Ísland - 14.09.1898, Page 1

II. ár, 3. ársfl.
Reykjavík, 14 sept. 1898.
35. tölublað.
Munið eftir að kaupa
toaömeöulin frá s. Barnoliow
fyrir haustið, þau reynast langbezt.
„NaftHlÍD8“- og „olíusætu“-bað fæst í smáum og stórum ílátum hjá aðalumboðamaani
fyr ísland
Th. Thorsteinsson.
(Liverpool).
Quillaya nörltnr
(þvottabörkur) er hið bezta, sem fæst til
að ná blettum af alls koaar fatnaði. Það
má þvo allan fatnað úr honurn, og verður
fatnaðurinn þá sera nýr. Þessi ágæti
börkur fæst hjá
C. zimsen.
Hr. L. Lövenskjold Fossum, —
Fossum pr. Skicn lætur kaupmönnum og kaup-
fjelögum í tje alls konar ti m -»•* -
einnig- tekur nefut fjelag að sjer að reisa hús,
t. d. kirkjur o.s.frv. Semja má við umboðs-
mann þess:
Pjetur M. Bjarnason, ísafirði.
JE3 XSL T A
P-A-K-K-A-L-I-T-I-R
OQ
IKTIDIGfO (BLÁKKUSTBINIí)
FÆST HJÁ:
C. ZIMSEBV.
NAUTSHÚÐIR
frauskar fást mjög ódýrar hjá
C. Zimsen.
Minnisspjald.
Landsbankinn opinn dagl. kl. 11 árdegis til 2 slðdegis. —
Bankastjóri við kl. llV.—l'/.- — Annar gæslnstjóri vi»
kl. 12—1.
Söfnunars]6ðurinn opinn i barnaskólanum kl. 5—6 si9-
degis 1. mánud. 1 hverjum mánu9i.
Landsbókasafnið: Lestarsalur opinn daglega frá kl. 12—
2 si9d. j á mánud, mvkd. og ld. til kl. 3 sd. — Útlán
sömu daga.
Fomgripasafniö opi9 mvkd. og ld. kl. 11—12 árdegis.
Bæjarstjórnar-imíin 1. og 3 fmtd. i mán., kl. 5 si9degis.
Fátœkranefndar-fandÍT 2. og 4. fmtd. 1 mán., kl. 5 si9d.
Náttúrugripasafnið (i Glasgow) opi9 hvern sunnudag kl.
2—3 slðdegis.
ÓkeypiB lækning á spltalanum á priðjud. og föstud. kl.
11-1.
Ókeypis tannlækning hjá tannlækni V. Bernhöft (Hótel
Alexandra) 1. og 3. mánudag i mánuöi hverjum.
Hugsanaílækjan.
Svar til Haraldar Níelssonar.
Frá Guðm. Ilannessyui.
(Niðurl.).
Þá er að minnast á Búdda-trúna. Þú
kynokar þér við að játa óaannindayfirlýs-
iugu mína rétta og segir hana órökstudd5?.
Ég vil vísa þér í þessu efni á ritgerð
eftir Max Mtiller í „Samtiden“ 1896 og vona
ég, e.ð þú gorir þig ánægðan með þá
röksemdafærslu, ef ekki, þá skal ég bæta
úr skák siðar. Segðu til.1
1) Dar ern meðal annars tilfærð þessi orð
Gautama Búddaj: „Gefið þér, auðmenn, gefið þér!
en ekki einungis tíunda hlutann. Gefið þér ekki
' Ég hef eigi haldið því fram, að keun-
ing Búdda hafi haft miki! áhrif á Evrópu-
þjððir. Ég get ekki um það dæmt. Hitt
er víst áð fleiri lvundruðum ára fyrir fæd-
ingu Krisis kendi B. strengilega þá skyldu,
að annast sjúka og bágstadda. Hvort mun
þá B. hafa lært af Kristi eða Kristur
af B.?
Trúbrögð Búdda ná enn yfir stærri
hluta maunkynsins en kriatindómurinn.
Fieirum mun hann því hafa kent líknsemi
en Kristur.
Þú hyggui til of mikils ætlast af mér,
að ég hafi nokkra hugmynd um kristni-
boð á Iudlandi eða þar um slóðir. Ég
hef eigi fregnir af því síðan í júní 1898,
og vona ég að þú virðir mér það til vor-
kunnar, en sannar skýrslur um það þygg
ég með þakklæti.2 Hið síðasta sem ég
um það las, var ræða eftir trúboða, sem
til Indlands fór (Rev. S. Fletcher Willi-
ams) og í henni voru meðal annars þessl
orð:
„Það er eigi fyrirætlan mín að hall-
mæla öðrum trúbrögðum, heldnr er það
mín sannfærlng, að öll séu þau virðingar-
verðar tilraunir mannlegra hjartna sð leita
eftir guði, ef vera mætti að hann væri
auðið að finn&“ (if haply they could find
hiro).
