Ísland - 30.12.1898, Síða 1
o
ISLAND.
Reykjavík, 30. des. 1898.
52. tölublað.
II. ár, 4. ársfj.
EKT A
P AKK.ALITIR
oa
IKTDIGO (Blákkusteinn)
fæst hjá
C. ZIMSBIV.
Minnisspjald.
Landsbankiim opinn dagl. kl. 11 ard. til 2 síðd. — Banka-
stjöri yið kl. 12—2. — Annar gæzlustjóri viö kl.
12—1.
Söfnunarsjöðurinn opinn i barnaskóianum kl. 5—6 síðd.
1. mánudag i kverjum mánuði.
Landsbókasafnið: Lestrasalur opinn daglega frá kl. 12—
2 siðd.; á mánud,, mvkd. og Id. til kl. 3 sd. — Útlán
sömu daga.
Forngripasafnið opið mvkd. og ld. kl. 11—12 árd.
Bæjarstjórnar-fundir 1. og 3. fimtud. í mán., kl. 6 siðd.
Fátækranefndar-fundir 2. og 4. íimtd. í mán., kl. 5 siðd.
Náttúrugripasafnið (i Glasgow) opið hvern sunnudag kl.
2—3 siðd.
Ókeypis lækning á spitalanum á priðjud. og föstud. kl
11-1.
Ókeypis tannlækning hjá tannlækni V. Bernhöft (Hótel
Alexandra) 1. og 3. mánudag i mánuði hverjum.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartimi til sjúklinga dagl.
kl. 2-37,.
Ókeypis augnlækning hjá Birni Ólafssyni augnlækni (á
spítalanum) 1. og3. föstudag i mánuði hverjum kl. 11—1.
Nokkur orð
til Haraldar Níelssonar
frá Huðmundi Hanncssyni.
Það er ætíð innan vissra takmarka, sem
gjörlegt er að eiga orðastað við menn.
Þegar yflr þessi takmörk er farið tekar
við land þagnarinnar.
Ritháttur þinn í síðasta svari þínu til
mín er á þessum takmörkum og hef ég
af þeirri ástæðu verið í vafa um, hvort
ég ætti að svara þér nokkru.
í þetta eina sinn skal ég þó svara þér
fám orðum um fá atriði.
Við skulum þá fyrst líta á aðal-deilu-
efnið.
í bréfi mínu í Bjarka minnist ég aðeins
á tvent: orsakir vantrúarinnar og ritdóm
þinn á kvæðum Þ. E., en benti auk þess
á tvær hugsunarvillur í greinum ykkar.
Orsök vantrúarinnar telur Verði ljósið
aðallega eina: hinar ströngn siðferðiskröf-
ur kristindómsins. Þær áttu að fæla
menn frá kristi og gjöra þá vantrúaða;
þær áttu að vera vantrúarmannanna vonda
samvizka og spegillinn, sem sýndi þeim
syndahrukkurnar. Þessari kenningu mót-
mælti ég og kvað eftirleitun sannleikans
vera örsökina.
Kenningu ykkar hafið þið rökstutt með
tveimur ástæðum. Hin fyrri er sú, að
svo segi Kristur, hin síðari sú, að svo
segi — Jóhannes Jörgensen!
Svo margar voru þær ástæður og ekki
fleiri.
Dómur þessara tveggja er sjálfsagt
gullvægur, en það er þó alt annar dóm-
ari, sem úr þessu sker: reynslan.
Það er eigi auðið að rekja orsakir van-
trúarinnar hjá öllum, sem trúarveikir eru
á vorum dögum, en aftur auðvelt hjá
ýmsum merkari mönnum er um það efni
hafa ritað. Ég nefni svo menn sem dæmi:
Herb. Spencer og Har. Höffding.
Ég vona að allir séu á eitt sáttir um
þessa menn, að torvelt sé að geta ólík-
legar til um orsakir vantrúar þeirra, en
að þeír séu að flýja undan siðferðiskröf-
um Kristindómsins. Sama má segja um
flesta aðra forvígismenn vantrúarinnar, sem
mér eru kunnir. Eftirleitun sannleikans
virðist mér hafa mestu ráðið, þó um það
megi deila, hvort þeir hafi komist langt
eða skamt áleiðis í leit sinni.
Þú segir máské að þessir menn séu
nndantekning. Allur þorri manna sem
líku máli fylgja hafa verri hvatir. Það
er álíka tilgáta og sú, að Kristi hafi að
vísu gengið gott til að kenna kærieika
og bróðerni, en áhangendum hans ilt
eitt.
