Helgarpósturinn - 21.09.1979, Blaðsíða 2

2
Föstudagur
21. september 1979
Scanhousævintýrið — raunasagan;
Þaö er ekki óalgengt aö fjármálamenn og fyrirtæki
frá vestrænum iönaðarlöndum sjái sér hag f að reka
starfsemi i hinum svonefndu vanþróuðu ríkjum þriðja
heimsins. Eins og skiijanlegt er hafa Islendingar lítt
komið þarna við sögu. Þó eru þess dærhi/ og eitt hið
þekktasta er það sem stundum er kailað Scanhouseævin-
týrið.
Þar- var um aö ræöa verktaka-
fyrirtæki i Nigeriu, sem hópur Is-
lendinga átti meirihluta i. Þaö tók
aö sér verkefni fyrir hermála-
ráöuneytiö I landinu, en varö
fljótlega aö hætta öllum fram-
kvæmdum. Ýmsar ástæöur lágu
til þess, en saga þessa máls er
enn ein sorgarsagan af viöskipt-
um Islendinga og Nigerlumanna.
Skemmst er aö minnast siöustu
viöburöa I skreiöarsögu okkar til
Nigeriu, sem Helgarpósturinn
hefur áöur fjallaö Itarlega um.
Byr jar í Breiðholti
Hinn islenski armur Scanhouse
heitir Scanhouse Island, og er aö
mestu sprottinn upp úr Breiöholti
h/f. Eigendur fyrirtækisins voru
upphaflega Hafsteinn Baldvins-
son, lögfræöingur, Siguröur Jóns-
son, forstjóri Breiöholts h/f, Páil
Friöriksson, Björn Emilsson og
Þjóöverji nokkur, Dieter Gins-
berg aö nafni. Siöar kom Sveinn
Jónsson hjá Stálhýsi inn i fyrir-
tækiö i staö Siguröar Jónssonar,
sem keypti hlut hinna i Breiöholti
h/f.
Hinn nigeriski armur fyrirtæk-
isins heitir Scanhouse Nigeria, og
voru eigendur hans Alhaji Inua
Wada, sem var mjög valdamikill
tima aöstoöuöu júgóslavneska
fyrirtækiö Energoproject og aust-
urrísk/þýska fyrirtækiö Berger
og Beton und Montierhau viö til-
boösgerö vegna Sigölduvirkjun-
ar. Ginsberg var þá starfsmaöur
Beton og Montierbau, og var bú-
settur hér á landi um tima.
óþrjótandi möguleikar
Þaö var siöan Ginsberg sem
sendi þeim Breiöholtsmönnum
bréf frá Nigeriu, þar sem hann
starfaöi á vegum fyrirtækis sins,
þess efnis, aö þar væru óþrjótandi
möguleikar fyrir fyrirtæki á borö
viö Breiöholt. Björn Emilsson
tæknifræöingur og Páll Friöriks-
son húsasmiöameistari, sem báö-
ir áttu þá I Breiöholti h/f, fóru til
Nigeriu i febrúar 1975 til aö kanna
aöstæöur og möguleika á verk-
efnum. Þeir ræddu viö ýmsa aö-
ila, m.a. Ginsberg, og leist vel á
þá möguleika sem voru fyrir
hendi. Eftir heimkomuna fóru
þeir af staö meö stofnun Scan-
house tsland. Reyndar er fyrir-
tækiö skráö hér undir nafninu
Scanhús, og veröur sá ritháttur
notaöur hér.
Ginsberg útvegaöi nigeriska
fjármálamenn til aö taka þátt i
yröi, aö hlutaféö yröi lagt I rekst-
urinn.
Þannig skýrir Jón Gauti Jóns-
son, núverandi bæjarstjóri I
Garöabæ Helgarpóstinum frá þvi
hvernig þrátt fyrir allt var unnt
aö hleypa framkvæmdunum af
staö. Jón Gauti var starfsmaöur
Scanhús i Nigeriu og sá um bók-
hald og starfsmannahald.
Megin verkefni Scanhús var aö
reisa 2500 húseiningar i frum-
skóginum, skammt frá Lagos.
