Freyja - 01.05.1898, Síða 2

2
FREYJA. MAÍ 1898.
sögu einnar meykerlingarinnar. Ólöf
settist niður, og lítilsiglda konan þerði
tárin af velgjörða móður sinni, og hinir
allir sátu hljóðir. Ekkert lófaklapp
fekk ræðukonan, en þegjandi hluttekn-
ing allra vina sinna í þeim mun ríku-
legri mæli.
*
* *
10 árum seinna dó Ólöf og var öllum
sem þektu bana harmdauði. En aldrei
fekk hún von sina uppfylta. En ein-
hver sá gráhærðan öldung í fcrneskju
einkennis búningi krjúpa á leiði henn-
ar skömmu eftir að allir aðrir voru hurt
farnir. Að hann væri hinn langþreyði
ástvinur hennar þóttust ailir vita. En
hvers vegna hann ekki heimsókti hana
áður en hún dó, ef hann var svo nálægt,
að geta vitað nm danða hennar og jarð-
arför eru enn ýmsar getgátur, en engar
áreiðanlegar.
Myrrah.
SPANN.
FRAMFARIR OG HRUN
SPÁNVERJA. '
Ríki Spánar var stofnað á rústum
Rómaveldis, af inum harðlyndu
miðaldamönnum, þeim veitti létt
að sigra inn gamla heim og leggja
undir sig inn nýja. Á rlkisárum
Karls 1. (þckktur í Veraldarsögunni
undir nafninu; Karl V. á Þýzklandi)
samanstóð veldi Spánverja af Iher-
ian skaganum, Balearian eyjunum,
Roussillon og Cerdagne norður af
Pyrenees, eyjunum Sardinia, Sicilv,
Naples og Milan, Franche Comte,
Holland og Belgium, miklum parti
af Austria. Bohemia, Hungary og
Transylvania. I Afriku héldu þeir
löndum þeim, sem Portugiskir far-
menn höfðu lagt undir sig og í Asíu
héldu þeir Philippine eyjunum. I
Norður-Ameriku náðu nýlendur
þeirra alla P. ið frú Savannahað aust-
an með San Francisco að vestan,
með Mexico, Mið-Ameriku og West
Indies eyjunum. Spánn lmfði umráð
yfir allri Suður-Ameriku ásamt Braz-
iliu allri, sem áður tilheyrði Portu-
gal. Þegar veldi Karls stóð sem
hæst var ríki hans 17.000,000 ferh.
mílur, helmingi stærra en Rússaveld i
og margfalt stærra en nokkurt ann-
að ríki í heimi sem sögur fara af.
Spánn var ekki stoltur af víðlendi
sínu aðeins, lieldur af audlegð sinni,
sem engan líka átti í þá tíð, Fyrir
utan inn auðga Spánarskaga, sem
Rothschild-arnir sögðu nœga tryggj-
ingu fyrir ótakmörkuðu lánstrausti,
var auðlegð þýzkalands, Austurríkis
og Niðurlanda í þeirra höndum.
Þó var alt þetta lítils virði í saman-
burði við gull og silfur það, er
þangað streymdi frá Ameriku.
Drottnendur Mexico, Mið-Ameriku
og Peru, gáfu gull sitt í hendur
Spánskra gullleitarmanna. Og nám-
urnar, sem Indverskir þrælar unnu,
framleiddi þvílík kynstur af þessum
dýi-asta málmi að heimurinn varð
hissa og Spánverjar sjálfir drukknir
af. Það er gizkað á að að 2,000 tonn
af gulli og 6,000 tonn af silfri hafi
verið flutt yfir liafið úr inum nýja
lieimi til Spánar á einni öld, og
svallað út í sœllífi. Félausir aðals-
menn tóku peningalán svo þeir
kæmust til Ameríku og komu aftur
miljónaeigendur. Hermenn fóru
þangað og komu aftur með lest af
þrælum og offjár. Spánskur hermaðr
í Barcelona giftist aðalsmannsdóttur,
og í minningu þess gaf hann 600,000
dollara virði í ölmusugjöfum. Annar
Spánverji stóð við gluggann á húsi
sínu í Madrid og lienti útá göturnar
silfur smápeningum úr tveim fullum
tunnum sér til gamans, til þess að
sjá 'skrýlinn rífast um silfrið. Eyðslu
semi þjóðarinnar, lauslæti og öll
möguleg siðspilling fór samhliða,
hvorttveggja var takmarkalaust.