Máske hefir þú átt við þessa setningu.
Auðvitað hefir eigi maður þessi fræðst á
samkomum kristinna mannaíHöfn, ogheld-
ureigi lesið „Holvedfjender“ eins og við, en
þó eendi Jón boli manninn til heiðingj-
anna, og máske hefði Darwin gefið nokkra
skildinga til fararinnar, ef hann hefði
lifað.
Þú segir Kristindóminn hafa borið frara
menninguna í Evrópu og Ameríku. Þetta
er hægara sagt en sannað, þó ekki efi ég
stórmikið starf hans og þýðingu að ýmsu
leyti. Eitt er að vera samtímis og annað
að vera orsök einhvers eða bera það fram.
Svo ég uofni dæmi. Að hverju leyti —
svo að stóru nenii — hefir kristindóm-
urina borið læknislist áleiðis? Yoru ekki
hinir fiægu fornu meibtarar henuar heiðu-
ir? Var eigi Hippokrates bað? Kunnu
binir heiðnu íslendingar eigi furðanlega
eingöngu það, sem þér megið án vera, heldur ált,
sem þarf til þess aö metta hungraöa, klceöa nakta,
frœöa fáfróöa, lijúkra þeim sem sjúkir eru og reisa
hina föllnu á fætur aftur! Gefið þér, því ekkert
er yðar eigin eign, hvorki lönd eða lausir aurar,
jafnvel ekki yðar eigin líkamir. Verið örlátir, því
lífið er hvorfandi skuggi, sem er horfinn ykknr 6ð-
ar en varir og allar ykkar eignir.
2) Ég vænti þú sért fróður um mission Búdd-
ista í Evrópu?
sáralgrkningar? Voru eigi Múhameðstrú-
armenn á Spáni hinir beztu læknar Ev-
rópu á sínum tíma? Máske hefir Lúther
lagt grundvöllinn til rannsókna nútímans
um eðli næmra sjúkdóma, þegar hann gaf
þá fróðlegu skýringu að „þeir væru ekk-
ert annað en bersýnileg djöfulsins verk“.
Margt er að vísu ótalið í hinu langa
svari þínu, sem ég vildi svara, ef tími og
rúm leyfðu, eu svo iangt mál hefir þú
ritað um hið stutta bréf mitt, að ég sé
þess engan kost. Viljir þú einhvers sér-
staklega spyrja, þá skal ég leitast við
að verða við bón þinni.
Þá er að minnast á Joh. Jörgensen og
bók hans „Vítlsóvinir“, sem þú segir að
nýlega hafi borist þér í hendur. Ég efa
slíkt ekki, því s&tt að segja þóttu mér
fingurnir ná nokkuð langt niður eftir
pennaskaftinu hjá þér, þaugað tií ég sá
þig seint og síðarmeir vitua í þann góða
mann. Öll þín kenning um kristiudóms-
hatrið virðist mér ekki annað en upp-
tugga úr bók þessari.
Eigi að síður er öll kenniugin ein enda-
leysa!
Ég vona að eitt lítilfjörlegt dæmi nægi
ti! þess »ð eýna þér fram á þetta. Þú
gerir mér aðvart, ef þér eigi nægir það.
Setjum svo, að þú sért raér persónnlega
kunnugur, sem ágætur kennimaður, sið-
ferðisgóður, andlegt stórmenni og leiðtogi
lýðsins. Ef't.ir þinn dag skyídu síðan risa
upp einhverjir lærisveinar þínir og flytja
þá kenningu, að þú hefðir verið Guðsson,
og að trú á það væri óhjákvæmilegt sáiu-
hjálparskilyrði. Setjum að þeir gætu eigi
„séð þá í friöi“, sem efuðust um þetta,
bygðu heila loftkastala á hverju þínu orði,
þættust éta kjöt þitt og blóð. — Skilst
þér eigi að ég gæti borið fyrir þér fulla
virðingu og vinarhug, sem gömlum kunn-
ingja og ágætismanni, þó eigi vildi ég
fylla flokk þessara postula og legði
eigi trúnað á allan skilning þeirra á orð-
um þinum og gerðum. Ég á mjög ervitt
moð að skilja hvernig ég ætti að hata þig
fyiir það, að aðrir inisskildu þig látinn.
