Tíðindi Prestafélags hins forna Hólastiftis - 01.01.1984, Síða 77

SR. ÞÓRHALLUR HÖSKULDSSON:
Víða leynast grafreitir?
Vitað er að á fyrstu öldum kristninnar voru kirkjur hér-
lendis mun fleiri en síðar varð. Ætla sumir að í fyrstu hafi
kirkjur staðið nær því á öðrum hverjum bæ. Þá var um að
ræða heimiliskirkjur, sem bændur reistu á jörðum sínum,
sumir fyrir kristnitöku en flestir síðar eftir því sem kristinni
trú óx hér fiskur um hrygg. Það var ekki fyrr en eftir 1096 er
tiundarlögin voru samþykkt á Alþingi, sem sú sóknarskipting
og þar með sóknarkirkjuskipan komst smám saman á sem
síðan hefur haldist furðu lítið breytt allt fram á okkar daga.
Líklegt er að flestum þessum elstu kirkjum hafi fylgt nokk-
urs konar heimilisgrafreitur og hafi þá verið grafið um víðar
en síðar varð. Og þó svo að með sóknarkirkjuskipulaginu
skapaðist réttur til að nota kirkjugarð sóknarkirkjunnar er
sennilegt að áfram hafi verið grafið við margar hálfkirkjur og
bænhús og jafnvel í gömlum grafreit, þótt kirkja væri aflögð á
staðnum, a.m.k. fyrst á eftir. All víða er enn vitað um gamla
kirkjugarða, þótt aðeins standi eftir óverulegar þústur eða
jafnvel engin ytri kennileiti.
* * *
Fleiri munu þó staðirnir þar sem vitneskja um slíka graf-
reiti er með öllu glötuð. Þannig hagaði til á Laugalandi á
Þelamörk snemma sumars 1979 þegar grafa átti fyrir nýjum
kennarabústað samkvæmt skipulagi sem gert hafði verið af
starfssvæði Þelamerkurskóla. Hús þetta átti að standa á hól
nokkru norðar og vestar en gamla íbúðarhúsið á Laugalandi
og skilur lækur í djúpu gili þar á milli. Þar var slétt tún og
hafði svo verið til áratuga.
Við gröftinn komu í ljós beinagrindur eða leifar af þeim á
liðlega eins meters dýpi og sem við nánari athugun virtust
6