Helgarpósturinn - 20.02.1981, Blaðsíða 17

-he/garþósturinn._
Föstudagur 20. febrúar 1981.
17
Atri&i úr performönsum eftir Arna Ingólfsson og Sigríði Guöjónsdóttur.
Performerað í Nýlistasafninu
Performansavika hófst í gær,
fimmtudag, i Nýlistasafninu við
Vatnsstíg og stendur hún til 25.
febrúar. Þar munu fimmtán
listamenn koma fram og perfor-
mera og hefst athöfnin kl. 20 á
hverju kvöldi.
Að sögn Kristins G. Harðar-
sonar myndlistarmanns, er einn
tilgangur þessarar viku sá , að
það er helst með svona sam-
komuhaldi, sem eitthvað er gert i
þessa veru hér, þvi það er of
mikið fyrirtæki fyrir einn mann
að leigja sér sal. Þá vekur þetta
meiri athygli, þegar fleira en einn
standa að svona atburði.
Kristinn sagði, að það væri
nokkuð stór hópur myndlistar-
manna, sem hefði performerað,
en enginn hefði helgað sig þessu
eingöngu. ,,Enda er þetta bara
eitt afbrigði myndlistar”, sagði
hann, og bætti þvi við, að
performans væri ekki sérstakt
listform fremur en skúlptúr,
heldur væru þetta meiðar af
sama stofni.
Um hvað menn túlkuðu i
þessum performönsum, sagði
Kristinn að það væri mis-
munandi. Sagðist hann búast við
að einhverjir væru með pólitiska
skírskotun en flestir væru á
f a g u r f r æ ð i 1 e g u plani.
Performansinn væri búinn að lifa
i ge^num tvær eða þrjár kyn-
slóðir og i dag væri hann mun
yfirvegaðri en fyrir svo sem
tuttugu árum, þegar meiri hama-
gangur var rikjandi.
Þá er bara að hvetja listunn-
endur að fjölmenna i Nýlista-
Scifnið kl. 20 á hverju kvöldi.
Biðst undan
listamanna-
laununum
Helgarpósturinn hefur verið
beðinn fyrir eftirfarandi i tilcfni
af úthlutun Listamannalauna nú
nýverið:
Nafn mitt hefur verið nefnt með
þeim sem hlutu listamannalaun i
ár. Ég biöst eindregið undan út-
nefningu og tilgreini tvær
ástæður.
1) Ég fæ ekki séð að meirihluti
nefndarmanna sé i neinu skiljan-
legu samhengi við listsköpun i
landinu.
2) Hin eiginlega úthlutun (2. fl)
Pétur Gunnarsson
er fúsk sem breytir viðurkenn-
ingu í andstæðu sina.
Hættum geðþóttalaunum,
eflum starfslaunasjóöi lista-
manna. Revkjavik, 15.02.81
Pétur Gunnarsson
7092-5958
Brimbre ttahe tjur
Austurbæjarbió:
1 brimgaröinum (Big Wednes- -
day). Bandarisk, árgerö 1978.
Handrit: John Milius og Dennis
Aaberg. Leikendur: Jan-
Michael Vincent, William Katt,
Gary Busey, Patti D’Arban-
ville, Lee Purcell, Sam Melville.
Lcikstjóri: John Milius.
Leikstjóri brimgarðsins, John
Milius er einn af ungu haukun-
við herþjónustu.
Þriðji hlutinn gerist 1968.
Einn félaginn kemur heim i lik-
kistunni, en hinum tókst að
sleppa lifandi úr hildarleik
striðsins.
Fjórði hlutinn gerist svo 1974,
þegar stóra aldan, sem þeir
hafa lengi beðið eftir, kemur
loks að ströndum Kaliforniu.
Þeir reyna sig i öldunni, en
nærri liggur, að einn þeirra
Kvikmyndir
eftir Guðlaug Bergmundsson
um i Hollywood, af sömu
kynslóð og þeir Coppola, Spiel-
berg, Lucas og co. Auk
leikstjórnar, er Milius einnig
þekktur fyrir handritasmiði
sina.
Ef marka má þessa mynd, þá
verður Milius ekki talinn merk-
legur leikstjóri. Sagan hefst i
Kaliforniu árið 1962, þar sem
nokkrir vinir lifa áhyggjulausu
lifi, hlaupa á milli strandarinn-
ar, þar sem þeir leika sér á
brimbrettum i öldunum, og
rokna partýja. En það er aldan
sem skiptir mestu máli, og not-
ar höfundur breytileika öldunn-
ar til að endurspegla breytingar
i bandarisku þjóðlifi og breyt-
ingar á afstöðu piltanna til lifs-
ins.