Auk þess fékk fyrirtækiö verkefni
hjá oliufélögunum Shell, BP og
Gulf oil. Þrátt fyrir þetta fullyröa
Scanhúsmenn aö þeir hafi viljaö
fara hægt i sakirnar og gleypa
ekki of mikiö i einu. Aörir halda
þvi fram, aö þeir hafi þvert á móti
— En viö uröum aö bjarga
launagreiöslunum, heldur Jón
Gauti áfram. Þaö var meöal ann-
ars gert meö þvi aö setja andviröi
einnar mótasendingar frá tslandi
á gjaldeyrisreikning og senda
peningana siöan til Nigeriu. Þetta
var gert meö vitund og vilja
Seölabankans.
— Viö smiöuöum þessi mót i
skemmu suöur I Kópavogi, og
seldum þau dýrt. Þannig fengum
viö fyrir stórum hluta af þeim
kostnaöi sem viö uröum aö leggja
til, segir Björn Emilsson, og bætir
þvi viö, aö m.a. meö þeim hætti
hafi Scanhús komiö slétt út úr
viöskiptunum, peningalega.
En Scanhús notaöi lika aörar
leiöir til aö útvega fjármagn. Jón
Gauti upplýsir, og þaö staöfestir
Björn, aö Scanhús hafi haft for-
göngu um aö kaupa bygginga-
krana og vélar til steypuvinnu I
Þýskalandi, til aö nota I Nigeriu.
Þaö var Scanhouse Nigeria sem
var kaupandi tækjanna, og aö
sögn Jóns Gauta tókst aö festa
umboðslaunin sem fengust fyrir
þessi kaup, á bankareikning 1
Þýskalandi og nota þau til aö
greiöa 24 Islendingum og fimm
skoskum starfsmönnum fyrir
tækisins i Nigeriu laun. Þessi
upphæö nam um 77 þúsund pund-
um.
— En þaö er ekkert gruggugt
viö þetta, staöhæfir Jón Gauti.
Þetta eru venjulegir viðskipta-
hættir I Nígerlu, og raunar kom-
umst viö aldrei neitt áfram án
þess aö nota mútur. En þær mút-
ur eru allar opinberar — og opin-
berir nigeriskir starfsmenn gera
aldrei neitt án þess aö fá greitt
aukalega fyrir þaö.
Frá öörum heimildum hefur
Helgarpósturinn hins vegar, aö
Islendingarnir hafi látið nigeriu-
mennina greiða of hátt verö fyrir
þessar vélar.
Isiensku starfsmenirnir sömdu
upphaflega um laun sem námu
2000 pundum á mánuöi, eöa um
einni milljón Isl. króna. Hluta af
þessum launum áttu þeir aö fá
yfirfæröan I erlendan gjaldeyri,
en þaö var alltaf vandkvæöum
bundiö. Þeir Scanhúsmenn kenna
tbúöarhús i Badagry, sem eru byggö fyrir Shell, Gulf Oil og dagblaöiö Daily Times.Húsin eru byggö
eftir teikningum Björns Emilssonar, en Páll Friöriksson hannaöi mótin. Fremst á myndinni má sjá
Nigeriumenn meö steypuföt á höföum sér.
Hafsteinn Baldvinsson
I noröur hluta landsins, Nnana
Kalu, sem var milligöngumaöur i
skreiðarsölu fyrir Islendinga,
Peter Appio rafmagnsverkfræö-
ingur, sem kynntist Ginsberg
þegar þeir störfuöu saman viö
framkvæmdir I Calabar, og loks
maður aö nafni Edu. Siöar kom
Graham Douglas i staö Edu.
Hann var eitt sinn dómsmáiaráö-
herra I Nigeriu og haföi þar af
leiöandi góö sambönd innan
stjórnkerfisins I landinu.
Dieter Ginsberg kom nokkuö
viö sögu I skreiöarsölumálinu, en
hann komst i kynni viö þá Breiö-
holtsmenn, þegar þeir á sinum
Björn Emilsson
Dieter Ginsberg
hlutafélaginu, og var þaö sett
saman þannig, aö þeir áttu 40%
hlutafjárins, en Islendingar 60%.
Leyfisveiting islenskra yfirvalda
fyrir hlutafélagsstofnuninni var
háö þvi skilyröi, aö enginn gjald-
eyrir yröi fluttur úr landi.
