Ísland - 12.03.1899, Síða 2

18
ÍSLAND.
„ÍSLAKTD
kemur út annanhvorn sunnudag.
Verð ársfj. í Reykjavík 60 au., út um land 60 au.
Ritstjöri: Porstelnn Gíslason, Laugaveg 2.
Afgr.maður: Þorvarður Þorvarðarson, Dingholtsstr. 4.
Reikningsskil og innheimtu annast:
Einar Gunnarsson eand. phil., Kirkjustræti 4.
Prentað í Pjelagsprentsmiðjunni.
ætla, að likiadin sjeu meiri til hins síðarnefnda.
Þessi breyting yrði þá einkum til þess, að færa
drykkjuslark þeirra manna, sem nú halda sjer að
veitingahúsunum inn á sjálf heimilin, og munu
bindindismenn vart telja það til bóta.
Þá eru vínkaupin hjá kaupmönnunum. Þeir
mega ekki selja vín framar, en panta mega þeir
það fyrir hvern, sem hafa vill, og auðvitað hafa
þeir leyfl til að taka ómakslaun fyrir pöntunina.
Kaupmaðurinn má gjarnan flytja upp svo mikið
vin, sem hann vill, handa sjálfum sjer, og freist-
ingin er þá sýnilega mikil fyrir hann til að byrgja
sig, ekki einungis handa þeim, sem pantað hafa hjá
honum, heldur líka handa hinum, sem gleyma að
panta á rjettum tíma. Og því skyldi hann þá vera
að gjöra þeim þau óþægindi, þegar þeir koma með
peningana, að láta þá bíða eptir vörunni meðan
hann sendir eptir henni til Danmerkur eða Eng-
lands, úr því hann hefur nóg til af henni, sem
hann ætlaði sjálfum sjer?
Lögin reyndar banna honum að láta þetta víu
fyrir peningana. En ætli ekki að mörgum selj-
anda fyndist þá sjálfsagður smágreiði, að lána
kaupanda af sínu víni, þangað til pöntunin kæmi?
öetur verið, að margir kaupmenn, jafnvel allur
fjöldi þeirra, hjeldu lögin fullkomlega. En afleið-
ingin yrði þá sú, að í öllum stærri kaupstöðum,
þar sem töluverð arðsvon væri að vínsölu, kæmu
upp kaupmenn, sem eingöngu hefðu hana að at-
vinnuvegi, menn, sem tækju að sjer að panta vín
fyrir þá forsjálu, og sem líka, til að fjölga við-
skiptamönnum sínum, hugsuðu fyrir þeim óforsjálu,
sem gleymdu alveg að panta, eða gættu þess ekki
i tíma, að panta nógu mikið. Vínsölubann mundi
ekki, að minnsta kosti ekki í hinum stærri kaup-
stöðum, gjöra almenningi nokkru óhægra fyrir en
nú er að ná í áfenga drykki. Það mundi að eins
hafa þau áhrif að breyta vínsölunni í ófrjálsa verzl-
un, og enn meir siðum spillandi en hún nú er.
En þá eru sveitamennirnir. Gæti vínsölubannið
orðið til þess, að venja þá af drykkjuskap, þá væri
mikið unnið. Auðvitað gæti vínkaupmaður þeirra
verzlað við þá á sama hátt og sýnt er fram á hjer
á undan, en það er þó óþægilegra vegna þess, að
sveitamaðurinn, sem býr langt frá kaupstað, yrði
opt að verzla við vinseljandann með miliigöngu-
manni, og þá er hættan meiri að fara kring um
lögin. Líklegast er, að sveitamenn, þeir sem ekki
vildu vera án vínsins, gengju í vín-pöntunaríjelög.
Á þann hátt yrði vínið þeim ódýrara; þeirkeyptu
meira í einu. En ef vínsölubannið hefði þau á-
hrif, að menn færu að ganga í vínpöntunarfjelög,
þá er það vafalaust, að afleiðingin yrði þveröfug
við það, sem til erætlazt. Drykkjumennirnir, þeir
sem ekki gætu verið án vínsins, legðu að nágrönn-
um sínum og kunningjum til að fá þá í pöntunar-
fjelag með sjer, og það gæti hæglega orðið til þess,
að margur sá, sem aldrei hefði látið sér detta í
hug að kaupa vín, leiddist til þess af fortölum
kunningja síns. Um leið og vínusölubannið kæmi
því á, að menn færu að panta vín í fjelagsskap,
kæmi það líka á fót föstum drykkjuskaparfjelögum.
