Ísland - 12.03.1899, Síða 1

ISLAND.
1. ársfj.
Reykjavík, 12. marz 1899.
5. tölubl.
.SUNNANFARI*
fæst hjá Einari Qunnarssyni, Kirkjustr. 4.
í 5 fyrstu árin vantar samtals 8 blöð og kosta
þeir þannig 5 kr. VI. árg. kostar 2,50 og VII.
2 kr. hjer á staðntim. Þeim kaupendum, sem ekki
hafa borgað VII. árs síðara hefti, verður ekki sent
það fyr en þeir secda borgun og burðargjaid.
Hafi nokkrir útsölumenn óseldan Sunnan-
fara, eru þeir beðnir að senda liann til baka;
annars verða þeir krafðir um andvirði lians.
Y innufólksekklan.
Jeg er ekki vanur að hafa formála, ea því má
samt ekki gleyma, að um þetta mllefni er báið
að skrifa svo mikið, að knlla má það sje að bera
í bakk&fullann lækinn að bæta við það ritgjörðum.
Ekki er til neins að sakast um orðinn hlut, en
samt dettur mjer í hug iöggjöfin um vistarbands-
leysinguna. Hjer er svo margt ýmist í ökla eða
eyra; sumt getur ekki þokazt úr stað, sumt stökk-
ur fjall af fjalli í skessuhlaupum. Það mundi hafa
gefizt eins vel að fara hægra, stytta timann og
minnka gjaldið. Timinn hefði átt að vera 14 eða
15 ár, sem útheimtist til að verða laus fyrir ekk-
ert, og lausamennskugjald innan þess tíma 50 kr.
fyrir karlmann, en 25 kr. fyrir kvennmann. Þeg-
ar frelsið er veitt með skessuhlaupum, verður opt
missmíði á notkuninni, en veiting þess með smærri
skrefum kennir mönnum betur að Dota það; en
hugmynd mannrjettindanna kallaði hart að mörg-
um. Það er algengt hjá stjórnvitringum vorum,
mannvinum og heimsspekingum, að vit þeirra er
eins og netaský og gilaþyrping í loptinu, en hefur
ekki lag á því að renna um æðar og taugar mann-
lifsins, eins og því er farið á jörðuuni og eðli þess
heimtar; svo hefur farið með þetta mál og fleiri.
En nú er komið sem komið er. Tillögur manna
skiptast í tvennt: sumir virðast draga taum bænda,
sumir aptur taum vinnufólksins. En hjer á engin
hlutdrægni að eiga sjer stað. Kaupgjald t. d. á
að vera í rjettum jöfnuði við gæði landsins. Það
má ekki vera hærra en svo, að bóndinn hafi gjald-
þol til að greiða það og ekki lægra en svo, að
ekki sje níðzt á vinnufólki í samanburði við gjald-
þol bænda, og þessi hlutföll munu til skamms tíma
hafa verið nærri lagi, og eðlilegast er, að þau
myndist af sjálfu sjor. Ofhátt kaup er eyðileggj-
andi fyrir landbúnaðinn og sjávarútveginn og kem-
ur með tvennu móti í koll vinuulýðuum: hann legg-
ur minni stund á að læra hagsýni og sparsemi,
meðan enginn kostnaður kallar að honum. Svo
þegar vinnulýðurinn verður vinnuveitandi of þyngir
kaupgjaldið honum aptur, svo hann getur ekki út-
vegað sjer næga vinnu. Það verður því skaðlegt
fyrir hvert hjú, að kaupgjaldið sje hærra en at-
vinnuvegirnir þola og verður öllum til ills nema
þeim, sem mest græða, og myudar auðmanna- og
fátæklingagrúa. Og þó er minnst komið undir
kaupgjaldinu, þar sem bóndinn fæðir hjúin og ekki
er unnið eptir ákveðnum samningi, langmest kom-
ið undir því, að vel og dyggilega sje unnið og
vinnufólkið sje ekki fram úr hófi kostavant; það
er drýgst sem drýpur. Þegar borin er saman
vinnumennska og lausamennska hjer á Jandi, verð-
ur því ekki neitað, að vinnumennska á hjer víðast
bezt við og verður farsælust bæði fyrir húsbænd,-
ur og hjú. Það segir sig sjálft, hve mikið tjón
húsbónda er búið af þvi, hafi hann ekki svo margt
vinnufólk, sem hann þarf til heimilisstarfa um
árið. Hugsa má sjer það getí eins verið lausafólk,
en hæpið er það í strjálbyggðu og tólksfáu landi,
að hann geti allt af náð í það og bíði aldrei tjón
af mannleysi. Aptur missir lausafólkið margan
dag og hefur margan kostnað, liggi það ekki uppi
á bændum, sem vinnufólk hefur ekki af að segjf,
og þó lausafólk fái stundum hátt kaup, eins og t. d.