Siðferðis og iðnaðarstofnanir liurfu
fyrir fjárglæfrabralli. Spánn var
einvaldur yfirmiklum parti heims.
ins, og sveik og kúgaði hinn.
HNIGNUN SPÁNVERJA.
Þegar veldi Spánar stóð í blórna
sínum, virtist það ósigrandi. Ein
einasta þjóð í heimi dyrfðist að
lialda sínu fyrir þeim; þessi þjóð var
England. Verzlunarskip Spánverja
voru tekin í suðurliafinu, og þar
næst var sjófloti þeirra sigraður. Is-
inn var brotinn. Spánverjar byrj-
uðu niðurgöngu sína, og hafa hald-
ið henni áfram síðan. Nú byrjuðu
,utan og innan ríkis óeyrðir. Á
stjórnarárum Ferdinands og Isabellu
byrjaði sú rotnunarveiki. sem undir
stjórn eftirkomer.da þeirra liefur far
ið æ vaxandi. Þeir ráku Gyðinginn
og 'ioorsmanninn burt af Spáni, og
þaðan má rekja öll þeirra mein, þ\ f
þessar þjóðir mynduðu millibils
flokk milli aðals og bændastjéttar-
innar; þeir voru fólkið sem ofstæki
Isabellu og kyrkjunnar rak burt úr
löndum sínum, Þegar þeir voru
farnir byrjaði rannsóknarrétturinn,
sem eyðilagði sérhverja ærlega og
frjálslega sannfæring; undir merkj-
um krossins, kyrkjunnar og rann-
sóknarréttarins, gat ekkert slíkt þrif-
ist. Þegar heimsspekingurinn, vís-
indamaðurinn og listamaðurinn var
farinn, var ekki annað eftir en her-
maðurinn og bóndinn. Frá dögum
Ferdinands fram á daga Weylers
hefur það verið fegla Spánverja að
þröngva þegnum sínum tií hlíðni
með kúgun og þrengingum, og ait
fram á þenna dag hefur sú aðferð al.
gjörlega misheppnast.
Snemma á 16. öld gjörðu Niður-
löndin uppreist og mynduðu sam-
bands fylki. Hinir þreklyndu Hol-
lendirigar eyddu því sem eftir
var af skipaflota Spánverja. Og
1643 leið fótgöngulið þeirra, sem
áður þótti ósigrandi, algjörlega
undir lok við Rocroy. Pörtúgal með
öllu tilheyrandi, stórum nýlend-
um í þremur álfum lieimsins töpuðu
þeir 1640. Naples gjörði upphlaup
1648 undir forustu Masaniello.
/
Hann var myrtur af Spönskum morð
hundum eftir fyrirskipun Sp. stjórn-
arinnar og uppreistin var bæld nið-
ur. En hald þeirra á Sicilies varð
aldrei traust aftur. Frakkar tóku
fylltin norður af Pyrenees og
Franche Comte. Löngu áður en
hér var komið höfðu þeir tapað öllu
haldi á Þýskalandi, og hinn síð-
asti konungur Spánverja af Austui"
ríkis ættum sá óðul sín í liöndum
annara stórvelda.
■ Ekki gekk þcim betur með ný-
lendur .sínar; Hollendingar, Frakk-
ar og Englendingar tóku Guianas,
og hverja eyna eftir aðra í Caribbean
sjónum. Kröfum Spánverja til
eignar á öllu þessu svæði var ckki
anzað 1665 þegar IlQllendinga stríð-
ið stóð yflr. Englendingar tóku
Jameica, Frakkar Tortuga, og sendi-
menn þeirra ráku Spánverja frá
Haiti—Hisponiola, Litla-Spáni,— og
gjö.ði það að frönakum fylkjum.
Þeir léðus' jafnvel á Havana, þóþað
hefði engan árangur. Drake réð-