Ísland - 15.07.1899, Síða 1

ISLAND.
2. ársfj.
Reykjavík, 1S. júlí 1899.
12. tölubl.
Kaupendur ,ÍSLANDs4 eru minntir á, aö borga blaðið
hið fyrsta. Nú eru komnir út 2 ársfjórðungar af þessum
árgangi blaðsins og kosta í Reykjavík til samans 1 kr.,
en út um land 1 kr. 20 au.
Málfundur
Alþingi.
Það var sett, eins og lög gjöra ráð fyrir, l.þ.m.
Á undan þingsetningunni fór fram guðsþjónusta,
og stje sjera Sigurður Stefánsson í Vigur í stól-
inn.
Forseti sameinaðs þings var kosinn Hallgrímur
biskup Sveinsson, en varaforseti Ólafur Briem.
Forseti efri deildar: Árni Thorsteinsson, varafor-
seti: Sigurður Jensson. Forseti neðri deildar:
sjera Þórhallur Bjarnason, varaforseti: Jón Jens-
son assessor. Skrifarar í sameinuðu þingi: sjera
Sigurður Stefánsson og Þorl. Jónsson; í efri deild:
Þorl. Jónsson og Jón Jakobsson ; í neðri deild:
sjera Einar Jónsson og Klemens Jónsson.
Hjer verður að eins stuttlega drepið á hið
helzta, sem hefur gjörst á þinginu.
Á boðskap konungs til alþingis og brjefi ráð-
gjafa tii landshöfðingja um stjórnarskrármálið er
ekki annað að græða en það, að stjórnin lýsir því
yfir, að sami misskilningurinn og áður sje enn
ríkjandi miili sín og beggja þingdeildanna um
stöðu íslands í ríkinu, og geti hún af þeirri ástæðu
ekki l&gt fyrir þingið nokkurt frumvarp til bieyt-
ingar á stjórnarskránni. — Er nú ekki svo að
sjá, sem henni sje nokkurt áhugamál, að þar verði
nokkrar breytingar gjörðar.
Frumvarp efri deildar frá í fyrra er óbreytt
tekið upp í efri deild; flutningsmenn: Sigurður
Stefánsson og Þorl. Jónsson. Nefnd er kosin í
málið: Sigurður Stefánsson, Hallgr. Sveinsson,
Kristján Jónsson, Þorleifur Jónsson og Jón Jóns-
son (Sleðbrjót).
í fjáriaganefnd eru kosnir í neðri deild: Skúli
Thoroddsen, Jón Jónsson (Múla), sjera Sigurður
Gunnarsson, Jón Jensson, Tryggvi Gunnarsson,
G-uðjón Guðlaugsson og sjera Jón Jónsson.
Það mál, sem að líkindum vekur mest líf i þing-
inu í sumar, er bankamálið. Um það eru fram
komin tvö frumvörp, annað frá stjórninni, um
stofnun veðdeildar við landsbankann, og hefur Páll
amtmaður Briem átt mestan þátt í samningu þess.
Veðdeildin á eingöngu að veita lán mót fasteignar-
veði, en um miklu lengri tíma en landsbankinn
hefur hingað til gjört, vægari borgunarskilmálum,
Landssjóður á að leggja veðdeildiuni 200,000 kr.
tryggingarfje og auk þess 5000 kr. á ári fyrstu
10 árin. 2500 kr. má verja til skrifstofuhalds og
endurskoðunar reikninga veðdeildarinnar, en laun
gæzlustjóra við bankann færist upp í 750 kr. handa
hvorum. Þessir eru kosnir í nefnd í málinu (í
efri deild): Hallgr. Sveinsson, Kristján Jónsson
og Þorleifur Jónsson.
Hitt frumvarpið ber Benedikt Sveinsson fram,
um stofnun hlutafjelagsbanka, sem á að heita „ís-
lands þjóðbanki“, og fer frumvarpið fram á, að fjelagi
í Kaupmannahöfn, sem hæstarjettarmálaflutnings-
maður Ludvig Arntzen R. af D. og stórkaupmað-
ur Alexander Warburg standa fyrir, sje veitt
einkaleyfi um 90 ár til að gefa út seðla, sem
greiðist handhafa með gullmynt, þegar krafizt er.
