Ísland - 14.05.1899, Side 3

ISLAND.
35
tíðkazt hefur til þessa við suma skólana, eptir því
sem skýrslur þeirra bera með sjer. Værikennslu-
aðferðinni breytt lítið eitt í skólunum og kennt
meir eptir fyrirlestrum en nú er, þá mundi það
að nokkru leyti bæta úr ástandinu, eins og þ:.ð
er nú. Eptir því sem jeg hef heyrt, þá notar
Toríi í Ólaísdal þessa aðferð að meira eða minna
leyti, og var honum trúandi til þess. Meðan vjer
höfum enga vísindalega íslenzka búfræði, þá er
eigi annað hægt en að styðjast við útlend bú-
fræðisrit, að því er kennsluna snertir. Að hlaupa
til og þýða t. d. útlenda jarðvegsfræði, fóðurtræði,
áburðarfræði o. s. frv., sem byggðar eru á þýzk-
um, dönskum, sænskum og norskum rannsóknum,
það tel jeg mestu ráðleysu; það er að vanbrúka
tíð og peninga. En höfum vjer þá enga verUega
reynslu sjálfir, sem hægt er að styðjast við? Ójú,
það höfum vjer að vissu leyti, en það verður að
fara mjög varlega í að nota þá reynslu, því hún
er svo einhliða og ófullkomin. Menn kalla það
opt reynslu, sem í raun og veru ekki er reynsla
Það er með öðrum orðum ekki sú reynsla, sem
frá vísindalegu tilrauna-sjónarmiði verður byggtá.
Optast er reynsla manna í búnaðarlegu tilliti
þannig, að hún er byggð á sömu aðferð, fram-
kvæmd á sama hátt og með sama lagi ár út og
ár inn. Þannig hef jeg heyrt fólk segja, að það
hefði reynslu fyrir, að kýrnar „hjeldu bezt á sjer“
og mjólkuðu bezt, ef þær væru aldrei þurmjólk-
aðar. Einn bónda heyrði jeg einu sinni segja, að
túnið sitt sprytti aldrei betur en þegar hestarnir
gengju sem mest á því að vetrinum. En það sjá
nú allir, að þetta er í raun og veru engin reynsla.
En að hinu leytinu er það svo eðíilegt, að bændur
sjeu tregir til að gera vafasamar tilraunir, er
hafa kostnað í för með sjer; þeir mega ekki við
því og þeim ber ekki að gjöra þær. Allar slíkar
tilraunir og rannsóknir eiga að vera kostaðar af
því opinbera. Erlendis er það sjaldgæft, að bænd-
ur gjöri kostnaðar- og vandasamar tilraunir fyrir
eigin reikning; en það er hið opinbera, er kostar
þær, kemur þeim í verk og hefur eptirlit með
þeim. Það er álitið, að einstakir menn eigi helzt
ekki að hleypa sjer í að gjöra tilraunir, sem
varða almenning; sumpart af því, að það ervana-
lega ofvaxið efnahag bænda, og sumpart fyrir þá
sök, að minni trygging er fyrir því, að þær sjeu
leystar viðunanlega af hendi, heldur en ef hið
opinbera hefur öll umráðin. Því er það aðal-
reglan, að ýmist landsjóður eða stærri fjelög hafa
slíkar tilraunir með höndum. Það sem mestu
varðar við allar vandasamar og þýðingarmiklar
tilraunir er það, að þeim sje vel stjórnað og hald-
ið fram með festu og nákvæmni. En þegar ein-
stakir bændur kosta tilraunirnar, þá er það opt
svo, að þá skortir bæði peninga og þolinmæði til
að fullgjöra þær, og er þá hvorutveggja, tíma og
fyrirhöfn spillt, og tilraunin sjálf eyðilögð.