Ég hafði í grein minni álitið það merg
máisins hjá ykkur „að telja ódygðir og
illa breytni eiga sitt rétta heimili hjá
vantrúarmönnunum“ eða með öðrum orð-
um (því enga aðra meiningu er auðið að
leggja í þessi orð mín), að þeir væru sið-
ferðisverri. Hvorugur ykkar þykist slíkt
sagt hafa og jafnvel ekki til hugar kom-
ið. Mér er þessi yfirlýsing sönn ánægja,
því þá erum við allir á eitt sáttir, en að
sú væri eigi meiningin í orðum ykkar mun
engan hafa grunað, sem lesið hefur grein
ar ykkar.
Það gjörist að vísu leitun á skynsam-
legri meiningu í greinum ykkar eftir
þessu og eigi síður á siðferðislegum yfir-
burðum Kristindómsins. Hvorugt kemur
neinum óvart.
Um ritdóm þinn hygg ég nóg rætt.
Þ. E. stendur jafnréttur fyrir honum og
málefnið hefur hann lítið skýrt.
Hvað hugsunarvillurnar snertir, þá vil
ég bjóða þér sómaboð nefnilega, að málið
sé iagt undir dóm hugsunarfræðiskennara
prestaskólans og einnig það, hvort hin
minsta heimild sé tíl þess, að Ieggja í
þau orð mín þá þýðingu, er þú gjörir.
Ég vona að þú þjörir þig ánægðan með
þessi málalok og gjörir heyrinkunnan
úrskurðinn.
Þá vil ég minnast á fátt eitt í svari
þínu sem er utan málefnisins.
Þú hefur ritað langt mál um það,
hvort kristindómurinn sé samrýmanlegur
skynseminni. Eg hef af ásettu ráði lítið
sem ekkert til þess máls lagt, enda hrós-
ar þú frægum sigri í — eintalinu.
Ég get fúslega fallist á það, að krist-
indómurinn sé fyllilega skynseminni sam-
rýmanlegar — á sama hátt og önnur
trúarbrögð. Kristnu kraptaverkin standa
ekki öðrum kraptaverkum á baki, — held-
ur ekki framar.
Annað mál er það, hvort þau séu bók-
staflega sögulegir viðburðir. Nærfelt hin-
ar einu frásagnir um þau eru í Nýja testa-
mentinu sem hókfært er alllöngu eftir þann
tíma, sem þau eiga að hafa gjörst á, af
trúuðum mönnum, óvönum allri vísindalegri
athugun, átíma þegar hjdtrú oqkynjasögur
döfnuðu vel.
Hve varlegt sé að draga ályktanir af slík-
um heimildarritum kennir ssga andatrú-
arinnar og þjóðsagnanna. Ég hef lesið
margar bækur með og móti hinum kristnu
kraptaverkum, en fæ eigi betur séð þeg-
ar öllu er á botninn hvolft, en að þau séu í
alla staði ósönnuð sem sögulegir viðburð-
ir. Ástæður fyrir þessu sé ég eigi auðið
að færa í blaðagrein svo alþýða skilji,
og sleppi ég því fyrir þá sök. Treystir
þú þér að sanna þitt mál á þinn hátt,
mætti vera, að ég freistaði að gera nokkr-
ar athugasemdir. Takist þér þetta starf
fyllilega, þá mætti heimurinn vera þér
þakklátur, því enn er að eins lítill hluti
mannkynsins á þínu máli þrátt fyrir alia
háskólakennara og alt trúboð. Mestur
hluti hess hyggur þitt mál með öllu rangt.
Þú lánar það andríki hjá séra Jóni
Helgasyni að snúa útúr fyrirsögn greinar
minnar til þess að koma sem áhrífamest
fyrir hugsunarvillu sem þú þykist finna
hjá mér. í þetta sinn ert þú jafn slysinn
og áður með vísurnar um Snata og Óla,
enda veit ég að löngu áður en þú lest
þetta hefur þú sjálfur séð að um enga
hugsunarvillu er að ræða. Eftir því sem
þér segist, hef ég gjört mig sekan í rang-
hermi, en að ræða það atriði frekar myndi
eingöngu leiðu til stælu um hugsunarregl-
ur. Viljir þú fá dæmi upp á hugsunar-
villu af þeirri tegund sem þú talar um,
þá er skamt að leita: ummæla þinna um
socialistisku heiftina.
