Lögfræðingur - 01.01.1900, Blaðsíða 24
24
Páll Briem.
Önnur jarðarkúgildi eru komin upp á nokkuð annan
hátt. í>að er auðsætt, að kúgildin eru eigi komin upp á
sjálfseignarjörðum heldur leigujörðum, því að eigandinn
setur sjer eigi kúgildi, en hann getur sett sem skilyrði
fyrir byggingu á jörð sinni, að leiguliðinn taki kúgildi.
Yottur um þetta kemur fram snemma á 13. öld. í Reyk-
holtsmáldaga (um 1206) segir svo, að sá, sem búi í Reyk-
holti skuli »annast Háfsland ok tvö kúgildi búfjár með.« ‘)
Hjer virðist vera að ræða um kúgildi á leigulandi. Að
minnsta kosti er enginn vafl á því, að kúgildi sjeu á leigu-
jörðum f>ykkvabæjarklausturs um 1218. í máldaga klaust-
ursins, sem talinn er frá þessu ári, segir svo: »Staðr í
þ>jokkvabæ á fjóra tigi kúa heima ok 5 með útlöndum,«
»fjörutigi ásauðar annars hundraðs með útlöndum.«1 2)
I>að getur enginn vafi verið á, að útlönd eru hjer
sama sem leigulönd, en eptir því hafa leiguliðar klausturs-
ins haft á leigu með jörðum sínum 5 kýr og 160 ær eða
liðl. 31 kúgildi. í máldaga Hvanneyrarkirkju, sem talinn er
frá 1257, er sagt, að kirkjan eigi land í Tungu, 12 hund-
raða land, »ok þar hálft þriðja kúgildi.« 3) J>etta bendir
einnig á, að það hafi komið fyrir, að kúgildi hafi verið
látin fylgja leigujörðum.
Um þessar mundir var engin sjerleg ástæða til þess,
að láta málnytukúgildi fylgja jörðum, önnur en sú, að það
gat verið þægilegt, að hafa leigufje sitt á ákveðnum stað.
En sjerstaka ástæðu til þess, að setja kúgildi á leigujarðir
1) ísl. fbs. I, bls. 350. Háfslaud er nú talin eyðihjáleipra með
Norður-B,eykjum í Hálsasveit. Jarðatal Johnsens. bls. 117.
2) ísl. fbs. I. bls. 396.
3) ísl. fbs. I. 592.