Ísland - 21.01.1899, Síða 1

1. ársfj.
Reykjavík, 21. janúar 1899.
1. tölubl.
„ISLAND“.
Um leið og þessi árgangur „íslands" hefst, verð-
ur töluverð breyting á blaðinu, og er rjett að
byrja árganginn með því, að gera grein fyrir
henni.
ítitstjóri „íslands“ og fyrverandi eigandi þess
hefur nú fengið útgáfurjett blaðsins í hendur hluta-
fjelagi hjer í bænum, og blaðinu er fyrst um sinn
breytt í hálfsmánaðarblað og verðið um leið fært
niður að sama skapi.
Brotið á blaðinu er ekki alveg hið sama og
verið hefur; það er nokkru lengra og mjórra, en
leturmergðin hin sama og áður var. Orsökiu til
þeirrar breytingar er sú, að pappír af þeirri stærð,
sem „ísland" var áður í, er nú ekki fáanlegur
hjer, og eigl heldur pappir af nokkurri stærð, er
meir nálgist brot það, sem blaðið var í áður, en
þessi.
Það er satt, að blaðaöld er nú mikil á landi
hjer, og það svo, að heyra má, að almenningi
þyki nóg uin. Eru það eldri blöðin, þau sem ekki
eru fær um að fylgjast með timannm, en finna á
sjer ellimörk og hrumleik, sem hafa alið þannsón
og reyna að halda honum við. í þessu blaði hef-
ur rækilega verið sýnt fr&m á það áður, að það
er ekki almenningur eða þjóðin, sem hjer þurfa
um að kvarta, heldur blaðamennirnir sjálfir. Það
er þeim einum í hag að blöðunum fækki, því þá
þurfa þeir minna að vanda til blaða sinna en nú,
meðan samkeppnin er svo mikil.
Síðan „ísland“ kom út, munu fá blöð hjer á
landi hafa verið lesin meir eða jafnmikið, og er
það rauplaust talað. Frá því sjónarmiði skoðað
hefur það einna bezt lífsskilyrði allra íslenzkra
blaða. Ýmislegt sem fram hefur komið, einkum
nú á síðustu tímum, frá systkinum þess, hinum
blöðunum, bendir ljóslega á, að þau eru sömu
skoðunar. Þau finna, að „íslandu hefur þau tvö
lífsskilyrði, sem mest er í varið fyrir hvert blað,
sem er: 1. að almenningur hefur lesið það, og 2.
að almenningur vill lesa það áfram. Eldri blöðin
mörg vanta síðara skilyrðið: almenningur Jiefur
lesið þau, meðan ekki var um annað að velja, en
þau finna, að þeim fækkar, sem vilja lesa þau á-
fram, af því að menn velja nú heldur annað í
þeirra stað. Hinc illae lacrimae.
Útgáfufjelag „íslands“ hefur þð viljað fara hóg-
lega úr hlaði og því tekið nokkurt tillit til al-
menningsálitsins að því er blöðin snertir; það hefur
minnkað blaðið um helming. Verði nú sú raunin
á, að lesendum blaðsins líki breytingin vel, þá er
sjálfsagt, að þessari stærðinni verður haldið fram-
vegis. En reynist hitt sannara, að lesendurnir
vilji heldur halda hinni upprunalegu stærð ogverði,
þá hefur útgáfufjelagið i hyggju að fjölga blöðun-
um síðar, ef vel gengur, eða eigi ver en ætlað er
nú í byrjuninni.
Blaðið er nú selt, eins og upprunalega, hver
ársfjórðungur út af fyrir sig. Kostar þessi fyrsti
ársfjórðungur 50 aura í Reykjavík og 60 aura
út um land, og verður því verði haldið framvegis
svo framarlega sem blaðið verður hálfsmánaðar-
blað.
Árgangur blaðsins kostar þá í Reykjavík að
eins 2 kr., en út um land 2 kr. 40 aura, og verð-
ur „ísland“ þá
langódýrasta blaö landsins.
Síðar í blaðinu verður minnzt á áform
þess og hver umræðuefni það einkum muni taka
til meðferðar framvegis.
Þetta fyrsta blað er orðið nokkru á eptir tím-
anum og eru kaupendur hjer í nándinni beðnir að
afsaka það. En þvi er þar um að kenna, að
stofnun útgáfufjelagsins og svo ýmsar ráðagerðir
um fyrirkomulag blaðsins framvegis hafa dvalið
tímann.