Til þess aö bjarga þessu þurfti
fyrir tækiö aö fá frestun á
greiöslu hlutafjárins hjá
nigeríska fjármálaráöuneytinu,
þar sem reglan er sú, aö erlend
fyrirtæki sem vinna fyrir niger-
iska rikiö fá ekki greidda
reikninga fyrr en hlutaféö er
greitt.Frestun fékkst meö því skil-
Ekki krónu
En Helgarpósturinn hefur eftir
öörum heimildum, aö Scanhús-
menn hafi aldrei greitt krónu til
fyrirtækisins, og þaö hafi verið á-
stæöan fyrir þvi aö samstarfiö
sprakk á endanum.
Jón Gauti fullyröir hinsvegar,
aö strax i upphafi hafi veriö um
þaö samiö, aö nigerisku hluthaf-
arnir greiddu hlutaféö, en is-
lenska framlagiö yröi i formi ým-
isskonar undirbúningsvinnu,
meðal annars teikninga aö þeim
húsum, sem stóö til aö reisa.
færst of mikiö í fang og benda á,
aö þeir hafi verið meö verkefni
upp á um 20 milljón pund, sem
kannski gefur visbendingu um
umsvif fyrirtækisins.
Björn Emilsson og Allan Mich-
ison byggingaverkfræðingur, sem
er búsettur hér á landi, settu
framkvæmdirnar af staö haustiö
1977 meö innfæddum vinnukrafti.
Strax i ársbyrjun 1978 hóf Scan-
hús aö smiöa mót hér heima, sem
átti aö nota i Nigeríu, og þau
greiddu Nigeriumennirnir. Hópur
Islendinga hélt siöan til starfa i
Nigeriu i febrúar.
Launagreiðslur
stöðvaðar
Fljótlega eftir aö framkvæmd-
irnar hófust tóku ýmsir erfiðleik-
ar aö skjóta upp kollinum. Þaö
gekk illa aö fá launagreiöslur frá
ScanhouseNigeria, og skyndilega
tók hermálaráöuneytiö upp á þvi
aö hætta aö leggja fé I verkiö. Auk
þess reyndist næstum ókleift aö
yfirfæra laun mannskapsins yfir i
annan gjaldmiöil.
— Þetta var bara eitt af ein-
kennum ástandsins i landinu,
sagöi Jón Gauti Jónsson. Herfor-
ingjastjórnin var aö undirbúa
valdaafsal til lýðræðislega kjör-
innar stjórnar, og ætlunin var aö
reyna aö fylla gjaldeyrissjóöi
landsins sem mest áöur en hún
tæki viö.
um ómögulegu stjórnarfari I Nig-
eriu, og benda m.a. á, að upphaf-
lega hafi verið samiö um aö þeir
fengju helming brúttólauna sinna
yfirfæröan, en skyndilega hafi
nigeriska stjórnin ákveöiö aö þeir
fengju aöeins aö flytja úr landi
helming nettótekna. Þá haföi ver-
iö dreginn af þeim 20% skattur.
Þetta skapaði aö sjálfsögöu
kurr á meðal Islensku starfs-
mannanna, enda höföu margir
þeirra fjárhagslegar skuldbind-
ingar hér heima.
Stakk umboðslaununum
í eigin vasa
Inn i þessi launamál fléttast
lika Dieter Ginsberg, sem var
framkvæmdastjóri fyrirtækisins
um tima. Hann hafði m.a. afskipti
af skreiöarsölumálinu. Björn
Emilsson segir, aö Scanhús hafi
gjarnan viljað veröa umboösaöili
fyrir islensku skreiöarseljend-
urna, og veitt þeim einhverja aö-
stoö. Björn segir, aö Dieter Gins-
berg hafi hirt öll þau umboöslaun,
sem út úr þeim viöskiptum komu[
þótt Scanhús hafi litiö þannig á,
aö hann heföi aöeins unniö fyrir
þá.
Bjarni V. Magnússon I Islensku
umboössölunni staöhæfir hins-
vegar, aö Scanhús hafi fengið
þetta fé. Þaö segist hann hafa séö
skjalfest á skýrslu frá fyrirtæk-
inu.