Ísland - 14.05.1899, Blaðsíða 2
34
ÍSLAND.
„ÍSLAND"
kemur út annanhvorn eunnudag.
Yerð ársfj. í Reykjavík 50 au., út um land 60 au.
Ritstjóri: Porsteinn Gíslason, Laugaveg 2.
Afgr.maður: Þorvarður Þorvarðarson, Þingholtsstr. 4.
Reikningsskil og innheimtu annast:
Einar Ounnarsson cand. phil., Kirkjustræti 4.
Prentað í Pjelagsprentsmiðjunni.
Þessu næst mundi p á undan t helzt hafa þótt
standa í dyrum fyrir skólastafsetningunni, en án
þess að teija hjer upp, það sem sú ritvenja hefur
sjer til gildis, skal jeg að eins benda á, að af
áður nefudum 50 rithöfundum eru það einir 9, er
rita f á undan t, en snmir þó þar að eins, þar
sem p er eigi í rótinni; þeir rita t. a. m. lceypt,
svipta, skipta; og af þessum 9 eru að eins 4, sem
rita é. Af þessu þykir mjer mega ráða, að þessi
þröskuldur á vegi skólastafsetningarinnar hefði
getað orðinn yflrstigínn, og sama má vafalaust
segja um k á undan t.
Nýja reglan um z er aptur svo barnaleg, að
það er hreinn óþarfi að eyða orðum að henni.
Það er óhugsandi, að nokkrum hafi dottið í hug,
að hún hafi verið sett til málamiðlunar eða sam-
komulags. Það er skringilegt, að nokkrum skuli
hafa getað dottið hún í hug, og þá hitt eins, að
nokkrir aðrir skyldu geta fallizt á hana, þar sem
það lá svo í augum uppi, að láta z annaðhvort í
friði, eða þá gjöra hana alveg útlæga. Það er
vissulega samkomulagið, sem hefur hjálpað þess-
ari z-regiu, en eigi hún, sem hefur bjargað sam-
komulaginu.
Að endingu verð jeg að láta í ljósi efa um það,
að það sje rjett aðferð, að ætla á þennan hátt að
hepta eðlilegan þroska og framfarir stafsetningar-
innar, nema þá, ef svo hefði staðið á, að sýnn
voði hefði búinn verið varðveizlu tungunnar ó-
spilltrar og fegurð hennar. En hver var voðinn?
Hann var sá, að hin viðkunnanlega skólastafsetn-
ing næði fullum yfirráðum; því að hún var beint
á þeim vegi, þar sem langflestir rituðu með henni,
og undantekningar því sem næst eigi teljandi aðr-
ar en sú, að allmargir hafa haft skammstöfunina
é fyrir je; en sennilega mundi og mun húnhverfa
fyrir je, eins og skammstöfunin r fyrir ur, er nú
er að mestu eða öllu horfin, þótt áður fylgdu
henni allmargir. Og svo mikið er óhætt að full-
yrða, að blaðamannafjelagið var eigi, sem eigi var
heldur að vænta, fært um þann vanda, sem það
hefur ráðizt í, og hefði verið betur, að það hefði fundið
fjelagsskap sínum eitthvað þarfara að vinna, eitt-
hvað, sem var við hæfi fjelagsins, eða þá heldur
ekkert gjört, heldur en illt að gjöra, sem það hef-
ur gjórt með þessu. Því að þótt nú hin nýja
stafsetning gæti rutt úr vegi hinni tíðkuðu skóla-
stafsetningu, sem þó vonandi er að hún geti eigi,
og að nokkru leyti komið sjer að í hennar stað,
þá munu undantekningarnar frá henni verða miklu
fleiri, heldur en þær voru frá skólastafsetningunni,
og með því er þá aðaltilgangurinn að engu orð-
inn: að berjast fyrir því, að allir hefðu eina og
sömu stafsetning, þótt hún væri eigi sem bezt nje
viðfelldin, heldur en láta dálítið mismunandi rit-
venjur keppast á, þangað til sú yrði ofan á, er
bezt gæti aflað sjer hylli og vinsælda. Það mun
eigi fjarri sanni, að sú barátta hefði verið innan
skamms á enda kljáð, ef blaðamennirnir hefðu eigi
brugðið bröndum og bitið í skjaldarrendur, slegizt
í lið með þeim, sem halloka fóru, og tekið sjer
fyrir hendur, að styðja ýmsar þær ritvenjur, sem
höfðu miklu minna almennt fylgi. En vonandi
verður sá bardaginn unninn aptur.
XI.
Fní útlöndum.
Khöfn, 24. aprll.