A. J. Balfeur segir á einum stað í bók
sinni um undirstöðuatriði trúarinnar, að
vantrúaðir geti að vísu verið siðferðisgóð-
ir, en siðgæði þeirra hafi allar sínar ræt-
ur að rekja til kristindómsins og lifa þeir
þannig sem snýkjudýr á annara siðferðis-
lega auði. Líkt virðist vaka fyrir þér er
þú segir Kristindóminn hafa gróðursett
mannúðina í heiminum, kennt að meta ei-
líft gildi hverrar mannssálar, hafið kon-
una til jafnvægis við manninn, kennt
mannkyninu líknsemi o. fl. Væri allt
þetta satt, þá ættu allir að beygja sig í
auðmýkt og þakklæti fyrir hinni kristilegu
trú.
Ef nokkur sannleiksneisti er í þessari
kenningu þá leiðir óhjákvæmilega af henni
að siðferðisástand heimsins hafi verið ærið
bágborið áður kristindómurinn kom til sög-
unnar og gróðursetti dygðirnar.
Eitt einasta dæmi er nóg til að taka af
allan efa um þetta mál: Siðferðiskenning
og trúbrögð Zarathustra, sem lifði um
1000 árum fyrir Krists fæðing. Hann
hefur tæplega sótt siðgæði sitt til Krists
eða uppeldi sitt til kristinnar kirkju.
Nokkur af boðorðum hans eru á þessa
leið:
„Þú skalt eigi mann deyða, eigi hór-
dóm drýgja, aldrei ósatt mæla, aldrei þín
loforð svíkja, engan tæla, enga fölsun í
frammi hafa, engan rægja né ófrægja, al-
drei sverja rangan eið.“
„Þú skalt ekkert ranglega af öðr-
um hafa, engar mútur þiggja, ekkert draga
af launum verkmannanna, engu stela, einga
ásælni í frammi hafa en vera trúr yfir
því sem þér er í hendur fengið.“
„Þú skalt eigi vera sérplæginn, ekki
öfundssjúkur, ekki ágjarn.“
„Maka þínurn skaltu trúr, mildur þeim
sem undirgefnir eru, sýna yfirboðurum
þínum virðingu, vera yðjusamur, vera
löghlýðinn, vera örlátur við gesti og
ókunna“*.
Ef eigi þessi dæmi eru nóg til þess að
sýna, að kristur ekki gróðursetti mannúð-
ina í heiminum þá ætti eftirfarandi að
nægja:
„Hjálpa skaltu fátækum og bágstödd-
um.“
„Vertu dýrunum góður, hirtu þau og
fóðraðu vel.“
„Þegar þér biðjist fyrir skuluð þér al-
drei hiðja fyrir yður sjálfum eingöngu,
héldur öllum mönnum.u
Hvað kendi Zarathrustra um konuna?
Jafnrétti hennar við manninn og einkvæni.
Hvað kendi Z. um gildi mannssálarinn-
ar? Að hún væri eilíf.
„Þannig kendi Zarathustra 1000 árum
fyrir daga krists.
500 árum fyrir krist kendi Laotse þetta
um skyldurnar:
„Ein er skyldan við meðbræðurnar:
kærleikurinn, og ein við sjálfan sig: sjálfs-
afneitunin."
Með slíkum dæmum mætti fylla heila
bók. —
Ég vil með þessu enganveginn rira sið-
ferðiskenningu krists. Hann talaði öflug-
lega máli mannúðarinnar og kærleikans.
Hvorutveggja höfðu aðrir gróðursett löngu
fyrir hans daga en nöfn þeirra eru
ókunn.
Annað mál er það hvort hið sama verði
sagt um ríkiskyrkjur og kreddukerfi þau
sem nafn hans bera.
Rev. Moncur Sime farast orð á þessa
leið:
„Það er ótrúlegur mismunur á kenning-
um Jesú frá Nazaret og hinum turnháu
kyrkjum 19. aldarinnar.“
Slíkt finnst fleirum!
Frá fjallatindum
til íiskimiða.
Þess var getið í síðasta blaði, að mað-
urinn, sem prettaði Landsbankann í fyrra,
væri fundinn. Maðurinn heitir Stefán
Valdason og er vinnumaður hjá Ásgeir
kaupmanni Eyþórssyni á Kóranesi á Mýr-
um. Hann situr nú i varðhaldi hjá sýslu-
manninum í Arnarholti.
Aðfaranótt 7. f.m. brann bærinn á Mýr-
arlóni i Kræklingahlíð. Miklu af búshlut-
um varð þó bjargað.
* Cit. eftir S. Laing.