Ísland - 26.06.1899, Blaðsíða 2

42
islanid.
„ÍSLA3NTD
kemur út annanhvorn sunnudag.
Yerð ársfj. í Reykjavík 50 au., út um land 60 au.
Ritstjðri: Porsteinn Gíslason, Laugaveg 2.
Afgr.maður: Þorvarður Þorvarðarson, Þingholtsstr. 4.
Reikningsskil og innheimtu annast:
Einar Gunnarsson oand. phil., Kirkjustræti 4.
Prentað í Fjelagsprentsmiðjunni.
Ný bók.
W. G. Cóllingwood, M. A., and Dr. Jón Stefánsson:
A Pilgrimage to the Saga-Steads of Iee-
land. Ulverston. 1899.
„ísafold“ heíur þegar lokið maklegu lofsorði á
þetta myndaverk, sem sýnir merkustu sögustaði
lands vors, og um leið hefur hún þar komið fram
í allri sinni dýrð : ærð og tryllt, ýmist af lofgjörð
eða skömmum; ekki að tala um smekkleysurnar,
enda er ekki annað að sjá en ritstjórnin hafi
aldrei sjeð fallega bók fyrri en þessa, hvorki að
prentun nje pappír, eða með myndum. Orðið ,bók‘
er kvennkennt á íslenzku, eins og allir vita, og
er auðfundið, að allar „hugðnæmis“-tilfinningar
mannlegrar sálar hafa risið upp í brjóstum ísa-
foldar-ritstjóranna með hinu sama brimlöðrandi afli
ástarinnar, sem kom þeim til að snúa orðinu
„kvindelig" á íslenzku í „dönsku orðabókinni“
sælu og segja það sje „kvennskur“, þvíannaðeins
axarskapt getur ómögulega komið af öðru en
kvennsemi, því „kvindelig“ merkir blátt áfram
„kvennlegur", en ekki „kvennskur“. Af þessari
kvennsemi ristjórnarinnar hefur það og komið, að
þeir endilega þurfa að fara að tala um kvennfólk,
þegar þeir sjá hið kvennkennda orð „bók“, og hafa
þessa „kvennlegu veru“ milli handa sjer — nátt-
úrlega getur það ekki verið nema „fríð og gervi-
leg konungsdóttir í brúðkaupsklæðum“ — endilega
að hugsa um „hvílubrögðin“, og svo sem ekki
kropið að íslenzkum almúgastúlkum — en í raun-
inni er ekki furða, þótt þessir ritforkar hugsi ekki
til annara en konungadætra, einkum ef þeir ekki
eru algáðir, því auðsjáanlega er ritstjórnin ákaf-
lega konungholl, eitraður „Royalisti“ — „Royal-
ist“ hjet líka kolabarkurinn, sem lá hjer á höfn-
inni forðum, allur alsettur hrúðurködum og hels-
ingjanefjum, og svo mun „Royalismus" ísafoldar
einnig vera.
ísafoldar-ritstjórnin ímyndar sjer auðsjáanlega,
að höfundarnir hafi engum sent bókina nema sjer,
eða þá einhverjum útvöldum af hennar flokki, og
þess vegna mun hún kalla hana „konungsgersemi";
en nú er „konungsgersemin“ komin einmitt frá
herra Collingwood í þær hendur, sem ísafoldar-
ritstjórnin kannske einna sízt hefði haldið og ósk-
að, svo fleirum en henni gefst kostur á að tala
um bókina.
Það er mjög heppilegt fyrir ísafold, að bókin
er ágætlega úr garði gjörð, svo ritstjórnin hefur
ekki getað ritað um hani oflof — því annars get-
ur hún (ritstjórnin) aldrei stillt sig, eins og allir
vita, sem heldur ekki er við að búast af þeim
mönnum, sem trylltir eru af „áfengisböli11 og
brennivínsbrölti. Raunar er auðsjeð, að æsingin
og „andagiptin11 hefur ekki átt sjer langan aldur;
þeir hafa ekki haldið út nema fyrsta sprettinn,
og hann stuttan, þá er „konungsdóttirin“ gleymd
og allt hennar „mikilsverða brúðkaupsskart11, og
þá fara manngarmarnir að þylja upp nöfnin á
myndunum, rjett eins og þeir væru að þylja upp
atkvæðagreiðslu á bæjarstjórnarfundi eða í „Gróð-
templarafjelaginu“. En eins og vjer höfum sagt, þá
er lof ísafoldar nm bókina ekkert oflof, því „opt
ratast kjöptugum satt á munn“. Bókin er aðöllu
hin eigulegasta og geðugasta, hvort sem tekið er
tillit til myndanna, orðanna eða prentunarinnar.
