá hundavaði, og hallað réttu
máli“. Ég get fullvissað hr. S. Ó. um
það, að ég hafði öll mín ummæli um að-
ferð nefndarinnar og Konráðs Hjálmars-
sonar eftir skilríkum manni, sem ásamt
fleirum mun fús til aðgefa skriflegt vott-
orð um, að öll mín frásöga sésönn; hann
bætti því jafnvel við, aðKonráð hefði sagt,
að syslumaður hefði bannað sér að borga
sjómönnum kaup þeirra, fyrri eú þeir hefðu
greitt útsvarið, og einmitt þessi sami mað-
ur hefur kært yfirv&ldaveginn alla með-
ferðina á sér. Allir þessir sjómenn höfðu
fullan lagarétt til að neita að greiða út-
svarið, og þurftu enga tryggingu að setja
fyrir því; það var Mjófirðinga að reyna
að fá það innheimt með lögtaki síðar, er
það var fallið í gjalddaga hjá öllum þeim,
er eigi vildu greiða það góðfúslcga. En
hvað tekur hreppsnefnd Mjófirðinga til
bragðs? Hún sendir mann á fund sýslu-
manns til að biðj&st löghaldsskipunar, og
fær hana, þótt ótrúlegt sé, og ginnir og
neyðir svo með henni ólögfróða sjómenn
til að greiða útsvarið. Löghaldsskipunin
er sem sé fullkomin lagaleysa, því eftir
réttri skýringu á lagastað norsku laga 1.,
19., 8. má eigi löghaldsskipun út gefa,
nema krafan sé fyrst og fremst fullgild,
og skuldin, það sem hér varðar mestu,
fállin í gjalddaga. Hr. S. Ó. þarf því eigi
að vera sérlega hróðugur yfir þessu hreysti-
verki stjórnarvaldanna eystra hann veit
eins vel og ég, að eindagi á sveitargjöld-
um er 31. desbr. Þarna er enn eitt dæmi
upp á rússneskuna, o: gerræðið á Aust-
fjörðum.
Hr. S. Ó. segir, að það sé „sleggjudóm-
nr“, að útsvar sumra sjómanna hafi verið
ósanngjarnlega hátt í samanburði við inn-
sveitismenn. Ég skal nefna eitt dæmi:
Vinnumanni héðan var þar síðasta haust
gert 13 fiska útsvar fyrir rúma 4 mánaða
dvöl, eða á 200 kr. kaup brúttó, sem jafn-
gildir um 39 fiskum fyrir árið, en eftir
sögn hins sama manns voru hr. S. Ó. sjálf-
um, sem talinn er sterkefnaður bæði að
löndum og lausafé, gert að greiða 20 fiska
fyrir alt árið. Skyldi þetta vera sann-
gjarnt?
Þótt herra S. Ó. telji, að þeir séu til-
tölulega fáir, sem tapað hafa umsömdu
sumarkaupi þar eystra, þá er mér full-
kunnugt um, að þeir eru fjöldamargir,
en þótt svo kunni að vera, að fátækt hafi
oftast valdið vanskilunum, eru þau Sunn-
lendingum jafn tilfinnanleg fyrir því; eða
heldur hr. S. Ó., að það sé t. d. eigi til-
finnanlegt fyrir efnalitla ekkju hér, að
eiga enn hjá einum af sveitungum hans
(Þ. í H.) 200 kr. fyrir árin 1896 og ’97
eða meiri hlutann af sumarkaupi vinnu-
manns síns fyrir bæði árin. Það er held-
ur eigi rétt hjá hr. S. Ó., að kaupgjald
sé að nokkrum mun hærra eystra ea ann-
annarstaðar, einkum þá búið er að draga
frá kostnað fyrir targjöld og sjóklæði;
kaup um heyannir er engu lægra hér
sunnanlands, en það er gjaldeyririnn, sem
hefur verið hentugur, þar sem Austfirð-
ingar hafa goldið í peningum, sem öllum
kemur bezt, og því skal sízt neitað, að
meiri hluti Austfirðinga hefur staðið heið-
arlega í skilum með kaupgjaldið, enda
mundu austurfarir annars vera þegar úr
sögunni með öllu.