Einhverjum kann nú að detta í hug, að það,
að skapa íslenzka búfræði, sje nú ekki svo áríð-
andi; búskapurinn geti gengið hjer eptir eins og
hingað til. En það þarf nú ekki stóran spámann
til þess að sjá það, að búskapurinn getur eklci
gengið framvegis eins og verið hefur. Það verður
að breyta til, ef vel á að fara. Sjálfstæðar rann-
sóknir og tilraunir innanlands með jarðrækt og
fLeira, hljóta, sje þeim vel stjórnað og haganlega
fyrir komið, að leiða gott af sjer fyrir yfirstand-
andi og eptirkomandi tíma. En þessar tilraunir
þarf að byrja og það sem fyrst. Það þarf meðal
annars að koma upp fieiri (4—6) tilraunastofnun-
um, er fáist við að rannsaka fóðurplönturnar, á-
burðinn og áhrif hans o. fi. Það þarf að gjöra
tilraun með að afla fræs af innlendum fóðurplönt-
um og sá því í ýmsan jarðveg undir ýmsum kring-
umstæðum. Það þarf að rannsaka skógana og
gjöra tilraunir með ræktun þeirra. Það þarf að
gjöra tilraunir með áburðinn, t. d. hvenær hentast
er að flytja hann út á túnin, hvort heldur haust
eða vor o. s. frv. Einnig þarf að gjöra tilraunir
með geymslu hans og aðra meðferð, og sýna mis-
munandi verkun þess áburðar, sem vel er hirtur,
og hins, sem illa er meðfarið, því slíkt hlyti að
vekja eptirtekt manna til umhugsunar um með-
ferð hans, Það þarf að rannsaka búpeninginn,
kyn hans, kosti og galla. Það þarf að koma upp
kynbótafjelögum, bæði fyrir hesta, nautgripi og
sauðtje. Það þarf að grennslast eptir og rann-
saka, hvaða skepnutegund borgar sig beztáhverj-
um stað, og haga svo búskapnum eptir því. Það
þarf að gjöra tilraunir með smjörverkun, ostagjörð
og sölu á þeim afurðum innanlands og utan. Það
þarf að gjöra tilraunir með húsagjörð, og leita
eptir, hvað bezt á við, bæði hvað snertir endingu,
tilkostnað o. fl. Það þarf, í einu orði sagt, að
gjöra tilraunir með allt, er að búnaði lýtur, og
þannig smátt og smátt mynda eða búa til íslenzka
búfræði, sjálfstæða og óháða öllu fálmi, getgátum
og ráðleysi. En til þess að íá því framgengt,
þarf fyrir utan það, sem þegar var talið, að koma
á fót innlendri efnarannsókn, þar sem hægt erað
fá rannsakað eitt og annað búnaði og öðru við-
víkjandi. Það er enginn efi á því, að slíkar til-
raunir og rannsóknir, sem hjer hefur verið bent
á, hlytu að hafa mikil áhrif á búnaðinn og gjör-
samlega breyta stefnu hans. Hugsunarháttur þjóð-
arinnar breyttist og trúin á landbúnaðinn lifnaði
á ný. Honum þokaði smátt og smátt áfram, og
eptir því sem tímar liðu fram, mundi hagur þjóðar-
innar batna. Þá kæmi það fram, er skáldið kvað,
að „eyjan livíta á sjer enn vor, ef fólkid þorir guði
að treysta, hlekki að hrista, hlýða rjettu, góðs að
híða“.
Örnúlfur.
Ex umbra ad astra!
Eptir Ouðm. Ouðmundsson.
VI. Sólin dáin!
Sólin er dáin, — dáin og grafin í djúpunum
dökku og huldu.
Við banasængina hennar stóðu litlir, yndisfagrir
ljósálfar í skínandi skrúðklæðum, grænum, rauðum
og fjólubláum, með kórallasveiga um gull-lokkuð
höfuðin.
Ungar, ljósklæddar meyjar lágu á knjánum við
hvíluna hennar með bláa sængurhimninum yfir og
lokuðu augum hennar.
Og ljósálfarnir og hafmeyjarnar dönsuðu dánar-
dans umhverfis hana látna, — fluttu henni sorg-
blíð sólarljóð að skilnaði. — Þau sniðu og saum-
uðu í sameiningu dánarklæðin hennar, færðu hana
í brimhvítan, blikandi hjúp og síðan í blóðrauða
purpuraskikkju; ljómandi djásn settu þau á höfuð
henni, alsett kóröllum og demöntum, sem brá blik-
stöfum hátt á himin upp.
Síðan báru þau hana í fanginu og lögðu hana,
fagra og tignarlega, brosandi dána, í gullörk og
— sökktu henni í hafið!
Sægröfin luktist yfir henni og Ijómandi demants
regn rauk af földum hafmeyjanna, sem sungu yfir
gröfinni. meðan geislatárin drupu af mjúku, blóð-
rjóðu vörunum þeirra niður á björtu brjóstin.
Framundan gullskýjunum lengst burtu í vestri
komu bjartir Ijósarmar fram, — armar englanna,
sem huldu audlitin bak við skýin, en teygðu tit-
randi hendurnar eptir móður sinni látinni alla leið
til grafar hennar.
-----Jeg sit út við hafið og blærinn ber til mín
bárusönginn vestan frá hafsbrún, — grafljóð sólar-
innar og óm af strengjum sædísanna og himnesk-
um Eólshörpum.
Já, sólin er dáin, og andar næturinnar breiða
dökk, dapurleg skuggatjöld á himininn, — fleiri og
fleiri blæjur, dekkri og dekkri, sem bregða skugga
á bláan sæflötinn.
En gegnum þær skina Ijómandi augun Ijósengl-
anna, fljótandi í tárum, helguðum heitustu og beztu
tilfinningum guða og manna, anda ogengla: móð-
urástinni.
Sorgartjöld hjúpa hauður og himin.