Nokkuð hefur verið rætt um fjelagsstofnun þessa
í flestum blöðum hjer í Reykjavík og hafa þau
fylgt undirbúningnum til hennar með mikilli ná-
kvæmni og áhuga, einkum „ísafold“. Af skýrsl-
um blaðanna og áæflanum munu menn hafa fongið
hugmynd um, að töluvert stríð hafi staðið undan-
farandi um tilveru „Landsins“. Eu þar sem þau
góðu málgögn hafa ekki haft næga vitneskju um
g&ng þessa máls, þá er auðvitað ýmislegt mis-
hermt í frásögnum þeirra, og er þá næst &ð skýra
hjer nánar og rjettar frá þeim ieik.
Kappróðurinn.
„Landls“menii vinna sigur.
Björn á brotnu skipi.
Það er langt síðan að ritstjóra „íslands" kom
til hugar að gjöra blaðið að hlutafjelagseign, þeg-
ar þessum árgangi væri lokið. Það var einhvern
tíma í fyrra-vetur. Orsökin var sú, að eptir að
hann hafði hætt við þá viðskiptaaðferð, sem hann
tók upp í byrjuninni við kaupendur blaðsins, sá
hann skjótt, að hann skorti fje til að halda blað-
inu út reglulega og svo að í lagi færi, þar sem
hann mátti búast við, að verða að bíða eptir borg-
un á andvirðinu frá miklum hluta kaupandanna, ef
til vildi svo árum skipti. Þessu áformi hreifði
hann þó að eins við fáa menn þá, og leizt sumum
þeirra strax vel á það, on öðrum miður, eins og
verða vill. Stóð svo þar til nokkru fyrir nýárið.
Þá tóku nokkrir menn hjer í bænum að sjer að
koma þessu í framkvæmd. Og, eins og skiljan-
legt er, voru meðai þessara manna sumir þeir,
sem frá upphafi höfðu verið blaðinu hlynntir og
opt góðir stuðningsmenn þess.
Sú er nú sagan til stofnunar útgáfufjelags „ís-
lands“, sem nú er komið á fastan fót, og er hún
sögð hjer til leiðrjettingar við „slúður“-sögur
Björns gamla Jónssonar, sem verið hefur að rugla
um þetta í „ísafold" undanfarandi, án þess að
vita nokkur glögg deili á málavöxtum, og svo
annan sams konar bæjarþvætting og úr sömu átt
runninn.
Þó það sje nú svo algengur viðburður nú á
dögum, að eigandaskipti verði að blaði, að slíkt
sje naumast talið með stórtíðindum, þá hefurþessi
breyting, sem nú er orðin á „Islandi“ og útgáfu-
fjelagsstofnunin vakið hinn mesta gauragang hjer
í bænum og verið aðalumræðuefnið nú í langan
tíma. Sú hluttekning í kjörum blaðsins, bæði frá
hálfu þeirra manna, sem starfað hafa að stofnun
útgáfufjelagsins, og líka hinna, sem sveitzt hafa
blóðinu við róðurinn á móti, hefur verið ritstjóra
„íslands“ hin mesta ánægja, og hlýtur hann að
telja hvorttveggja blaðinu til gildis.
Hjer skal sjerstaklega til sögunnar nefna hinn
„aldraða, valinkunna sæmdar- og atorkumann“,
ritstjóra „ísafoldar“. Þegar fregnin um fjelags-
stofnunina til framhalds „íslands" barst heim í
ból hans, þá er sagt að hann setti í fyrstn hljóð-
an. Og frá þeirri stund sóttu hann illir draumar.
Hver hreifing þeirra fjelagsmanna vakti honum
nýjar og nýjar ofsjónir, og nefið hafði hanu þá í
hverri gátt og við hvert skráargat, þar sem ein-
hverra frjetta var að vænta. Segja kunnugir, að
hugmyndasmíði hans út úr þessu fyrirtæki hafi
heizt líkzt hugsanarugli sjúks manns í langvinnu
ölæði. Er það þó ekki kunnugt að vínreikningar
Björns hjá kaupmönnum hafi stigið að mun þessa
dagana. En á eilífu trítli hefur hann verið um
bæinn. í skafrenningsbyljum, hörkufrosti og opt
glerhálku hefur aumingja-karlinn, stirður og veikl-
aður, skjögrað hús úr húsi. Hann hefur verið að
telja menn af að ganga í fjelagið og reyna að
koma í veg fyrir að það myudaðist. Ýmsir voru
þeir, sem skipuðust við fortölur hans, því karlinn
er mjúkmáll samningamaður og drjúgur við róð-
urinn þegar hann kemur ár sinni vel fyrir borð
á bakborða, eins og hjer átti sjer stað. Eu til
annara fór hann aptur sannnefndar fýluferðir, og
flestir munu þeir, sem telja að hann hafi gjört
sig óheyrilega spaugilegan með framkomu sinni i
þessu hræðslukasti.