Loks þarf hr. S. Ó. að krydda grein
sína með því, að senda mér persónulega
hnútu. Ég skal í því efni benda honum
á nóvemberblað „Sunnanfara" 1865, einn-
ig geta þess, að ég var í 5. sinni í vor
kosinn i hreppsnefnd, eftir 24 ára veru í
eynni, að ég hef 25 sinnum verið kosinn
oddviti i einu hljóði af meðnefndarmönn-
um mínum, að sveitungar mínir hafa oft-
ar en einu sinni vottað mér opinbera
viðurkenningu fyrir störf mín í félags-
þarfir, svo að eftir því lítur varla út fyr-
ir, að þeim hafi fundist, að ég hafi beitt
þá sérlegu gjörræði; menn þola og al-
meut allvel, þótt stöðugt sé haldið um
stjórntaumana, ef því er samfara vit, lög-
hlýðni og mannúð, en rússneskt gjörræði
þola menn varla til lengdar nú á dögum.
Hr. S. Ó. má og vita það, að hann bætir
enga ögn málstað Mjófirðinga, þótt hann
sýni þann drengskap(?) að leitast við að
ófrægja að ástæðulausu sér ókunna menn;
það er enginn frami, að „ata auri alsýkna
menn“.
Vestmannaeyjum, 12. júlí 1898.
Þorsteinn Jónsson.
Eftirmáli.
Skömmu eftir að ég hafði lokið við of-
anritaða grein, barst mér sú fregn, að
landsyfirréttardómur væri fallinn um skiln-
ing á lögunum 9. ágúst 1889, og hafði
hann gengið á móti skilningi Austfirðinga,
svo nú þarf eigi lengur að jagast fram og
aftur um skilning þeirra, og mun þá að
líkindum útsvarafarganinu við utansveitar-
menn af létta; en rétt væri, að bæði Aust-
firðingar og aðrir endurborguðu öll þau
útsvör, er þeir með illu og góðu, leynt og
ljóst hafa haft út úr utansveitarmönnum
eftir röngum skilningi á ekki torskildum
lögum, sem var svo Ijúffengur fyrir þaðr
að hann færði fé að en ekki frá hrepp-
um þeim, er í hlut áttu. Hvernig skyldi
nú hreppsnefnd Mjófirðinga lítast á allan
gauragang sinn gagnvart sjómönnum síð-
a8tliðið haust?
Þ. J.
Yerklegar og yísindalegar
uppgötvanir.
Hljóðáttarviti (Eofon) nefnist verkfæri
eitt upp fundið í Ameríku, pf Edison, að
því er mig minnir. — Allir þekkja, hve
gjarnt mönnum er að villast á hvaðan
hljóð þau koma, er þeir heyra utan að,
t. d. þegar bundið er fyrir augu manna,
en oft getur verið bráðnauðsynlegt að geta
ákveðið nákvæmar úr hvaða átt hljóðið
kemur, t.d. þegar hringing heyrist í þoku
milli skipa á sjó, bending frá vitum eða
hrannrekstur í ísreki.
Hjóðáttarvitinn ræðar bót á þessu. Aðal-
hluti hans er hreifanlegur ás, er stendnr
beint lóðrétt og er dálítill Iáréttur kassi
festur á efra enda ássins og er kassinn
kýldur eða hvelfdur á báðum hliðum.
Beggja megin við kassann eru festar 2
trektir, erliggja á hliðinni. Berst hljóðið
inn um þær og síðan eftir togleðurs eða
gummipípum, sem liggja niður eftir ásn-
um, en endum þeirra stingur athugandinn
í eyru sér.
Hljóðáttarvitinn er nú settur þannig, að
efri hlnti ássins með kassanum og trekt-
unum stendur nokkuð hátt upp af þilfar-
inu, en neðri hlutinn geagur niður í gegn-
um Ioftið á lyftingunni. Dálítið lárétt hjól
er á ásunum neðanverðum og getur at-
hugandinn því snúið ásunum eftir vild
sinni.
Komi nú hljóðið inn í verkfærið frá
hægri hendi, berst það inn í hægra eyra
athugandans. Snúi hann nú hjólinu hægt
og hægt finnur hann depil, þar sem hljóð-
ið heyrist með báðum eyrum, en saúi hann
meira til vinstri hverfur hljóðið úr hægra
eyranu og heyrist að eins með hinu vinstra.
Áttavitakringla (kompásskive) leikur á ás-
unum rétt fyrir ofan handhjólið, en á ás-
inn sjálfann er festur vísir, sem bendir
á áttastrykin á kringlunni og stefnir hann
alveg í sömu átt og opin á trektunum.—
Með verkfæri þes3U má þá ákveða úr
hvaða átt hljóðið kemur, svo ekki muni
meiru en hálfu stryki á áttavitanum.