Annar hluti myndarinnar
gerist árið 1965, þegar Banda-
rikjamenn eru á fullu i Vietnam,
og vinirnir eru kallaðir i
herþjónustu. Kemur þar fram
mismunandi afstaða þeirra til
þess, sem er að gerast i kring-
um þá. Tveir af fjórum lenda i
striðinu, hinum tekst að sleppa
drepi sig þar. Siðan skilja leiðir
þeirra.
Milius tekst á stundum að
draga upp sannverðuga mynd
af þjóðfélaginu i Ameriku, eink-
um þó i fyrsta hlutanum. Það
stafar kannski af þvi, að menn
lita á þennan tima með
einhverja rómantiska glýju i
augunum. Heldur bregst honum
bogalistin, þegar hann færist
nær okkar tima. Sérstaklega
virðist 1968 kaflinn, i miðju
hippa og blómatimabilinu, vera
skrumskældur, nema þá að
Amerikanar séu jafn skrýtnir'og
margir halda. Myndin er fyrst
og fremst dýrkun á hetjudáðum
einstaklinga (i þessu tilviki
strákanna i brimgarðinum,
enda eru þau atriði þau bestu i
myndinni frá hendi höfundar)
og „karlmannlegri vináttu”,
eins og vestrarnir eru uppfullir
af. Ekkert er verið að pæla i
Vietnam striðinu sem sliku.
Einn kemur tviefldur þaðan,
annar drepst, en það er bara
tækifæri til að fella nokkur tár
og vera með ýmsar yfirlýsingar
um vináttuna.
Barnabókmenn tasaga
Silja Aðalsteinsdóttir:
islenskar barnabækur
1780—1979.
Mál og menning 1981.
402 bls.
Á sfðustu árum hefur verið
mikill og vaxandi áhugi á
uppeldismálum. Menn hafa
rekiðsig illyrmislega á að i iðn-
væddu neyslusamfélagi vestur-
landa hafa komið fram stór-
brestir i uppeldi heiila kynslóða.
Uppeldisaðferðir sem dugaö
höfðu um aldir i kyrrstæðu
bændasamfélagi reyndust hald-
lausar og þvi hafa menn reynt
að finna aöferöir sem betur
hentuðu nútimanum. Hefur
þessi leit m.a. komið fram i
mikilli umræðu um skólamál og
margháttuðum breytingum á
þvi sviði. Stóraukin ástundun
sálfræði og félagsvisinda ýmiss
konar er af sömu rótum, enda
beina þau fræði að verulegu
leyti sjónum sinum að uppeldi
og mótun einstaklinganna.
Einn angi þessa áhuga á upp-
eldi og einstaklingsmótun eru
tiltölulega nýtilkomnar rann-
sóknir á barnabókmenntum og
barnamenningu. í löndunum i
kringum okkur hafa á undan-
förnum árum birst margar
merkar bækur og ritgerðir um
þetta efni. Hér á landi hefur
ekki verið sérlega mikið um
fræðilegar rannsóknir á þessu
sviði.
Fyrsta verkið af þessu tagi er
rannsókn Simonar Jóh. Agústs-
sonar á lestrarefni og lestrar-
venjum barna i Reykjavlk árið
1965 sem kom út i tveimur
bindum árin 1972 og 1976 undir
nafninu Börn og bækur I—11.
Annað verkið um barnaefni er
skrá Eiriks Sigurðssonar um
Islenskar barna- og unglinga-
bækur 1900—1971 sem Rit-
höfundasamband tslands gaf út
1972, en hún hefur þann stóra
gaila að yfirleitt vantar útgáfu-
ár bókanna. En einmitt á
þessum árum fer áhugi á barna-
bókum vaxandi og kemur það
m.a. fram I þvi að gagnrýni um
þær fer að birtast i blöðunum.
1976 kemur út þriðja fræðibókin
um barnaefni og sú fyrsta sem
er bókmenntafræðileg rannsókn
á þessu viðfangsefni. Er það
kandidatsritgerð Silju Aðal-
steinsdóttur, Þjóðfélagsmynd
islenskra barnabóka 1960—1970.
Siðan þá og reyndar aðeins fyrr
hafa nokkrir stúdentar skrifað
B.A. ritgerðir viö H.t. um
barnaefni en aöeins tvær þeirra
hafa birst opinberlega. Eru það
ritgerð Sigurborgar Hilmis-
dóttur um Hjaltabækur Stefáns
Jónssonarí Mimi 1970 og ritgerð
Auðar Guðjónsdóttur, Kristinar
Jónsdóttur og Þuriöar Jóhanns-
dóttur um þýddar barnabækur
1971—1975 sem gefin var út fjöl-
rituð 1978. Auk þessa eru svo til
nokkrar greinar i blöðum og
timaritum um þetta efni.
Af þessu má sjá að það er
harla fátt og brotakennt sem
skrifað hefur veriö um islenskar
barna- og unglingabækur fram
til þessa. Það er þvi mjög þarft
og nauðsynlegt stórvirki sem
Silja Aðalsteinsdóttir hefur
ráðist í þegar hún skrifar sam-
fellda sögu islenskra barnabóka
frá upphafi.