á Anstfjörðum, gengur margt í súginn og kostnað-
inn fyrir almenningi. Sjálft getur lausafólkið stung-
ið hendinni í sinn eiginn barm og sjeð, hvo mikið
hagnr þess er blómlegri en vinnufólksins. Jeg hef
kynnzt ýmsu af lausafólki, sem hefur verið miklu
lakar statt en vinnufólkið. Það er vonandi, að
það verði ekki iangt þangað til, að það sjer það
líka sjálft, þó enginn geti reitt sig á það. En
það er annað verra en kauphæðin fyrir bændurna;
það er peningagjaldið. Svo er mikil deyfð og ólag
á verzluninni hjer, eins og allt af verður meðan
hún er mestmegnis vöruskiptaverzlun. En hjer
mundi mega miðla málum, þaunig, að kaupafólkið
fengi helminginn af kaupinu í peningum, en helm-
inginn í landaurum eða út úr búð, ef gjaldandi
verzlaði við kaupmann kaupamannsins. Vel verk-
að feitmeti mun fiest kaupafólk geta þegið, og eins
sauðkindur; allt þess konar mundi einfaldast að
gjalda á landsvísu, en kindur líka eptir vigt; það
yrði stundum hærra og stundum lægra á markaði,
en það væri reiknað til kaupgjalds. Hjer verða
báðir hlutaðeigendur að hugsa um leiðrjettingu,
ekki hvor að teygja sinn skækil, heldur hitt, hvern-
ig beggja hagsmunir geti samrýmzt, því báðir hafa
bezt af því, og landið hefur bezt af því, að hags-
munir beggja sjeu sem beztir og með sem sann-
gjörnustum jöfnuði. Það er vonandi, að augu
vinnulýðsins opnist smásaman, svo hann sjái, að
honum og landinu sje það fyrir beztu, að hann
gangi að vinnumennsku. Lika er vonandi, að
bændur rígbindi sig ekki við gamlar venjur, en
liðki til í öllu þvi, sem þeim er ekki um megn.
Einkum er það í sveitinni, sem vinnufólk virðist
ómissandi; það eru líka sveitabændur, sem bágast
eiga með peningagjaldið. Bjóðist vinnulýðnum af-
arkaup einhvers staðar, eins og verið hefur á Aust-
fjörðum, ellegar ef botnverpingar yfirgæfu Faxa-
fióa, er þeir hefðu eyðilagt fiskitegund þá, er þeir
sækjast eptir, og aptur færi að aflast á Flóanum,
gæti sveitabúsk&pnum verið hætta búin, ef ekki
væri ársvistarfólk i sveitinni, þangað til sveita-
búskapur yrði svo arðsamur, að bændur gætu keppt
við hvern sem vera skyldi í kaupgjaldsupphæð.
Þeir eru til, þó fáir sjeu og ekki sem kunnug-
astir, sem álíta nógan vinnulýð á íslandi, en það
getur ekki verið; sjávarútvegur eykst og fleirum
atvinnuvegum fjölgar, og það að miklu meira leyti
en fólkið fjölgar; allt af týnist fólk út úr landinu,
einkum frá vinnunni. Mikill fjöldi lærir; annar
flokkurinn hnappast að verzlun, iðaaðarmönnum
fjölgar, allt af þynnast fylkingarnar, sem vinna
bændavinnu. En þó fólkið hafi fjölgað um fáeinar
þúsundir, er fjölgunin eiagöngu börn, því ekki
hefur vinnandi fólk flutzt inn í landið. Hjer er
því enginn vafi á því, að ekki er nóg vinnufólk í
landinu, ekki einu sinni til að halda því búskapar-
lagi við, sem nú er, hvað þá til endurbóta.
En nú er almenningur að heita á Bárð og vona
á hann. En hvað á þingið að gera? Á það að
herða á vistarbandinu. Það tel jeg ekki gerandi.