Prentaða lýsingin er fáorð og kjarngóð — svipar
stundum til ritsháttar Carlyles en ekki finnst
oss mikill skáldskapur í því, sem tekið er upp
eptir Morris, þótt allmikið sje látið af honum á
Englandi. Vjer sáum allar myndirnar hjá herra
Collingwood, þegar hann ferðaðist hjer; það voru
allt saman litmyndir, og báru það með sjer, að
„sá kló sem kunni“. Collingwood er ekki einungis
listamálari, heldur einnig hálærður maður, og hefur
ritað æflsögu Jóns Rúskins, sem er einhver hinn
einkennilegasti og frægasti rithöfundur á Englandi,
fagurfræðingur, málari og skáld (nú orðinn gam-
all, fæddur 1819); hann var áður kennari við há-
skólann í Öxnafurðu, en sagði af sjer 1887 og
býr nú í Lancashire; þar á Collingwod einnig
heima og hefur meðal annars samið yfirgripsmikið
rit um mynda-skraut (Philosophy of Ornament,
1883), mjög fróðlegt og skemmtilegt.
Manni nokkrum, sem sá þessa myndabók, fund-
ust sumar myndirnar ekki likjast þeim stöðum, sem
þær áttu að sýna, en slíkir dó nar eru marklaus-
ir, því 1) hefur „dómarinn“ ekki sjeð staðina frá
sama sjónarmiði og málarinn, og 2) dæmir „dóm-
arinn“ eptir minni eingöngu, ener ekki á sjálfum
staðnum, og 3) eru menn hieigðir fyrir óþarfa
útásetningu og sjálfbyrgingslega aðfinningasemi.
Eins góður málari og Collir gwood er, hlýtur að>
hafa auga fyrir þeim hlutum, sem hanu ætlar að
mynda, enda bera allar myndirnar það með sjer,
að þær líkjast stöðunum; maður finúur það ósjálf-
rátt, að hjer hefur enginn klaufi eða viðvaningur
fjallað um, enda eru þessar myndir öðru vísi en
þær, sem vjer sjáum venjulega í flestum bókum
ferðamanna. Hjer fer eins og annars: hafi menn
ást og áhuga á verkinu, þá fer það vel úr hendi;
en það sem flaustrað er af einungis til málamynd-
ar, fer aldrei eins vel. Collingwood ferðaðist hjer
um landið ekki eins og aðrir „túristar“, sem ekk-
ert vita um það sem þeir sjá og ekkert hirða um
að vita það; þessi ferðamaður setti sig inn í forn-
sögurnar og jafnframt nútímann; hann málaði ekki
í blindni, hann vissi, hvað hann gerði, og bar
hlýjan hug til lands og þjóðar, enda naut hann
góðrar aðstoðar, þar sem Dr. Jón Stefánsson var,
og mun hann hafa ritað textann við myndirnar,
eða að miklu leyti. Collingwood málaði uppruna-
Iega allt með litum, eins og áður er sagt, og víst
er um það, að litmyndir eru hinar einustu staða-
myndir, sem eru fullnægjandi, því náttúran er
ekki einungis svört og hvít, heldur ljómar hún
með ótal litum og litbreytingum, og engarmyndir
nema litmyndir geta gefið mönnum verulegar hug-
myndir um fjarlægðir, eða það sem útlendingar
kalla „Luftperspectiv“ (á ísafoldar-máli mundi
þetta heita „fjarstæða“, og „fjarstæðumeistaii“ sá,
sem kynni að mála þetta, álíka og „hættumeist-
ari“ í „dönsku orðabókinni“). En flestar mynd-
irnar í bókinni eru litarlausar, eins og ljósmyndir,
en gefa samt (eins og þær) góða hugmynd um
staðina; það er margfalt kostnaðarmeira og fyrir-
hafnarmeira að prenta litmyndir, þar sem hver
mynd verður að prentast eins opt og litirnir
eru margir; sje nú tuttugu Iitir á myndinni, þá
verður hún að prentast tuttugu sinnum með tutt-
ugu spjöldum — eða þá aðrar aðferðir eru hafðar,
sem ekki eru auðveldari nje kostnaðarminni. Nú
vegna þess að náttúran er ýmislega lit, en menn
vilja helzt hafa myndina sem likasta náttúrunni,
þá þykir mönnum meira koma til litmyndanna,
sem hjer í bókinni eru þrettán að tölu, en alls
eru myndirnar hálft annað hundrað.
