Alþýðublaðið - 22.01.1927, Side 2

2
ALÞ. ÝÐUBLAÐIÐ
ÍALPÝPUBLAÐI®
kemur út á hverjum virkum degi. ■
Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við :
Hverfisgötu 8 opin frá kl, 9 árd. ;
til kl. 7 síðd. :
Skrifstofa á sama stað opin kl.
1 pi „ —10' '2 árd. og kl. 8—9 síðd.
3 Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294
1 (skrifstofan). «
j Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á ;
mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15 j
hver mm. eindálka. :
Prentsmíðja: Alpýðuprentsmiðjan j
(í sama húsi, sömu símar). ;
Nýtt skilningarvit
Eftir Þörberg Þórðarson.
(Frh.)
Þriðja ástæðan gegn esperantó
hljóðar pannig, að „tilbúið" mál
hljóti að vera „dautt“ mál og
geti því aldrei fullnægt pörfum
lifandi mánna. „Tilbúið“ mál sé
„ónátfúrlegt“. Þetta áræða pó peir
einir að fullyrða, sem eru nægi-
lega grunnhyggnir til að fordæma
nýjungar, er vaninn hefir ekki
gefið J)eim neina hugmynd um.
Ég fullyrði þá með sama rétti,
að „tilbúin“, upphugsuð hús séu
ófullkomnari og „ónáttúrlegri"
mannabústaðir en náttúrlegar hol-
ur og hellar. Og ég staðhæfi,
að náttúrlegir, óræktaðir vall-
Jendispaldrar fullnægi betur þörf-
um manna en fagurlega ræktað-
ar ekrur og „tilbúnir“ jurtagarð-
ar.
Hvað er „tilbúið“? Hvað er
„náttúrlegt" ? Og hvað er „lif-
andi“? Er ekki öll þessi óbeit
yðar 4 „tilbúnu" og lotning yðar
fyrir „náttúrlegu“ og „lifandi“ al-
vöru’au t orðag álfur, hiæsnislul'-
ur kjaftavaðall ? Sýnið mér trú
yðai! í verki. Farið austur í Þing-
vallahraun og lifið þar sjö daga
eftir lögmáli hins , náttúrlega" og
„lifandi". Og ég skal ábyrgjast,
að þegar á hinum fyrsta degi
hverfið þið aftur að fótum mér
eins og skynlausar skepnur og
grátbænið mig um eitthvað „til-
búið“, eitthvað „ónáttúrlegt" og
„dautt“.
Ef þér kallið það eítt „ná'tt-
úrlegt" og „lifandi ", sem er ekki
„tilbúið", ekld upphugsað, þá er
öll mannleg menning „ónáttúrleg"
og „dauð“. Fötin, sem þér klæð-
ist, maturinn, sem þér etið, hús-
in, sem þér búið í, verkfærin,
sem þér vinnið með, bækurnar,
sem þér lesið, stafrófið, sem þér
látið íákna ákveðin hljóð, tónstig-
amir, sem þér leikið eftir lista-
verk sniilinganna, myndirnar, sem
þér skreytið með hýbý'i yðar, vís-
mdastofnanirnar, sem veita yður
þekkingu, trúarbrögðin, sem láta
yður í té eilífa sáluhjálp, vegir,
brýr, skip, bifreiöar, eimlestir,
flugvélar, póstur, sími, viðvarp,
jafnvel þjóðfélagsskipunin, sem
þér fallið fram fyrir og vegsamið,
af því að hún veitir yður hent-
ugt tækifæri til aÖ seðja rá'n-
dýrseðli yðar á sveita litilmagn-
ans, — ait er þetta „tilbúið",
upphugsað eftir vísindalegum
rcglum og hlýtur þess vegna að
vera „ónáttúrlegt" og „dautt", ef
þér teljið að eins ástand villi-
dýrsins „náttúrlegt" og „lifandi".
Öll menning er „ónáttúrleg". Villi-
dýrin ein lifa „náttúrlegu" lífi.
Hvar sem menskur maður gefur
sér tóm til að hugsa eina ein-
ustu viti borna hugsun, þar er
hafin árás á „náttúrlegt" líf.
Hugsun er „ónáttúrleg". „Náttúr-
leg“ er einungis hin blinda eðlis-
hvöt. Því glæsilegri sem menn-
ing vor er, því „tilbúnari" eru
lífsskilyrði vor, J)ví „ónáttúrlegri"
breytni vor, því „dauðara" líf
vort.
Hin mæltu mál mannkynsins
eru meira að segja „tilbúin", upp-
- liugsuð eins og öll önnur menn-
ing. Þeim hefir ekki skotið upp
ósjálfrátt eins og puntstráunum
í vall-lendispaldranum. Og það
er fyrst, ffegar búið er að temja
þau við vísindalega og listræna
hugsun kynslóð eftir kynslóð, að
þau verða viðunandi starffæri sið-
aðrar sálar.