Eu hún hefur líka aðra hlið alvarlegri, sem
sumurn hefur ekki síður orðið starsýnt á.
Mönnum mun skiljast svo, sem orsökin til þess-
arar árásar hans, hljóti að vera fólgin í einu af
tvennu: annaðhvort persónulegri óvild til ritstjóra
„íslands“, eða þá hræðslu við bl&ðið sem keppi-
naut „ísafoldar“.
Hið fyrra mun ekki vera rjett. Að minnsta
kosti lýsti það svo mikilli vesalmennsku, að það
or þess vegna ótrúlegt. Því hann hefur allt af
haft tækifæri til að ná í ritstjóra „íslands“ meðan
þeir höfðu báðir blöð í höndum, en árásin kemur þá
fyrst, þegar Björn hyggur vafa á, hvort „ísland“
haldi áfram og telur sjálfsagt, að ritstjóri þess sje
þar á ofan fjármunalega eyðilagður maður.
Hitt er skiljanlegra, að orsökin hafi verið
hræðsla við „ísland“ sem keppinaut „ísafoldar“,
og hafi haan því sóttmáliðmeðsvo mikilii áfergju.
En það gefur mönnum þá ótvíræðlega hugmynd
um, að sjálfur hs.nn telji ekki gengi sitt og „ísa-
foldar“ standa jafnföstum fótum og margirmunUa
ætla. Og þótt stríð hans og strit fyrir vexti og
viðgangi blaðs síns sje ekki nema lofsvert og geti
verið í alla staði heiðarlegt, þá eru því þó hjer
sem annarstaðar takmörk sett, hverjum vopnum
þyki sæmilegt að beita til þessa og hve langt sje
leyfilegt að ganga í þvi efni, að efla sjáifs sín
hag. Hjer skal nú ekkert um það talað, hvað
sæmilegt sje, því um það dæmir hver og einn
fyrir sig. En Björn hefuv í ákafa sínum að fróðra
manna dómi lent hjer út fyrir hin Ieyfilegu tak-
mörk og í gildru hegningarlaganna.
Þetta hefur hent hann í grein, sem birtist í
„ísafoId“ 7. þ. m., og mun vera samin, meða» hann
var hálfringlaður af hringsólinu um bæinn.
Þar skýrir hann meðal annars frá því, hvað
sagt sje að ritstjóri „íslands" skuldi hinum og
öðrum (sjerlega vel viðeigandi af honum, sem lifað
hefur lengstum á lánum og gjöfura góðra manna,
eða þar til hann saug sig fastan á landssjóðinn).
Og af því að herferðin er geið móti „íslandi“,
skýrir hann einnig frá, að skuldirnar sjeu allar
því að kenna, eða því sem nær!
Þá veður hann upp á þá menn, sem voru að
stofna útgáfufjelag „íslands“, með nærgöngulum
og flónslegum aðdróttunum, svo að það má virð-
ast óskiljanleg miskunnsemi, ef þeir draga hann
ekki fyrir lög og dóm.
Eignir blaðsins telur hann líka fram, en getur
þess um leið, að líklegt sje að ritstjóri þess leggi
þar fram falska reikninga. Loks tekst hann á
hendur fyrir væntanlega hluthafa að reikna út,
að fyrirtækið geti alls ekki borgað sig.
Auðvitað er megnið af þessari grein hans rokna-
bull um málefui, sem hann hlýtur að hafa mjög
óljósa vitneskju um.
Til dæmis um það enn fremur, hve lítið mað-
urinn gjörir úr sjer, má geta þess, að í „ísafold“
14. janúar hrósar hann sjer fyrir að hafa legið á
hleri þar sem útgáfufjelag „íslands11 hjelt fundi
sína, segir mcð mestu drýgindura, að veggirnir á
Hermes hafi reynzt þunnir.