Samoamálið og Tongaeyjar. Hinn 1. þ. m.
urðu enn skærur milli Englendinga og Banda-
manna annars vegar og eyjaskeggja, fylgismanna
Mataafa, er Þjóðverjar vernda, hins vegar. Þótti
sumum þá horfurnar versna um friðsamlega úr-
lausn. En nú hafa þossi þrjú stórveldi komið sjer
saman um þannig lagaða úrlausn málsins: Þriggja
manna nefnd skal stýra eyjunum, og nefnir hvert
ríki einn mann í nefndina. Hún hefur æðsta dóms-
vald og framkvæmdarvald á eyjunum, en eigi má
hún láta gjöra neitt það, er eigi allir nefndarmenn
fallist á. Þetta er bráðabirgðarstjórn, og skal
nefndin gjöra tillögur um, hvernig síðarmeir verði
hagað stjórn eyjanna. Þjóðverjar þykja hafa kom-
ið máli sínu í gott horf, eptir því sem um var að
ræða.
Konsúll Þjóðverja í Samoa hjelt fyrir nokkru
síðan til Tongaeyja og heimtaði af eyjaskeggjum
c. hálfa miljón kr., er þeir skulduðu þýzkum kaup-
mönnum, en Tongaar voru ekki á því að borga;
reiddist hinn þá og hótaði að senda herskip til
eyjanna. Þá sneru eyjaskeggjar sjer til Englend-
inga og sögðu þeim málavöxtu. Enska stjórnin í
Sidney sendi þegar herskip til eyjanna og 125 þús.
dollara. Svo þegar þýzka herskipið kemur, kasta
þeir silfrinu í það, en enski fáninn hefur verið
hafinn upp á stjórnarhöllinniá eyjunum, sem merki
þess að þær sjeu eign Breta. Þjóðverjar mótmæla
þessari aðferð, þar eð samningurinn, er gjörður
var um eyjarnar 1886, segir að þær skuli sjálf-
stæðar.
Finnland. Bobrikoff er sem óðast að gjöra
upptæk blöð Finna, en vinnur lítt á, því þá byrja
ef til vill 2 eða 3 að koma út aptur í staðinn.
Svo karlinn er orðinn reiður, og er mælt, að hann
hafi beðið keisara að lofa sjer að gjöra hina ó-
þægustu Finna útlæga. Finnar hjeldu og mikla
hátíð dr. jur. Lille, einum af ritstjórunum, og bætti
það eigi um. Sagt er, að nú ferðist rússneskir
sendiboðar um Finnlaud í dularklæðum til þessað
safna undirskriptum undir yfirlýsingu um, að menn
sjeu ánægðir með þessa breytingu á stjórnarfarinu.
Finnar erlendis hafa myndað fjelög víðs vegar til
að vekja athygli manna á þessu máli, og meðal
annars að vinna að því, að þessi meðferð á þeim
verði tekin til umræðu á friðarþinginu.
Frá Filippseyjum. Þess var getið síðast, að
Filippseyingar væru að þrotum komnir; var það
byggt á símskeyti frá Otis hershöfðingja Banda-
manna þar á eyjunum. Eptir seinni fregnum að
dæma virðist allt annað vera uppi á teningnum,
og veitir Bandamönnum ver en áður að klekkja á
eyjaskeggjum. Bardagasvæðið er ekki lengurum-
hverfis Manilla, heldur leita uppreistarmenn lengra
út á eyjarnar, og verður því erfiðara við þá að
eiga, einkum meðan regntíðin stendur yfir. Til
vopnaviðskipta hefur komið, en eigi hefur neitt
að þeim kveðið.
Dreyfusmálið. Ritstjóri „Figaros" var dæmdur
til að borga 500 franka sekt fyrir að birta vitna-
framburðinn í Dreyfusmálinu. Sektina greiddi
hann með glöðu geði og hefur svo daglega haldið
áfram að birta framburð vitnanna. Og margt
hefur komið þar í Ijós, er áður var í myrkrunum
hulið, en ljóst er það, að hersinnar eru alveg að
þrotum komnir og framburður þeirra vafningar.
Svo er eigi að skilja, að allir hermenn, er vitni
hafa borið, hafi verið andvígir Dreyfus; margir
þeirra hafa haldið því fram, að Dreyfus geti alls
ekki hafa skrifað skjal það, er um ræðir. Hjer
yrði oflangt mál, að fara nákvæmar út í þetta.
Hæstirjettur kvað hafa fengið skipun frá ráða-
neytinu um að kveða upp dóm sinn fyrir iok þessa
mánaðar, og þykir mörgum það grunsamlegt, og
þykir þá meðferð hans kák eitt. Ætlun sumraer
það, að endurskoðunarfjendur muni verða ofan á
í rjettinum.
Verkfall mikið stendur yfir í Belgíu. Kola-
námamenn hafa lagt niður vinnuna og heimta
meiri laun. Kveður svo mikið að þessu, að verk-
smiðjur eru orðnar uppiskroppa með kol og hafa
orðið að hætta vinnu.
Andrée-fregnina, sem síðast var skýrt frá, er
nú óhætt með öllu að telja ósanna. Ljalin er
sagður lygari og óreiðumaður, og Tungusarnir
þykjast ekkert um þetta vita.