Hj. Sig.
Ein norðurliafsrannsókiiin enn.
Norður af austurhluta Asíu milli 138.
og 160 0 a. 1. frá Greenwich og frá 73. 0
n. br. og að minsta kosti norður á 78. 0
Iiggur eyjaklasi allmikill, sem er lítt
kunnur enn. Syðst af eyjum þessum eru
Ljakoweyjar nærri fastalandi Asíu. Þar
norður af koma 3 stóreyjar í röð austur
og vestur, og ýmsar smærri. Vostust
þeirra er Koteluy, þá Fadjejew og aust-
ast Nýja Síbería. í norðaustur frá Nýju-
Síberíu eru Jeanette og Honriettuey, en
beiut í norður Benettland. Eru allar þess-
ar eyjar fundn&r á þessari öld, en 3 hin-
ar síðasttöldu 1880 af George de Long
foringjanum á norðurfararskipinu Jeanette,
er hrepti hinar nafnkunnu ófarir, og er
Bennett-Iand nefnt í höfuðið á Bennett
eiganda blaðsins New York Herald, nafn-
togaða auðmanninum, sem sendi Stanley
til að leita Livingstones og kostaði Jea-
nette-förina vestur af Bennett-Iandinu. En
beint í norður af Kotelnyey er haldið vera
eyland, sem nefnt er Sannikovlandið. Sá
það fyrst ferðamaður einn, Jakob Sanni-
kov, 1805, er hann dvaldi heilt sumar á
Kotelnyeyjunn, og árið eftir frá Nýju Sib-
eríu.
Ferðamenn fullyrtu seinna, að eyland
þetta mundi ekki vera til. En árið 1886
sér Edvard von ToII það aftur frá Ko-
telny á að giska l1/^—2 0 norðar eða á
77^2—78 0 n. br. og var landsýnin hin
sama og Sannikov hafði lýst, nefnilega
fjórir fjallatindar líkt og stýfðar keilur í
laginu. — Heldur ToII, að eyjaklasar
þessir kunni að ná yfir stærra svæði, eink-
um austur á við, en á „Fram“-ferðinni
fann Nansen hyldýpishaf, þegar komið var
á 79 0 u. br. SauDÍkov-Iandið sá hann
ekki sökum þoku, þótt hann hljóti að hafa
farið ekki all-langt fyrir austan það, og
heldur Nansen því, að Sannikovlandið sé
ekki nema smáey.
Toll heldur hér vera allstórt land sundur-
tætt í margar eyjar líkt og Franz Josephs-
land. Byggir hann það á því: 1. að skip-
ið „Jeanette“ virðist hafa rekið norður
með miklu meiri hraða fyrir austan þetta
svæði en „Fram“ fyrir vestan, og þar eð
straumur sá, er hefur komið úr Berings-
hafi og rekið hefur skip þessi, hlýtur &ð
klofna í tvent fyrir norðan Nýju Síberíu,
en það hlýtur að koma af því, að hann
rekst á land. 2. Nansen reyndist ísrekið
æt-íð greiðara norður en austur eða suð-
austur, því þá hrúgaðist ísinn afarhátt
upp. Hlýtur það að koma af landi, sem
legið hefur í suðaustri.
Nú viil Toll takast á hendur rannsóknar-
ferð til Sannikovsland. Fyrst og fremst
til að ráða landfræðisgátu þessa og jafn-
framt til að gera athuganir með lífseðli
dýra og jurta þar, segulafl og veðráttu,
er færi fram heilt ár á sama stað.
En það er bundið miklum örðugleikum
að komast- þangað. Meiri og minni vakir
eru þar jafnan í ísnum, svo sleðar verða
ekki notaðir eingöngu. Á bát má fara
þar um sumartímann, en þá er ekki hægt
að flytja með sér ársbyrgðir, svo hægt sé
að hafa vetrarsetu á Sannikowlandi. Þarf
þvi að hafa traust skip til fararinnar.
Leggur Toll því til, að Rússastjórn út-
vegi sterkt norskt selveiðagufuskip og
sendi það sumarið 1899 hlaðið mjöli og
öðrum nauðsynjum handa þjónustumönnum
stjórnarinnar í Norðaustur-Síberín austur
gegn um Karahafið, fram hjá Tschelju-
skinhöfða og upp í mynni árinnar Lenu á