Af þessum ástæðum hygg jeg það vanhugsað aí
bindindismönnum, að berjast fyrir vínsölubanni.
En það er annað, sem mjer virðist athugavert
við uppástunguna um vínsölubannið, ekki frá sjón-
armiði templara, heldur löggjafarvaldsins. Annað-
hvort hlýtur það að dæma áfenga drykki skaðleqa
vöru eða ekki skaðlega vöru. Ef það teldi þá
skaðlega (t. d. eins og morfín eða opíum), þá mætti
það ekki leyfa innflutning þeirra nema til Iyfjabúða,
og ekki sölu þeirra nema samkvæmt læknisvottorði.
En vínsölubannsmennirnir ætlast til, að löggjafar-
valdið telji þá ekki skaðlega. Með hvaða rjetti, og
eptir hvaða reglum getur þá löggjafarvaldið hept
sölu þeirra á þann hátt, sem ætlazt er til að gjört
verði með vínsölubanni? Hverjar ástæður ætlast
forgöngumenn málsins til að löggjafarnir færi fr&m
fyrir vínsölub3nninu, — þeir sem ekki telja áfengið
eitur, eins og sjálfir formælendur málsins að iík-
indum gjöra? Þessum spurningum ætla jeg þeim
að svara. Jeg get það ekki.
Það er sjálf agt, að forgöngumenn þessa máls,
sem án efa hafa bindindismál iðulega að umhugs-
unarefni sumir hverjir, kunna að nefna ýmsar
sennilegar líkur til þess, að vínsölubann muni að
stórum raun draga úr nautn áfengra drykkja.
En af umræðum þeirra á fundinum um daginn
komst jeg á gagnstæða skoðun, hafði aldrei um
málið hugsað áður og því enga skoðun á því haft
fyr. Likt get jeg hugsað mjer ástatt með fleiri.
Þingræðurnar og blöðin-
„ísland“ stakk upp á því einhverntima í hitti-
fyrra, að breytt yrði útgáfu alþingistíðindanna og
hætt að prenta þar þingræðurnar eins og nú er
gjört, en blöðin látin ein um að flytja kjósendum,
hvaðfulltrúar þeirra hefðu mælt á þinginu. Síðan hef-
ur hvað eptir annað verið minnzt á þetta í blöð-
unum, bæði í ritstjórnargreinum og greinum að-
sendum úr ýmsum áttum. Og allir, sem á þetta
hafa minnzt, hafa lokið upp um það sama munni,
að prentun á þingræðunum Bje allsendis óþarfur
kostnaður, og að þingtíðindin munu vart lesin af
nokkrum manni.
Mjer datt í hug að minnast á þetta nú aptur,
af því að jeg var nýlega að blaða í gömlum þing-
tíðindum frá 1853 og datt ofan á umræður, sem
þá höfðn orðið, um lestur og sölu þingtíðindanna.
Þeir, sem halda því fram, að allt sje hjer í aptur-
för, álíta sjálfsagt, að áhugi á landsmálum hafi í
þá daga verið miklu meíri og almennari en nú
gjörist. Þetta er nokkrum árum eptir að alþing-
ið var endurreist, rjett eptir þjóðfundinn, í æsing
unum, sem út af honum risu. Þá var mjög lítið
um blöð til að færa þjóðinni frjettir frá þinginu,
og því miklu nauðsynlegra en nú á okkar tímum,
að sníða þingtíðindin eins og gjört var og gjört
er enn. En menn munu þá álíta, að almenningur
hafi keppzt eptír að ná í þingtíðindin til að kynna
sjer nákvæmlega, hvað gjörzt hefði á hinni nýend-
urreistu, þjóðkæru stofnun, alþinginu, og einkum
rjett eptir að það endaði jafn sögulega og þjóð-
fundurinn 1851.
En hvað segja nú þingtíðindin sjálf um þetta?
Umræðurnar, sem jeg gat um, eru um það, hvort
upplag þingtíðindanna skuli vera 1000, 800 eða
600 og kemur það fram í ræðum allra, sem um
þetta tala, að þingtiðindin eru þvi nær ekkert
keypt eða Iesin. Annar þingmaður Þingeyinga
skýrir frá því, að hann hafi 1851 haft með sjer
norður 20 expl. af þjóðfundartíðindunum og gjört
sjer far um að selja þau, en þegar hann reið til
þings 1853 voru ein 4 expl. af þeim gengin út.