Hjerna sit jeg á klettinum með þungu höfði og
þröngt er mjer um hjarta og jeg mæni út í dökkv-
ann, — ósjálfrátt rjetti jeg höndina út í vestur
eptir henni, sólinni, móður alls lífs og ljóss, —
henni, sem jeg hjelt að mundi lýsa þjer og leiða þig,
Ijúfa, ónefnda! — henni, sem var ein alhrein og
fullkomin að yndi, sem minnti mig allt af á þig,
þegar ylur hennar streymdi um mig og geislarnir
hennar glóðu á brjósti mjer!
En hún er dáin — dáin!-----------------Já, dáin er
hún, en hjerna sit jeg og hugsa um þig og hana,
þangað til hún er grátin úr helju af öllu lifandi
og dauðu á himni og jörðu, — þangað til hún rís
upp aptur í allri fegarð sinni, lýeir og ljómar
um land og haf, árrisin, endurborin.
Og þá skulum við ganga saman í vor, þegar hún
blikar kvikast, blærinn hiær og broshýrar bárurn-
ar færa henni vorljóð, en mjallhvítir svanir fljúga
kvakandi móti henni ofan frá fjöllum.................
.......................................Nú flýgur
lítill fugl yfir hafið í vestur og ber með sjer þrá
mína, — sólþrá, vorþrá, ljósþrá, lífsþrá — þrá —
Áskorun til íslendinga
frá íslenzku stúdentafjelögununi
í Eeykjavík ogr Kaupmannahöfn.
Júnas Hallgrímsson fæddist 16. dag nóv-
embermánaðar árið 1807.
Leitun mun vera á íslenzkum manni fulltíða,
er ekki hefur heyrt Jónasar getið, og flestum mun
fullkunnugt, hvert gagn hann hefur unnið þjóð
sinni.
Hann var einna fremstur í flokki þeirra manna,
er mest og bezt unnu að því, að hreinsa íslenzkt
ritmál og leysa það undan áhrifum útlendra mála.
Sjálfur var hann hverjum manni orðhagari, hvað
sem hann ritaði, og aldrei hefur heyrzt fegri ís-
lenzka en á Ijóðum Jónasar
Um Ijóð hans er það að segja, að með þeim
hófst ný og fögur stefna í íslenzkum kveðskap.
Hafa þau haft afarmikil áhrif á flestöll íslenzk
skáld, sem ort hafa eptir hans dag. Enda var
því líkast, sem þau væru sprottin við lijartarætur
landsins oq runnin undan tungurótum þjóðarinnar.
Þótt nú sje talið það, sem Iengst mun halda
minningu Jónasar á lopti, þá ber ekki því að
gleyma, að hann var líka vísindamaður. Hann
var mjög vel að sjer í náttúrufræði og varði mörg-
um árum æfi sinnar til að rannsaka landið. Hafði
hann það jafaan hugfast, að gjöra landinu gagn
með rannsóknum sinum, og lýsti sjer í því sem
öðru hin hreina og fölskvalausa ættjarðarást hans.
Hann dó á ungum aldri, er hann var nýtekinn til
aðrita um þessar mikilvægu rannsóknir sínar, og
eru þær því fáum kunnar.
Að átta árum liðnum, 16. dag vóvembermánað-
ar 1907, verða hundrað ár liðin frá því, er Jónas
Hallgrímsson fæddist. Má eflaust gjöra ráð fyrir
því, að Islendingar telji sjer skylt að heiðra þenn-
an fyrsta aldarminningardag hans á einhvern hátt.
Oss íslenzkum stúdentum þykir bezt eiga við
og teljum sómasamlegast fyrir þjóðina, að gjört
sje líkneski Jónasar í fullri stcerð og afhjúpað í
Reykjavík 16. dag nóvembermánaðar 1907. Slíkt
líkneski kostar nokkrar þúsundir króna, en þess
erum vjer fullvissir, að íslendingum er Ijúft að
láta það fje af hendi rakna, til að heiðra óska-
skáld sitt.
Vjer treystum því fastlega, að landar vorir
bregðist vel við þessari áskorun. Þjóðin heiðrar
sjálfa sig, er hún heiðrar óskabörn landsins.
Þeir, sem þetta brjef fá, eru vinsamlega beðnir
að safna sem mestu þeir geta, hver i sínu hjeraði,
og senda fjeð Halldóri bankagjaldkera Jónssyni í
Reykjavík eða Finni háskólakennara Jónssyni í
Kaupmannahöfn.
Við hver árslok verða gjörð full reikningsskil.
Reykjavík og Kaupmannaköfn í aprílmánuði 1899.
Árni Pálsson, Bjarni Jónsson, Björn Bjarnarson,
Btud. mag. frá Vogi. stud. mag.
Finnur Jónsson, Ouðm. Björnsson, Halldór Jónsson,
háskölakennari. hjeraöslækniri. bankagjaldkeri.
Jón Ólafsson, Vilhjálmur Jónsson.
ritstjóri cand, phil.