En sá er hinn mikli eðlisgalli
mæltra mála, að þau eru að eins
hugsuð að nokkru leyti. Hið hugs-
aða er aðalsmerki þeirra. En á
hinn bóginn hafa þau hrúgast upp
fyrir tilviljanir blindra hendinga.
Og það eru hinar idiotiskú eyður
. jög torfærur mæltra mála. Að
móðurmál vort snertir vitund
vora eins og „náttúrlegt", „lif-
andi“ fyrirbrigði stafar alls ekki
af því, að það er bæði upphúgs-
að og óhugsað eða viturlegt og
yitlaust.. „Náttúrlegt" og „lifandi"
er það einungis þess vegna, að
vér höfum vanist því svona frá
blautu barnsbeini. Spyrjið útlend-
ing, sem er að læra íslenzku.
Fyrir hans hugskotssjónum er ís-
lenzk tunga mjög „ónáttúrleg" í
samanburði við hans eigið móð-
urmál. Hann ber sér meira að
segja á brjóst yfir því, að obb-
inn af íslenzkri ljóðagerð frá síð-
ari öldum sé .éinhver flóknasti
og „ónáttúrlegasti" samsetniagur,
sem hann hafi nokkurn tíma kom-
ist í kast við. En oss finst samt
sem áður megnið af þessum Ijóð-
um vorum Ieikandi létt, „lifandi"
og „náttúrlegt".
Nákvæmlega eins eru útlend
mál „ónáttúrleg" og „dauð“ fyr-
ir 03s. Otlent mál verður oss alclr-
ei svalandi lífslind, nema vér
dveljumst langvistum með þjóð
þeirri, sem talar það, lærum það
tii hlítar og temjum oss að beita
því árum og jafnvel áratugum
saman. Og þó éfast ég um, að
það verði oss nokkurn tíma eins
„náttúrlegt" og „lifandi ‘ sem Vort
eigið móðurmál. Með öðrurn orð-
um: Sérhver iöluð tunga er Jil-
búið“ mál í meðvitund allra, sem
ekkl hafa feng.ð pað í vöggugföf
að móðurmáli.
Einhver kynri nú að vilja svara
mér og segja: íslenzk tunga íræjð-
ir J:ig um, hvernig orðin eru hug -
uð, og þess vegria finst þér hún
„náttúrleg" og „lifandi". En þessu
er ekki þann veg farið. Þorri ís-
lenzkra orðstofna er náskyldur
samsVarandi orðstofnum í öðrum
indógermönskum málum. Allir
þessir orðstofnar eiga röt sína að
rekja til einnar og sörnu frum-
myndar. Og grundvallarhugsun
frummyndarinnar er mér jafnfólg-
in og óskiljanleg í íslenzku or’ð-
myndinni sem í hinum útlendu
systrum hennar. ö 1 indógermönsk
mál hafa breyzt svo stórkostlega
frá uppruna sínum, að þau veita
almenningi enga fræðslu um það,
hvernig orðstofnarnir hafa verið
hugsaðir í árdiaga frumtungunnar.
f minni vitund er frumhugsunin
í íslenzku orðmyndinni faðir í
raun réttri jafnóskiljanleg sem í
ensku orðmyndinni fgther og
patro á esperantó. Þó finst mér
íslenzka orðmyndin ofurlítið
„náttúrlegri" og liggja hjarta
mínu ofurlítið nær en father og
patro. Hvers vegna? Einungis
vegna þess, að ísienzku orðmynd-
inni hefi ég vanist frá blautu
barnsbeini og að við hana eru
tengdar ■ margvsílegar minningar
frá umliðnum æfidögum. Orð-
myndin father fellur hins vegar
bezt í smekk ensku mælandi
manns. Og þeim, sem væri fæddur
og uppalinn við esperantó, myndi
finnast orðmyndin patro sál sinni
skyldust.
Sömu lögum hiýðir skilningur
minn á samsetningum orða og
niðúrskipun orða í setningu. fs-
. ienzkar samsetningar og setninga-
skipun falla „náttúrlega" í minn
smekk, af því að ég hefi
vanist þeim frá óvitaaidri. Ég
hefi vanist áð segja: Ég elska
fö'óur minn. Þetta finst mér „nátt-
úrleg" orðaröðun. Enskumæland-
inn segir aftur á móti: / love my
father. Og það eitt fellur „nátt-
úrlega“ í hans smekk. Esperant-
istanum væri jafnnáttúriegt að
segja þessa hugsun á tvo vegu:
Mi amas mian palron eða mi
amas patron mian, af því að
hvort tveggja eru lög esperantós.