Almetmingur á íslandi er ráðgjört að skrifi sig
fyrir helming hlutanna, en þeir, sem einkaleyfið
veitist, eiga að sjá fyrir hinum helmingnum. Fyrst
um sinn má hlutafjeð ekki fara fram úr 6 miljón-
um króna. Flutningsmaður sá svo um, að engar
umræður urðu um málið, þegar það kom fyrir í
neðri deild, og er mönnum því ókunnugt um
undirtektir þingmanna. Nefnd er kosin: Benedikt
Sveinsson, Klemens Jónsson, Pjetur Jónsson,
Tryggvi Gunnarsson og Valtýr Guðmundsson.
Guðl. Guðmundsson og Ben. Sveinsson fara
fram á, að varið sje af landssjóði 5000 kr. til
að undir búa stofnun klæðaverksmiðju, sem ætlazt
er til að sett sje á stofn sem hlutafjelagseign, og
megi verja úr landssjóði allt að 75,000 kr. til að
kaupa fyrir ailt að helmingi hlutanna, en síðan
hafi landsstjórnin eptirlit með stofnuninni, og sje
henni falið að koma fyrirtækinu áleiðis.
IJm þetta mál hafa orðið langar umræður í
neðri deild. Var svo að heyra, sem flestir væru
málinu meðmæltir, eins og það var borið fram, en
þó mæltu aðrir á móti því, að landssjóður yrði
eígandi í fyrirtækinu og þannig atvinnurekandi,
og vildu heídur láta hann styrkja þann eða þá,
sem taka vildu fyrirtækið að sjer, með lánveit-
ingu með vægum kjörum, til að reka fyrirtækið
fyrir eigin reikning, og er sú skoðun víst hyggi-
legri.
Jón í Múla hafði enga trú á fyrirtækinu, kvað
íslendingum nær að hugsa um að rækta landið,
áður en þeir færu að koma þar upp iðnaði „með
kunstugum meðölum“.
í fjárlagafrumvarpi stjóraarinnar fyrir árin 1900
og 1901 eru meðal annars áætlaður 35,000 kr.
siðara áríð (1901) til frjettaþráðarlagningar milli
íslands og útlanda, sem á að vera fyrsta ársborg-
un af tillagi sem greiðist í 20 ár. Stjórninni er
áskilið að mega haga lagningunni svo, að þráður-
inn verði lagður í land á Austurlandi, ef sá, sem
leyfl fær til að leggja þráðinn, leggur fram 300,000
kr. tillag til frjettaþráða á landi milli þess stað-
ar, þar sem þráðurinn verður lagður í land og
Reykjavíkur. Einnig stungið upp á, að stjórninni
veitist hoimild til að verja á fjárhagstímabilinu
allt að 74,000 kr. til að undir búa landþráðarlagn-
inguna.
í frumvarpi stjórnarinnar er farið fram á töiu-
verðar nýjar fjárveitingar til póststjórnarinnar:
Laun póstmeistarans í Reykjavík hækkuð úr 2400
upp í 3000 kr. og bætt við tveimur póstafgreiðslu-
mönnum í Reykjavík, öðrum með 1500 kr. laun-
um, en hinum með 1000 kr.; laun póstafgreiðslu-
manna utan Reykjavíkur hækkuð úr 6,700 kr.
upp í 8,100 kr. á ári og Iaun brjefhirðingamanna
upp í 6000 kr. samtals.
Þá er stungið upp á, að Helga Jónssyni sje
veittur 2000 kr. styrkur til jurtafræðisrannsókna,
að Bogi Melsteð haldi styrk sínum til að semja
íslandsögu, að Bjarni Sæmundsson fiskifræðingur,
Páll Ólafsson skáld, Einar Jónsson myndasmiður
og Þórarinn Þorláksson málari haldi styrk sínum
frá fyrra fjárhagstímabili og stjórninni veitt heimild
til að veita Dr. Þorvaldi Thoroddsen lausn frá
kennaraembætti við lærða skólann með eptirlaunum.
var haldinn í gærkvöld í leikhússalnum í Iðnaðar-
mannahúsinu til að ræða um frumvarpið, sem fram
er komið á alþingi til stofnunar hlutafjelagsbanka.