Hafa þó Þingeyingar lengi fengið orð fyrir að
vera mestir bókamenn hjer á landi.
Þegar tekið er tillit til þess, að blöðin fluttu
þá ekki nema mjög óverulegar frjettir af þinginu,
og tíðindin voru því nær ein um það, þá hlýtur
okkur nú að undra það, hve óforvitnir menn hafa
almennt verið um gjörðir alþingis á þeirn dögum.
Það eru blöðin og tímaritin, sem fyrst hafa vak-
ið almenning til að fylgjast með í þingmálum og
þjóðmálum, og hefur þetta farið vaxandi, eptir þvi
sem blaðamennskan hefur eflzt.
Nú á dögum flytja blöðin allar helztu frjettir
af þinginu löngu áður en alþingistíðindin koma
út, svo að mest af skriptunum við þingið og prent-
unina á ræðum þingmanna orðrjettum er svo gott
sem ónýtt verk. En þetta kostar landið hvert
þingár 10,000 til 12,000 kr.
Úr Mýrdalnum.
Nú sem stendur er hjer góð tíð og hefur hún staðið
síðan porrinn kom; jörð víðast auð og margir hafa dregið
talsvert af gjöf, og sumir gefið lítið eða ekkert, og fer það
eptir gæðum haglendisins, sem er hjer mjög misjafnt. Yet-
urinn hefur, jiað sem af er, verið fremur góður að veðrinu
til, því aldrci hefur komið stórhríð eða stórfengilegt veður,
siðan landsynningsveðrið í haust. En hins vegai hefur í góðu
meðallagi gengið á hey, því fáir dagar voru það frá byrjun
jólaföstu til byrjunar þorra, sem skepnur höfðu nokkra jörð, en
þó munn hjer heldur góðar horfur með hey, ef meðaltíð verð-
ur hjeðan af. Heyskoðun fór fram hjer í haust, og mun skoð-
unarmönnum hafa líkað heldur vel.
í f. m. dó hjer gömul kona, Ragnhildur Ólafsdóttir að
nafni. Hún var góð fyrirmynd annara og yfirleitt sómakona
og munu margir, sem hana þekktu, minnast hennar með sökn-
uði. Ekki er gaman að verða veikur hjer, því ekki eru heima-
tök að vitja læknis hjeðan, því þó menn sjeu hver öðrum
hjálplegir og mundu hvorki spara hesta sína nje sjálfa sig,
ef unnt væri að ná til læknis, þá geta þeir samt ekki verið
læknar, þð þeir fegnir vildu.
Yerzlunin er hjer aðallega í höndum J. P. T. Bryde, og
þykir hún fremur slæm, en bót er þar í máli, að maðurinn,
sem stendur við stýrið, er óefað úr fyrsta flokki þeirrar stjett-
ar manna.
Líka hefur Halldór Jónsson í Vík töluverða verzlun og
gefur ætíð nokkru betra verð en Bryde, og fyrir það hefur
hann orðið stórum vinsælli, en aðalgallinn á honum er sá,
að hann verzlar ekki með alla vöru. Pöntunarfjelag hefur
staðið hjer i nokkur ár, en sá sjer ekki fært að halda lengur
áfram og er þess vegna dottið úr sögunni. En hvað um það,
það hefur samt gjört töluvert gott, því þar hefur allt af verið
dágott verð og hefur það haldið Bryde fremur í skefjum.
Hann hefur alltaf sett niður verðið á allri þungavöru móti
hrossum og peningum, en sú verzlun hefur ekki verið fyrir
fátæklinga, því til að njóta þess hafa menn orðið að taka af
kornvöru 200 pd. sekki, af kaffi og sykri heila kassa, tunnu
af steinolíu o. s. frv.
Nú heyrist, að kaupmaður úr Reykjavík hafi í hug
að koma hingað, og væri betur að hann gæti náð hjer fót-
festu, því þegar fjelagið er ekki lengar til, þá vantar ein-
hverja verzlun í þess stað, sem ekki væri lakari. Það væri
óskandi og vonandi, að þetta gæti gengið vel, þvi þó höfnin
sje hjer ekki sem bezt, þá tókst Bryðe með atorku og dugn-
aði að koma hjer upp verzlun, sem allt útlit er fyrir að hann
skaðist ekki á. En hvernig sem þetta kann að ganga, þá
gjörðu sjer margir góðar vonir um þennan tilvonandi við-
skiptavin okkar.