Varla er efamál, að ýmsum muni þykja gaman
að sjá myndir af þeim stöðum, þar sem sögurnar
gerðust, þar sem atburðir fornaldar vorrar fóru
fram, þar sem Kjartan og Guðrún voru, þar sem
höfundur Höfuðlausnar og Sonartorreks átti heima;
þar sem Gunnar var, eða Grunnarshaugur, sem
Bjarni Thorarensen ritaði um í Aunálum forn-
fræðafjelagsins (1848), og „Gfunnarshólmi“, sem
Jónas gjörði kvæðið um, sem frægt er orðið —
þar er Hlíðarendi og Knafahólar — öll Njála —
þar er Helgafell, sem opnaðist fyrir Þorsteini
þorskabít, og þar drakk hann inni í gleði og
glaumi við hornaskval með framliðnum hetjum —
þar er Sauðafell, ftægt af Sturlungu og JóniAra-
syni — þar er Geirþjófsfjörður, þar sem Gísli
Súrsson var. — Vjer getum ekki talið upp allar
þessar myndir, vjer viljum einungis minna á það,
að þetta myndaverk er nauðsynlegt og óumflýjan-
legt hverjum þeim, sem nokkra tilfinningu hefur
fyrir sögum vorum og fornöldinni, sem nú i fjarska
virðist oss ætíð svo glæsileg og fögur, eptir að
tíminn hefur sópað burtu öllum þeim misfellum
og hrufum og skuggum, sem eru stöðugir fylgi-
sveinar mannlífsins.
Hjalti.
Hann Hjalti var ekki svo heimskur, ó-nei,
þótt himnesku goðin hann kallaði grey
og gis að þeim gerði í ljóðum.
Um goðgá hann sakaði alþingi allt,
og orðanna djörfu ha m hvarvetna galt
svo hrekjast hann mátti um hafdjúpið kalt
og hafna á útlendum slóðum.
Hann fann það svo vel, að hin fornhelgu goð
ei framvegis dugðu, og öll þeirra boð
ei meir höfðu mikið að segja.
Hann fann, hverri fórn var til ónýtis eytt,
og öll þeirra tilbeiðsla’ ei stoðaði neitt,
og fyrir þeim lá þ tta einungis eitt
sem öllu því gamla — að deyja.
Hann fann það, að synd var að þegja yfir því,
og þess vegna egghvössum háðvisum í
hann gekk móti goðum og blóti.
Hann hugsaði frjálst og hann hreinn var og beinn
og hvorki til orða nje framkvæmda seinn,
og horfði’ ekki i það, þótt hann stæði einn
og hefði sjer alla á móti.
Og erlendis nam hann hinn suðræna sið,
er sjálfur hann alls hugar felldi sig við
og líkan fann guðlegum gjöfum.
Hann fann, að hann með sjer bar menningarfræ,
var mildur, og svipaður vordagablæ; —
hann langaði’ að flytja hann langt yfir sæ
til landsins síns norður i höfum.
Hann kom og hann boðaði byrjandi’tíð
og bauð nú því gamla og úrelta stríð
og neyddi það fljótt til að flýja.
Á alþingi stóð hann, og aptur hans mál
þar ómaði snjallt, eins og hreinasta stál,
og hreif hverja einustu — einustu sái
með eldfjöri lærdómsins nýja.
Að reyna að feta í feðranna spor
er fyrsta og seinasta ráðlegging vor,
sem finnur þó viðleitni valta.
En mætti jeg kjósa þar einungis einn,
eg yrði í valinu hreint ekki seinn;
og vertu þess fullviss, jeg fyndi ekki’ neinn
sem fyrirmynd — annan en Hjalta.
Því nú er hjer þörf fyrir nýjungatíð,
og nauðsyn að boða þeim skurðgoðum stríð,
sem ofmikið enn haf&’ að segja.
Því til þeirra fórnum er ónýtis eytt
og almenning stoða þau hreint ekki neitt
cg fyrir þeim liggur það einungis eitt
sem öllu því gamla — að deyja.
0g Hjalta þótt geti’ eg ei fetað i för,
jeg fylgi mitt ljæ þeim, og afl mitt og fjör,
sem ei fylgir alþýðu’ að blóti.
Sem frjálslega hugsar og hreinn er og beinn
og hvorki til orða nje framkvæmda seinn
og horfir ei I það, þótt hann standi eina
og hafi sjer alla á móti.
Guðm. Magnússon.
Vilji — þrek.
(Úr Kringsjá).
Það hefur á síðari árum opt verið þrætt um
það, hver væri hin sanna orsök til framfara og
þroskunar mannkynsins, hvað það sje, sem knýi
mannkynið áfram, þrátt fyrir alla óhamingju, allt
suudurlyndi, mismunandi hugsjónir og skoðanir á
markmiði mannsins, allar hindranir, sem af náttúr-
unnar völdum, eða af tilviljun, verða á vegi þess.
Menn svara spurningunni á ýmsan hátt. Sumir
segja t.d., að allur þorri menningarinnar sje að þakka
einstökum framúrskarandi gáfuraönnum heili
þeirra, eða hugsanaafl, sje aðalhreififjöður framfar-