Þingmaður Reykvíkinga, Jón Jensson, boðaði til
fundarins og var hann kosinn fundarstjóri. Um-
ræðurnar hóf Halldór Jónsson bankagjaldkeri, las
upp frumvarpið og útlistaði það, en iagði eindreg-
ið á móti því. Hann sagði, að landsbankinn hefði
árlega um 20,000 kr. ágóða af seðlaútgáfunni;
fengi hlutafjelagið einkarjettindi til seðlaútgáfunn-
ar rinni sá ágóði til hlutaeigenda, en þeir yrðu
að sjálfsögðu að mestum hluta útlendir auðmenn.
Þar sem einkaleyfið ætti að veitast um svo lang-
an tíma (90 ár), þá yrði þetta afarmikið fje.
Sighvatur Bjarnason bankabókari mælti einnig
ákaft á móti frumvarpinu, bæði einstökum atrið-
um þess og einnig hugmyndinni um bankastofnun-
ina, eins og hún kom þar fram. Hann hjelt fram
frumvarpi stjórnarinnar um veðdeild við lands-
bankann. Indriði Einarsson revisor hjelt uppi
vörn fyrir hlutafjelagsbankann. Þá lýsti Páli
Torfason yfir því, hvað fyrir sjer hefði vakað,
þegar hann gekkst fyrir, að koma máli þessu á
stað; hann sagðí að atvinnugreinar íslendinga væru
nú reknar fyrir útlent fje, sem íslendingar borg-
uðu af 20%; milliliðurinn í þeim viðskiptum væru
dönsku lánsverzlanirnar og kaupfjelögin. Úr þessu
ætti hinn nýi banki að bæta, og breyta verzlunar-
aðferðinni. Guðl. sýslumaður Guðmundsson talaði
þá langt erindi og reif niður frumvarpið. Hann
sagði, að það gæti verið heppilegt frá dösnku sjón-
armiði, en frá íslenzku sjónarmiði væri það óhaf-
andi. Yerzlun okkar væri að færast frá Dönum
og finna beinni leiðir á heimsmarkaðinn. Danir
sæu, að með því að ná ráðum yfir þessum banka,
gætu þeir haft áhrif á alla verzlunina og beint
henni aptur til sín, en þar væri henni verst kom-
ið. Dr. Valtýr Guðmundsson kvað menn skyldu
líta rólega á málið og þótti það rætt af helzt til
miklum hita. Hann sagði, að margar ástæður,
sem fram hefðu komið gegn frumv. væru á rökum
byggðar, en þetta mætti allt laga og væri ekki
með þeim aðfinningum sýnt, að fyrirtækið í sjálfu
sjer ekki gæti verið gott. Hann hafði kynnt sjer
málið áður hann fór frá höfn og leitaði ráða hjá
áreiðanlegum fjármálafræðingum og vildi samkvæmt
því gjöra ýmsar breytingar á frumvarpinu og ekki
samþykkja það á þessu þingi. Kvað málið lítt
undirbúið. í líka átt talaði Jón Ólafsson; hann
sagði, að til þess að koma upp atvinnuvegum okk-
ar vantaði okkur fje, en það fje yrðum við að fá
að láni frá útlöndum; við gætum ekki búist við
bæði að fá fjeð til láns og líka að njóta vaxtanna
af því sjálfir. Hræðslan, sem kæmi hjer fram við
þetta fyrirtæki, af því að það væri byggt á út-
lendu fje, hefði því ekki við neitt að styðjast.
Fundurinn var fjörugur og hús nær fullt. Fund-
urinn stóð frá kl. 8%—11%.
Yjefrjettin,
Hún stóð og hjelt á baldursbrá
og blöðin duttu, eitt og eitt.
Hún taldi hljótt og hlustaði á;
— það heyrir enginn neitt.
Svo sleit hún síðsta blómsins blað.
Hvað birtist nú? — Hvað sagði það?
Hún stóð þar eptir hljóð, svo hljóð,
— svo hljóð og rauð sem blóð.
b.