Lestrafjelag var stofnað hjer fyrir nokkrum árum (1894),
og er enn i góðu horfi. Fjelagið hefur í stjórn: formann,
gjaldkera og bókavörð; því er skipt í 4 deildir og stjórnar
sinn maðurinn hverri. Formaður annast um framkvæmdir fje-
fjelagsins, gjaldkeri um innheimtu á tillögum, sem eru kr.
1,60, og bókavörður geymir hækur og lánar þær út til
deildarstjóranna frá byrjun október til maímánaðarloka,
og tekur á móti þeim aptur, en þar fyrir utan lánar
hann bækur hverjum fjelagsmanni, sem hafa vill. Deildar-
stjóri lánar aptur bækurnar út um deildirnar Bvoleiðis,
að hver sækir á hans heimili það, sem hann vill hafa,
auðvitað eptir samkomulagi, skilar því svo aptur eptir
ptinn tíma og fær svo annað; þetta gengur svo kollaf kolli,
þangað til hver einasti maður í deildinni er búinn að lesa
allar bækurnar, sem deildarstjóri hefur fengið; þá skilar hann
þeim til bókavarðar og fær aðrar, og þá gengur alt á sömu
leið. Fjelagið hefur vanalega haft um og yfir 60 kr. til bóka-
kaupa; fyrst voru fjelagsmeðlimir um 60 og var þá tillagið
1 kr. fyrir hvern, en þegar þeir fækkuðu allt niður að 30,
komu menn sjer saman um að hækka tillagið um 60 au. Á
hverjum árs-aðaifundi, sem haldinn er í maí, eru kosnir 3
menn til bókakaupa, og ráða þeir einir þeim bókakaupum,
sem gjörð eru það árið, og eru bækurnar allar íslenzkar utan
Kringsjaa, sem hefur verið koypt í 2 ár. Ekki selur fjelagið
bækur sínar, heldur safnar þeim, og eru þær til taks hver og ein
þegar hver vill, og þó menn gangi úr fjelaginu, þá fá þeir ekki
einn eyri endurgoldinn af því, sem þeir hafa lagt í fjelagið, og
þykir sumum það hið eina, sem þeir geti sett út á fjel. Fjelagið
mun nú eiga 160—200 bindi bóka, sem ganga á milli 30—40
fjelagsmanna, og eru þó 2—3 bækur víða í einu bindi.
Bindindisfjelag er hjer og er allt útlit fyrir að það eigi
fagra framtíð fyrir höndum, ef því verður vel og viturlega
stjórnað, því menn hjer eru nokkuð stefnufastir, og úr því
þeir hafa einu sinni sjeð skaðsemi áfengisins, þá halda þeir
þeirri skoðun sinni ef til vill nokkuð lengi. Fjelagþetta hef-
ur á milli 60 og 60 meðlimi og heldur vanalega fundi einu-
sinni í mánuði. Fjelaginu gengur fremur vel að sefa áfengisfýsn
manna, þó þeir allir hafi enn ekki gengið í fjelagið, þá er minna
drukkið hjer en áður, og einkum allra minnst sem næst kaup-
staðnum, og er það mesta furða, því alltaf veitir Bryde víu á
háðar hendur um hvern tíma árs sem er; svo er hann heldur
ekki með öllu einn um vínsöluna.
Af Fljótsdalshjeraði er skrifað: „Aðalfund sinn hjelt
pöntunarfjelag Fljótsdalshjeraðs 3.-6. jan. hjá Eiríki bónda
í Bót í Hróárstungu. Var þar kosinn form. fjelagsins, í Stað
Snorra Víums, er dó i sumar, Jón alþm. Jónsson í Múla, að
sögn eptir tilhlutun Zöllners. Dar voru og rædd ýms fje-
lagsmálefni.
Tvo Dingeyinga höfðu Fellnamenn í sumar við túnasljett-
un og beittu þeir hestum fyrir plóg og herfi við verkið og
þótti mörgum nýstárlegt. Mennirnir voru þeir Jónas Páls-
son búfræðingur frá Ólafsdal og Jón Stefánsson frá Arnar-
vatni við Mývatn, sá sami, sem Einar Hjörleifsson hefur
verið að narta í í „lsaf.“ Hann er frændi Einars og mann-
vænlegur maður. Kann jafnt að beita plóg sem penna“.