Helgarpósturinn - 09.01.1981, Blaðsíða 9

9
hplj^rpA'z* pnn Föstudagur 9. janúar 1981
Skammdegismál
Nú, þegar daginn er farið að
lengja, þá er kannski orðið tima-
bært að reyna að draga einskonar
strik undir skammdegismálin,
sem ég leyfi mér að nefna
svo — og gera þá jafnframt eins-
konartilraun til uppgjörs og hefja
þá jafnframt samanburð á
skemmdegismálum fyrri ára og
sjá hvernig við höfum staðið
okkur i vetur. Og mér virðist sem
við getum verið harla ánægð með
frammistöðuna það sem af
er — en i þvi sambandi ber þó að
hafa i huga, að þessi glæsilegi ár-
angur er kannski ekki að öllu leyti
okkur sjálfum að þakka. Við nut-
um nefnilega aðstoðar útlend-
ings —- ■ og þegar grannt er
skoðað — tveggja útlendinga i þvi
að gera þetta með skemmtilegri
skammdegistima.
Og hverjir eru svo þessir út-
lendingar, kannt þú að spyrja,
lesari minn. Nú, vitanlega þeir
Patrick og Charles — Patrick
Gervasoni og Charles Darwin.
Þriðja skammdegismálið má
tjelja alislenskt — eignarfallið af
lækur eða Guðni Kolbeinsson.
Otlendir kunningjar minir
höfðu orð á þvi við mig fyrir
Yiokkru, hversu sérkennilegt þetta
skammdegisfyrirbæri okkar væri
og satt best að segja, skyldu þeir
hreint ekkert i þvi, hvernig flest
blöð landsins og i vissum tilvikum
svokallaðir rikisfjölmiðlar
lika — helguðu þessum merku
málum nær ótakmarkað rúm og
tima. Vildu þeir meina, að ýmis-
legt væri að gerast t.d. út i ,,hin-
um stóra heimi” eins og stundum
er sagt — og fóru að spyrja mig
nánar út i fyrirbærið. Og satt best
að segja, vafðist manni tunga um
tönn.
Litum aðeins nánar á hvert
þessara skammdegismála og þá
fyrst á mál Charles Darwin og
þróunarkenningu hans. Eins og
fleiri góð mál má rekja upphaf
þess til gamla, góða Velvakanda
en kveikjan að málinu munu vera
sjónvarpsþættir Davids Atten-
borough um þróun lifsins á jörð-
inni. Að minu mati er þetta eitt-
hvert merkasta, sérkennilegasta
og þarfasta skammdegismál,
sem rekið hefur á fjörur okkar
um langt skeið — og er vonandi
að annaðhvort haldi málið áfram
fram á Góu eða þá að þvi verði
áfram haldið næsta ár eða helst
næstu árin. t flestum greinum
uppfyllti Darwinsmálið þau skil-
yrði sem svona skammdegismál
þurfa að hafa: fjöldi manna
leggur orð i belg: lærðir sem
leikir láta málið til sin taka á
siðum blaðanna: útvarpið dregst
inn i málið eins og vera ber og há-
punkturinn var vitanlega innlegg
Herra Sigurbjörns biskups, sem
eins og vænta mátti, var bæði
þarft, frumlegt og timabært.
Það er nánast útilokað að bæta
nokkru við Guðnamálið — en
þróun þess öll uppfyllti flestar
kröfur, sem hægt er að gera til
skammdegismáls — jafn og
góður stigandi allt til þess að
sjálft Nóbelsskáldið okkar lét það
til sin taka á eftirminnilegan hátt.
Mun málið eflaust þjóna sem frá-
bært dæmi um þá erfiðleika, sem.
menn geta ratað i þegar eignar-
föllin eiga hlut að máli og spurn-
ing hvort ekki sé rétt að reyna að
forðast þessi eignarföll eftir bestu
getu héðan i frá.
Og þá er það Gervasoni-málið
en það er nú orðið slikt að vöxt-
um, að einna helst má likja við al-
varlegar stjórnarkreppur, meiri-
háttar náttúruhamfarir eða eitt-
hvað þaðan af verra. Raunar
skylst mér að uppi séu raddir um
að „skira málið upp” og hafa
menn þá væntanlega i huga sið-
ustu atburði þvi tengda: vilja
þessir aðilar láta það heita tveim
nöfnum — þ.e. Guðrúnar- &
Gervasoni-málið en aðrir vilja
gangaenn lengra og kalla það ein-
faldlega „Guðrúnarmálið”. Nú
má það i sjálfu sér i léttu rúmi
liggja, hvað málið er kallað — en
hvalreki hlýtur það að teljast og
er þá eingöngu fjallað um það i
þvi samhengi, sem hér er verið að
reyna að gera — sem skamm-
degismál — án þess að lagður
verði nokkur dómur á réttlæti eða
ranglæti i garð mannsins Gerva-
soni.