Vertu þess viss, að enginn, eða svo gott
sem onginn vantrúarmanna hatar Krist,
að miiista kosti ekki Þorst. Erlingsson,
því fáa hef ég þekt hafa meiri aðdáun
á honum en hann, og yrkir hann þó
kvæði andvíg kristindóminum eins og liann
nú gengur og gerist.
Hugsunarháttur ykkar Joh. Jörgeasens
er með ykkar eigin orðum á þessa Ieið:
„Hatur manna til Jcenningarinnar um
eilífa útsliúfun og endalausa fordæming
meðbræðra sinna, er Jmtur gegn lcristin-
dóminumu.
„Kristindómsliatrið er liatur gegn Jesú
Kristi sjálfutn“.
Þaunig á Jwer sá maður, sem eigi getur
felt sig við þá hugmynd, að Jcona Jians,
börn eða aðrir meðbræður lendi, ofan á
alt lífsins andstreymi og Jiörmungar, í ei-
lífum endálausum Jcválastað, að bera bJÁtt
áfram hatur til Jcœrleikans mikla Jcenni-
manns, Jesú frá Nazaret.
Ekki öfunda ég þig af þessum krist-
iudómi!
Þú ritar langt mál tii þess að sann-
færa mig um það, &ð kristindómurinn (o:
orthodoxi, eftir því sem ég skii orðið) sé
samiýmanlegur skynseminni. Hvað um-
mæli mín í „Bjark&“ snertir, þá eru þau
rangfærð svo sem áðar er sagt, og tals-
vert af því sem þú segir fyrir þá sök tal-
að út i bláinn. Annars er aðferðin sama
Jiji þér og Joh. Jörgensen, nefuilega, að
telja upp menn sem eru á yJJcar máli.
Þetta sannar eigi mikið. Fáar kenn-
i:igar eru svo allri skynsemi íjarstæðar,
að eigi megi finna heilan flokk gáfaðra
manna, sem hafi álitið þa1? skynsamlegal.
Sjálf kenningin verður að tala fyrir sér,
en eigi tála þeirra, sem Jiafa leiðst til að
trúa Jienni.
Hvernig myndi þér lítast á, ef ég vrdi
sanna þér að jörðin stæði grafkyr, en sói
og stjörnur himinsins snerust í kring um
hana, sökum þess, að svo hefði Ptoloœæus
haldið og fjöldi viturra nianna um m&rgar
aldir, og færi síðan að telja þá upp?
Hvað myndir þú segja, ef ég bætti því
við, &ð skynsemi Ptolomæusar og læri-
sveina hans, sem sennílegt er, raundi haf'a
verið jafnsnjöll og hinna, sem halda að
jörðin 8núist um só!, og sökum þess hlyti
jörðin að standa grafkyr?
Hvað myndir þú segja, ef ég svaraði
síðan mótbárum þínum með þessu: Það
kemur til af því, kuuningi. að þig skortir
vilj&nn til hius góða?
Frá einni hugsunarviilu hefir þú ratað
í aðra; það er heil JiugsanaflœJcja, sem
þú beið á borð íyrir iesendur „ísafoldar“.
Þú verður að virða mér til vorkunnar, þó
eigi ræði ég málið frekar við þig meðan
þú eiqi tilfœrir önnur rök.
Þú svarar máske því, að alt öðruvísi
sé ástatt með krlstindómino. Þar hafi
enginn Kopernikus komið fram og þekk-
ingin eigi aukist tii stórra muna í þeim
efnurn. Þetta er álitamál. Málíræðin hefir
slöngv&ð nýju ljósi yfir hin&r heilögn bæk-
ur biblíunuar, og veitt oss aðgang að hin-
um heilögu bókum annara trúbragða.
Heil bókasöfn fornþjóða hafa verið grafin
úr íústum og þekkingin vaxið á uppruna
trúbragða Gyðinga og annara til stórra
muna. Samanburðar guðfræðin hefir mynd-
ast, jarðfræðin kent oss margt um upp-
runa jarðarinnar, stjörnufræðiu um sól-
kerfin, dýra og juita-fræðin vakið sterkan
efa um festu tégundanna. Alt þetía hefir
umturnað mörgum gömlum hugmyndum,
og jafnvel þeim, sem djúpt rista í trú-
brögðuuum.
Ég er alls eigi hræddur við þessar
byltingar. Það er saunfæring inín, að alt
sé á leiðinni áfram, en ekki aftur á bak.
Trúaibrögðiu eru að rétta hvort öðru
bróðurhönd, guðshugmyndin að hreinsast
og stækks. Anthropomorphisminn er að
miklu leyti horfian, anthropopsychisminn