í New-York hefur orðið eldsvoði allmikill enn að
nýju. Margloptað hús brann þar og Ijetust 12 menn.
Rússar og Englendingar munu um þessar mund-
ir sitja á ráðstefnu og reyna að jafna með sjer
svona friðsamlega öll deiluatriði, ekki einnngis í
Kína, heldur og annarstaðar þar sem þá greinir á.
Milli Englendinga og Kínverja urðn nýlega
vopnaviðskipti. Kínverjar höfðu setzt að í Taipufu,
en er Englendingar frjettu það, sendu þeir þangað
herskip. Tóku Kínverjar móti því með skothríð;
en er Englendingar sneru sjer að þeim, urðu þeir
fljótir til að hörfa á brott.
Hinn 18. þ. m. hjelt enskt fjelag til verndunar
fiskiveiðum enskum fund með sjer í Lundúnum.
Yar þar lesið upp brjef frá utanríkismálaráða-
neytinu þess efnis, að það mundi annast um að
herskip yrði sent til Færeyja og íslands meðan
veiðitíminn stæði yfir, 'svo framarlega sem nauð-
syn bæri til. Fundurinn Ijet í ljós óánægju sína
yflr því, að stjórnin hefði ekkert enn þá gjört að
því að sent væri herskip til þessara staða til þess
stöðugt að gæta rjettinda fiskiskipanna.
Friðarþingið.
Kunnur stjórnmálamaður, Brentans, prófessor í
Múnchen, hefur meðal annars farið svo felldum
orðum nýlega um friðarboð Rússakeisara: „Það
lýtur óneitanlega nokkuð grunsamlega út, þegar
stjórnirnar í utanríkismálum tala svo mikið um
lög og rjett, en þegar um innanríkismál er að ræða,
virða að mörgu leyti að vettugi rjettindi þau, er
þegnar þeirra, sem ekki mega vopnum beita, eiga
heimtingu á. — Það liggur næst að ætla, að þjóð-
ir þær, sem enn þá standa að baki annara að
menningu og menntun, vilji leitast við að fá sið-
uðu þjóðirnar til að kasta frá sjer vörnum þeim,
er þær vegna menningar sinnar eiga yfir að ráða,
þar til þær sjálfar (o: ósiðuðu þjóðirnar) hafa náð
því að standa þeim jafnfætis. Hin evrópska
menntun mundi þvf ráða sjálfri sjer bana, ef hún
aðhylltist frumvarp, er færi í þessa átt“. Þess
má geta, að Brentans er sócíalisti, og því enginn
vinur herbúnaðarins mikla.
Ríkin eru nú sem óðast að skipa fulltrúa sína
á friðarþingið í Haag. Þýzki keisarinn hefur með-
al annara kjörið þar til at mæta fyrir ríki sitt
Stengel prófessor í ríkisrjetti við háskólann í
Múnchen. Þótti það næsta einkennilegt, þar sem
Stengel hafði einmitt skömmu áður ritað um „hinn
ævarandi frið“ og það ekkert í Rússakeisaralega
átt. Ea það rit hafði hann þó ritað, áður friðar-
boðskapurinn kom. En ekki leið á löngu þar til
Stengel ljet aptur til sín heyra, því að nú hefur
hann gefið út nýjan ritling og dregur þar óspart
dár að friðarþinginu, sem hann sjálfur á að mæta
á; en stríð og styrjaldir lofar hann sem mest má
verða, og telur alheimsfrið skaðlegan og óheilla-
vænlegan fyrir þjóðirnar; meðal annars segirhann,
að hin kristna kirkja álíti styrjaldir bæði leyfi-
legar og nauðsynlegar, og enn fremur að þær breiði
út menning og menntun og auki verzlun og iðnað.
Ef þýzka stjórnin sendir þennan mann á þingið,
verður ekki annað sjeð, en hún beinlínis með því
sýni friðarhöfðingjanum og boðskap hans fyrir-
litningu. Hann á þó líklega betra skilið?
íslenzk búfræði.
iii.
Af því, sem þegar hefur verið sagt, virðist það
augljóst, að hingað til hefur ,það verið lítt ger-
legt, að frumsemja bækur til kennslu í íslenzkri
búfræði, byggðar á innlendri reynslu ogrannsókn-
um. En á hinn bóginn getur það verið álitamál,
hvort, eða að hve miklu leyti, búnaðarskólarnir
hafa verið heppnir í vali sinu með þær bækur, er
þeir nota. En án þess jeg ætli p.ð gjöra það
atriði hjer að umtalsefni, þá dettur mjer í hug,
að það mundi eiga betur við, að nota hinar nýrri
og handhægari kennslubækur í búfræði, hvortsem
þær eru nú heldur norskar, sænskar eða danskar,
heldur en gamlar, löngu úreltar skræður, eins og