Hér ber því alt að sama brunni:
Það er ekki myndun málanna,
sem gerir þau „náttúrleg". Það
ieru endurminningar vorar, sem
við þau eru tengd, æfing vor í
að heyra þau og tamning vo'r í að|»
beita þeim.
Ég hefi heyrt menn staðhæfa,
að hin mæltu mál séu ekki „til-
búin“, ekki upphugsuð. Þau séu
innblástur, sem runnið hafi af
vörum manna ósjálfrátt og heila-
brotalaust. Þess vegna séu þau
„npttúrleg" og „lifandi". Þessi
fullyröing brýtur gersamlega í
fcág við þekkingu mina á eðli og
orsökum mæltra mála. Ég hefi
sagt — og Jrann dóm reisi ég á
þekkingu —, að mælt mál séu
bæði hugsuð og óhugsuð, bæði
vituríeg og vitlaus. Ég hefi þar
að auki sýn,t fram á, að það er
ekki myndun málanna, sem gerir
þau „náttúrleg", heldur langæ
sambúð vor við þau. Hin.s vegar
játa ég, að sá hluti mæltra mála,
sem ég tel hugsaðan eða á viti
reistan, geti að nokkru leyti ver-
ið „innblásinn", og skil ég þá við
„innbiásinn", að þörfin hafi knúð
orðin ósjáifrátt fram á varir
manna án undangenginna heila-
brota. En ég fullyrði einnig, að
þessi hluti málanna sé að miklu
leyti „tilbúinn“, upphugsaður, og
skil ég þá við „tilbúinn", að þau
séu til orðin fyrir umhugsun,
heilabrot.
En falla hin væntanlega „inn-
blásnu" orð nokkuð „náttúrleg-
ar“ í smekk vorn en hin „til-
búnu“ eða upphugsuðu? Þar til
er því fyrst og fremst að svara,
að vér höfum enga hugmynd um,
hvort meginþorri þeirra orða, sem
vér notum í ræðu og riti, er „inn-
blásinn" eða upphugsaður. Vér
vitum ekki, í hvaða kringumstæð-
um forfeður vorir skópu þessi
hugsanatákn fyrir þúsundum ára.
En ef draga má líkingu milli
fornra orðmyndana og orðmynd-
ana nú á tímum, að því leyti sem
þær eru oss kunnar, þá virðist
mér þau orð giæsilegust og vitur-
Iegust, sem skýrast eru hugsuð.
Ég neita því ekki, að orðið bíl-
ungi sé nógu skringilega smell-
ið, þótt það sé „innblástur", sem
kom >Tir óiærðan alþýðumann
uppi á Hellisheiði, En. greindar-
legra, fegurra og jafnvel „nátt-
úrlegra“ finst mér þó orðið skó-
hlíf, sem er „tilbúið", upphugsað
eftir iangæ heilabrot inni í ofn-
hitaðri hugmyndasmiðju hér í
höfuðstaðnum. Mikið af nýyrða-
smíðum dr. Guðmundar Finn-
'bogasonar og prófessors Sigurðar
Nordals í rafmagns- og verzlun-
ar-máli er mér fullkomin sönnún
þess, að „tilbúin" orð bera af
orðahrati stefnulausra „inspirati-
ona“ eins og gull af eiri. Orð
eins og glöaldin er sennilega of
svipmikið til þess að geta sam-.
rýmst auðvirðileika daglegs
murmsafnaðar. En s’.íku nafni gæti
ég bugsað itícr að meistararnir L
Tíbet vildu nefna appelsínu.
Esperantó er sá geníalasti inn-
blástur, sem ég hefi séð opinber-
aðan í orðum. En geníalasti inn-
b.'ásturinn í esperantó er þó sá, að
þar; er í raun og veru ekkert „til-
búið". Hljóðin, orðstofnarnir, orð-
myndirnar, forskeytin, endingarn-
ar, beygingarnar 0g setningaskip-
unin, þetta er alt samandregið úr
hinum mæltu málum. En það eitt
er tekið, sem er náuðsynlegt, hag-
kvæmt og fagurt, en því slept..
sem er óþarft, gagnslaust og Ijótt.
Esperantó er sam nþjappað vit og
fegurð mæltra mála. Heimsku
þeirra, tilviljunum og lýtum varp-
ar það fyrir borð. Það er því ger-
samlega rangt að kalla esperantö
„tilbúið" mál. Esperantó er ekki
fremur tiibúið en íslenzka, latína;
eða sanskrít. Esperaníó er úrvals-
mái, -sem dásamlegt málaséni,
skáld og tónsnillingur söng á bók
í tuttugu ár, áður en hann gaf það
mannkyninu. Þess vegna er espe-