Lögfræðingur - 01.01.1900, Blaðsíða 21
Hundraðatal á jörðum.
21
sveitum haldið sjer að öllu verulegu. Sjerstaklega á þetta
sjer stað með kirkjueignir. Um flestar þeirra má svo segja,
að þær hafi haldist alveg óbreyttar öld eptir öld. En hjer
skal þetta eigi rannsakað, til þess þarf að athuga hverja
einstaka jörð. J>að, sem mestu skiptir, þegar á að bera
saman hundraðatal á jörðum að fornu og nýju, er spurn-
ingin um það, að hve miklu leyti hús og kúgildi hafi fylgt
jörðum að fornu.
Vjer skulum því fyrst athuga kúgildi jarðarinnar.
Eins og kunnugt er, fylgja föst innstæðukúgildi nálega
hverri jörð, en misskiptar skoðanir eru um það, hvenær
þetta muni vera komið upp. Sumir hafa ætlað, að föst
innstæðukúgildi með jörðum hafi fyrst komið upp á 15.
öld, einkum eptir svarta dauða, en sumir hafa ætlað, að
þetta hafi verið komið upp löngu áður, en Jónsbók var
lögtekin 1281. *)
|>etta orð »föst innstæðukúgildin með jörðum er haft
bæði í lögunum og hjá öðrum, en sannast að segja eru
kúgildin eigi orðin föst enn þann dag í dag á jörðunum.
þ>að eru sumar jarðir, sem engin kúgildi eru á. I jarða-
tali Johnsens má sjá. að á 18. öld hafa kúgildi eigi verið
á allmörgum jörðum einkum í Múlasýslum og Austur-
Skaptafellssýslu. Ólafur Stefánsson, stiptamtmaður, segir
1787, að margar jarðir sjeu orðnar kúgildalausar.1 2) Á
sumum jörðum eru eigi jarðarkúgildi enn í dag. Að vísu
er eigi hægt að vita fullkomlega um þetta, af því að
engar skýrslur þar að lútandi eru prentaðar, en þó má
nefna jarðir, sem þetta er víst um, svo sem jarðir í Reykjavík.
1) B. Thorsteinsson, Offentlige Afgifter. Khavn, 1819, bls. 150,
sbr. Kornyrði Páls Vídalins, bls. 551—552.
2) Gömlu fjelagsritin, VII. Khöfn. 1787, bls. 172.