En það gæti veitt vinnufólki einhver forrjettindi
fyrir lausafólki eða verðlauu, ef það er í vist
þangað til það fer að búa, fyrir 10 ár og þaðan
af meira. og fyrir 15 ár, þó það færi þá ekki að
búa eða yrði þá laust eptir þann tíma. Fólk, sem
giptist til búskapar úr vinnumennsku, ætti að
ganga fyrir lausafólki með jarðnæði og hæii eða
eitthvað því líkt. Vinnufólk, sem verið hefði í
vist í 15 ár, en færi svo ekki að búa, ætti að fá
verðlaun, og eptir því hærri sem það væri lengur
í vinnumennsku. Svo getur þingið lagt fram pen-
inga til að smala fólki frá öðrum þjóðum, sem mjer
sýnist óumflýjanlegt, því gagnslaust er að skrifa
og skrafa um þetta sem annað, ef ekkert er gjört,
og svefn og doði mun ekki lengur duga í þessu
máli. Vinnulýðurinn biði auðvitað meiii eða minni
halla við innflutning af fólki, en í það tjáir ekki
að horfa; fyrst verður að sjá fyrir bænduuum, og
lausafólkið getur líka dregið úr þessum halla með
því að ganga í vistir. í vetur ættu þingmenn að
fá skýrslur um það, hve margt vinnufóik bændur
vantaði, hver í sínu kjördæmi, til hliðsjónar við
meðferð málsins á þingi. J. B.
Yínsölubannið.
Templarar hjer i Reykjavik hafa nú komið fram
með þá uppástungu, að skorað verði á næsta al-
þingi, að fylgja fram algjörðu vínsölubanni hjer á
landi. Eptir áskorun frá þeim boðaði þingmaður
Reykvíkinga til almenns borgarafundar 3. þ.m. til
að ræða málið, og var það ályktun fuudarins, að
æskilegt væri, að vínsölubannið kæmist á. Það
skal tekið fram til skýringar fyrir þá, sem mál-
itíu eru ókunnugir, að hjer er ?.ð eins farið fram
á, að bannað sje að vín, eða áfengi, gangi kaup-
um og sölum innanlands; þar á móti er hverjum
einum heimilt að panta svo mikið af áfengum
drykkjum, sem hann vill, utanlands frá, neyta
þeirra í landinu og veita þá öðrum. Víusölubann-
ið bannar mönnum að eins að hafa áfengi á boð-
stólum sem verzlunarvöru. Að þessu leyti er það
gagnstætt aðflutningsbanninu á áfengi, sem nokk-
uð hefur verið rætt hjer um áður, og sem banna
á allan flutning áfengra drykkja til landsins.
Þessi uppástunga er hjer ný, hefur aldrei verið
rædd áður, nema ef vera kynni innan Templara-
reglunnar. Það hlýtur því að vera kærkomið
Templurum og öðrum bindindisvinum, að hún sje
rædd af alvöru, einkum sje það gert frá því sjón-
arrniði, hvort uppastungan sje heppilega valinu
vegur til að ná markmiði þeirra, að út rýma á-
fengisnautninni úr landinu.
Það er sjálfsagt, að allir sanngjarnir menn,
hvort bindindismenn eru eða ekki, hljóta að viður-
kenna, að markmið Templarareglunnar er gott og
lofsvert, og, að hún hefur yfir að líta ekki lítils-
vert starf hjer á landi. Um hitt geta veriðskipt-
ar skoðanir, hvort þessi eða hin uppástungan, sem
fram kemur frá reglunni til efliugar bindindisins,
sje heppileg eða ekki. Og um þessa uppástungu
eru skoðanirnar skiptar meðal helztu bindindis-
frömuðanna innan reglunnar hjer í bæuum, og verða
það sjálfsagt enn meir, þegar út fyrir regluna kemur.
Kjarni málsins er þetta: Miðar vínsölubannið,
ef það kemst á, til þess að minnka áfengisnautn-
ina í landinu? Þetta virtist mjer þeir, sem á
fundinum töluðu og jeg heyrði til, taka sjer gefið,—
en það er einmitt það, sem sanna þarf, eða færa
líkur að — og því varð það aðalefnið að ræða um,
hveruig bæta ætti landssjóðnum tapið, ef vínfanga-
tollurinn svo gott sem hyifi úr sögunni.
Hvort vínsölubaunið miðaði til að minnka á-
fengisnautuina, getur reynslan ein sannað. Það
eru að eins líkur, sem hægt er að færa frani með
og móti. Drykkjan á veitingahúsunum hyrfi; það er
víst. En hitt er lika víst, að það er ekki nema
lítill hluti af því áfengi, sem keypt er, drukkið á
veitingahúsum. Og hvort munu nú meiri líkindi
til, að þeir menn, sem iðulega drekka vín á veit-
ingahúsum, hætti að drekka, ef veitingahúsunum
yrðí lokað, eða þeir drykkju þá aunars staðar. Jeg