En nú fer sennilega að fækka
þessum málum i vetur — nema
kannski ef / þegar Gervasoni
snýraftur frá Danmörku með eða
án vegabréfs — en þeirri hug-
mynd er skotið svona fram undir
lokin, að þessi árvissu skamm-
degismál hljóti að teljast vera
óaðskiljanlegur þáttur i menn-
ingu okkar og lifsstil og er von-
andi að svo verði um langa fram-
tið. Eru þau nokkuð ómerkari (
rannsóknarefni en margt annað?
E.S.
Heyrði eftirfarandi orðaleik,
sem tengist siðasta málinu — en
orðaleikir og skammdegismál
fara mjög oft saman: „Siðan
Guðrún varð Frakkalaus, ber hún
kápuna á báðum öxlum”.
Heimir Pálsson— Hrafn Gunnlaugsson — Jónas Jónasson — Magnea J. Matthias-
dóttir — Páll Heiðar Jónsson — Sigurður A. Magnússon — Þráinn Bertelsson
Dansad í myrkrí
Það má með sanni segja, að
New York sé höfuðborg dans-
listarinnar i heiminum i dag.
Tveir stærstu og virtustu ballett-
ar heimsins eiga hér aðsetur sitt,
— New York City Ballet, sem
hefur á að skipa mönnum eins og
Helga Tómassyni og American
Ballet Theatre, en rússneski stór-
dansarinn, Baryshnikov, er þar
nýskipaður forstjóri. Fyrir
skömmu setti rússneska flótta-
konan og balletstjarnan,
Makarova, á stofn eigiö fyrirtæki.
Er það trú manna að það eigi eftir
að reynast hinum tveim skæöur
keppinautur. Makarova dansaði
áður með American Ballet
Theatre.
Hér þrifast einnig ótal margir
danshópar, sem kenna sig við svo
kallaðan „modern dance”, — nú-
timadans. Nútimadanshreyfingin
spratt upp i andspyrnu viö hefð-
bundinn ballett og þótti upphaf-
lega mjög róttæk. Nú hefur hún
skapað sér fastan sess i lista-
heiminum og er að margra mati
engu róttækari en heföbundni
ballettinn.
Fyrirtæki þessi segja þó bara
hálfa söguna. 1 New York eru
margir danshópar, sem stunda
alls kyns tilraunastarfsemi. Til
dæmis heíur þeim hópum fjölgað
að undanförnu, sem kenna sig viö
„conceptual” dans. Hópar þessir
nota dans, ekki til að tjá snilli,
heldur til að miðla ákveðnum
hugmyndum i dansi og meö orö-
um.
Fyrir stuttu fór ég á sýningu
hjá einum slikum hóp, Terry Fox
og félögum. Sýningin var haldin i
stórum leikfimisal i Westbeth i
vestur þorpinu (Greenwich Vill-
age). Gestir sátu á púðum og
bekkjum meðfram veggjum og
eftir aðljósin voru slökkt heyrðist
í'ótatak og stunur utan úr salnum,
en enginn var sjáanlegur. Eítir
drykklanga stund, þegar gestir
voru farnir að ókyrrast i sætun-
um, heyrðist djúp karlmannsrödd
með blökkumannshreim út úr
myrkrinu.
Dansarinn tjáöi gestum að
hann hefði fengið hugmyndina að
þessum dans á höggmynda-
sýningu. Þar lékk blint fólk að
snerta listaverkin. Hann sagöist
langa til að gera dans á sama hátt
aðgengilegan fyrir blinda. Fyrst i
staðhafði hann hugsaö sér aö láta
gestina þreifa á sér. En sú leið
reyndist ófær. Honum var illa við
að láta fólk finna hvað hann
svitnaði mikið. Einnig var hætt
við að gestirnir yrðu meira og
minna á kollinum, þar sem hann
sparkar i allar áttir þegar hann
dansar. — Svo dans i myrkri
reyndist besta lausnin.
Næsta atriði hófst á þvi, að
hann bar móður sina, besta vin
sinn og litla bróður inn i salinn og
setti á stóla t'yrir framan áhorf-
endur. Litii bróðir fór aö leika sér
við spil, móðir hans tók upp
handavinnu, en besti vinurinn sat
aðgerðalaus. Hann byrjaði siðan
að dansa og voru samræður hinna
undirspilið. Þær fjölluöu um
reynslu svertingja i Bandarikjun-
um og áhrifamátt Gyðinga i
bandarisku þjóðlifi. Hann mark-
ast meðal annars á þvi aö nú eru
allir karlmenn i iandinu um-
skornir að gyðingasiö. Aö lokum
voru sýndar skuggamyndir frá
israel og dansarinn sagöi frá
fundi sinum og svartra Gyðinga i
þvi landi.
Siðasta atriði sýningarinnar
var hópdans. Tók fólk af öllum
gerðum og stæröum þátt i honum
og dansaði hver með sinu lagi.
Kona um fimmtugt, sem greini-
lega var steppdansari á sinum
sokkabandsárum, stökk fram og
dansaði stepp af mikilli list. Þrjár
negrastelpur tróöu upp og sýndu
áhorfendum leiki, sem krakkar i
New York stytta sér stundir við á
götum úti. Og svona iylgdi hver
dansarinn af öðrum, — stórir og
litlir, feitir og mjóir, svartir, gulir
og hvitir, i litrikum klæöum og
léku hundakúnstir.
1 þetta sinn yfirgaf ég salinn
hvorki með stjörnur i augum né
sviða i lófum, heldur sanntærö
um að dans er ekki aöeins fyrir
útvalda, heldur okkur hina lika.
Þess má geta að Westbeth (þar
sem danssýningin var haldin) var
áður rannsóknarstofnun Bell
simafyrirtækisins. Þegar sima-
fyrirtækið flutti til New Jersey
fyrir rúmum 11 árum var
húsnæðinu breytt i listamanna-
setur. Leigja listamenn þar hús-
næði, sem er iverustaður og
vinnustofa i senn, á vægu veröi. 1
húsinu eru einnig sýningarsalir
og galleri.
Fólk af öllum stærðum og gerðum....
... og dansaði hver með sínu lagi.
VETTVANGUR
Enn um Þjóðleikhúsmálið
i siðasta Helgarpósti fyrir jól
lagði ég þrjár spurningar fyrir
Jón Viðar Jónsson varðandi
kjaramál leikara við fsiensk at-
vinnuleikhús. Tilefni spurning-
anna var grein hans i Helgarpóst-
inum viku áður þar sem hann lét
að þvi liggja að meint ófremdar-
astand i Þjóðleikhúsinu ætti sér
m.a. rætur i ósanngjörnum samn-
ingum fyrir listrænum þrifum og
kæmi i veg fyrir eðlilega endur-
nýjun leikarahópsins.
Tvennt var það sem fyrir mér
vakti með þvi að spyrja Jón Viðar
um þau mál sem hann fjallaði um
i áöurnefndri grein: Annars
vegar að gá hvort að baki skrifum
hans væri einhver þekking á þvi
sem hann var að tala um. Hins
vegar að reyna að skapa
umræðugrundvöll um það hvort
samningar leikara væru leik-
húsinu óeðlilega óhagstæðir og
stæðu þvi fyrir þrifum.
Svör sin birtir Jón Viðar i sama
blaði en vikur sér undan að svara
spurningum á þann hátt að hægt
sé að henda reiður á skoðunum
hans á þvi sem spurt var um.
Aftur á móti verður ljóst af
svargreininni að þó að Jón Viðar
hafi e.t.v. vit til að skynja þaö
þegareitthvað er ekki eins og besl
verður á kosið, þá skortir hann
þekkingu til að greina orsakirnar
og er þar með ófær um aö ráð-
leggja um leiðir til úrbóta. Er
bágt til þess að vita þegar
upphefst maður sem hefur kjark
til að gagnrýna og það af þeirri
hörkusem JóniViðari er lagið, að
hann skuli ekki hafa vit á að afla
sér nauðsynlegrar undirstöðu-
þekkingar til að geta fjallað um
málin af skynsemi. Læt ég þar
með útrætt um Jón Viðar Jónsson
og skrif hans.
Eins og ég áður gat um var það
annar tilgangur minn að skapa
umræðugrundvöll um þær full-
yrðingar sem heyrst hafa að
samningar leikara séu islenskri
leiklist tíl óþurftar þ.e. ákvæöi
um ráðningartima og uppsagnar-
frest. Þar sem enn hefur engin
rökstudd gagnrýni komið fram
um þessi atriði, aðeins órök-
studdar fullyrðingar og dylgjur
byggðar á vanþekkingu, sé ég
ekki ástæðu til að eyða á það fleiri
orðum að svo stöddu en er reiðu-
búinn að ræða það ef verðugt til-
efni gefst.
Sigurður Karlsson leikari.
P.S.
Þetta greinarkorn hefði átt að
birtast i si'ðasta blaði en vegna
þess hóglifis sem jól og áramót
leiða tíl, var það ekki tilbúið i
tæka tið.
S.K.
Enn bregður Helgarpósturinn á
þaðráð, til að þessi umræða slitni
ekki I sundur, að gefa þeim sem
orðum Sigurðar Karlssonar er
beint til kost á að koma athuga-
semdum sinum á framfæri, þar
sem þau eru þess eölis að þau
kalla á framhald rökræðna um
leikarasamninga og Þjóðleik-
húsið. Svar Jóns Viðars Jóns-
sonar er eftirfarandi:
Sigurður Karlsson brigslar mér
um að tala af vanþekkingu um
samningsmál Félags í'slenskra
leikara og leikhúsanna. Jafn-
framtlætur hann sem sér sé annt
um að málefnaleg umræða fari
fram um þessa hluti. Ég vænti
þess þvi að hann sjái sér fært að
svara hér i blaðinu eftirfarandi
spurningu:
Ahvaöaforsendum hefurFélag
islenskra leikara hafnað ósk
Þjóðleikhússins um að
uppsagnarfrestur leikara á B-
samningi verði styttur og þar
með greitt fyrir mannaskiptum á
þeirri tegund samninga?
Raunar væri fróðlegt aö heyra
álit formanns F.Í.L. og Þjóð-
leikhússtjóra á þessu atriði.
Jón ViðarJónsson