Bókmenntasaga
Þetta verk er bókmennta-
saga. Silja leitast við að sýna þá
þróun sem islenskar barna-
bækur hafa tekið um leið og hún
flokkar þær niður i mismunandi
tegundir sem hún skilgreinir
vandlega. Jafnframt fjallar hún
sérstaklega um helstu höfunda
sem lagt hafa fyrir sig samn-
ingu barnabóka. Það má þvi
segja að Silja leitist við að upp-
fylla þau þrjú skilyröi sem góð
bókmenntasaga þarf að upp-
fylla: sýna þróun, lýsa bók-
menntategundum og fjalla um
mest áberandi höfunda. Enn-
fremur er vert að geta þess að
hún leggur mikla áherslu á að
setja þróun barnabókanna i
samhengi við þróun þjóðfélags-
ins og samfélagsbreytingar.
Styður það bæði og skýrir margt
sem við fyrstu sýn virðist ein-
kennilegt.
Bókin skiptist i tólf kafla og
lýsa kaflaheitin hvernig efninu
er skipt niður. Fyrsti kafli heitir
Til hvers er þessi bók og fjallar
um heimildir, úrvinnslu og
aðferöir. Annar kafli heitir
Barnabækur á Vesturlöndum.
Sögulegt yfirlit. Þriðji heitir 19.
öldin og er þar fjallað bæði um
þýddar og frumsamdar barna-
bækur á 18. og 19. öld, en fjöldi
þeirra er rétt um tveir tugir.
Fjóröi kafli heitir Þjóösögur
og ævintýri og áhrif þeirra.
Töluverð nýjung er að þessum
kafla þvi hér er fjallað um
ýmislegt sem ég man ekki eftir
að skrifað hafi veriö um á
islensku fyrr. Fimmti kaflinn
heitir bernskuminningar og má
segja að þá sé komið aö eigin-
legu upphafi islenskra barna-
bóka meö höfundum eins og
Sigurbirni Sveinssyni og Nonna.
Silja Aðalsteinsdóttir — hefur
skrifaö „mjög þarft og nauðsyn-
legt stórvirki.”
Sjötti kafli heitir Hvunndags-
sögur og er þar fjallað um
hvunndagsævintýri úr sveit og
bæ.
Sjöundi kafli nefnist Raun-
sæjar unglingaskáldsögur. Þá
erum við komin framum 1930.
Sá kafli skiptist i fjóra undir-
kafla sem heita Brautryðjend-
urnir, Meistararnir, Lærisvein-
arnir og Eftirmáli „gullaldar”.
Þarna er fjallað um það sem
Silja kallar „gullöld barnabók-
anna”, timabiliö frá þvi
skömmu fyrir 1940 og framundir
1960. Þar eru teknir fyrir
höfundar eins og Gunnar M.
Magnúss, Stefán Jónss, Ragn-
heiður Jónsdóttir, Margrét
Jónsdóttir, Loftur Guðmunds-
son, Dóri Jónsson og fleiri.
Attundi kafli heitir fræöi-
bækur, sá niundi Ljóö og leikrit
og tíundi Myndabækur handa
litlum börnum. Eru þessir
kaflar allir fremur stuttir.
Ellefti kafli heitir Afþreyingin
tekur við og fjallar mest um
timabilið frá rúmlega 1950 til
1970. Er þessi kafli mjög itar-
legur enda skilgreinir Silja
vandlega hvað hún meinar með
afþreyingarbókum og rökstyður
vel hversvegna hún flokkar
meginþorra bóka á þessu tima-
bili til þeirra. Vert er að taka
fram að Silja notar þetta hugtak
alls ekki alfarið I neikvæðri
merkingu eins og mörgum
hættir til.
Lokakaflinn heitir Nýtt raun-
sæi eftir 1970 og er þar fjallað
um helstu tiðindi frá siðasta
áratug.
Bókinni fylgir siðan summary
á ensku og mjög þarfleg og góð
skrá um allar útgefnar
islenskar barna- og unglinga-
bækur. Að lokum er svo itarleg
heimildaskrá.
Aðferðin
SU bókmenntafræðilega
aðferð sem Silja beitir i þessari
rannsókn er hugmyndarýni.
Það þýðir að hún leitast við að
sýna hvaða hugmyndir það eru
um einstaklinga og samfélag og
samband þessa, sem liggja til
grundvallar hjá höfundum við
sköpun verka þeirra. Hún hikar
ekki viö að setja fram sitt eigið
gildismat og metur bækurnar, á
grundvelli þess og er mjög opin-
ská I viðhorfum sinum. Setur
þetta sterkan persónulegan svip
á verkið og er mikill styrkur
þess, þvi' hún gætir yfirleitt
fyllsta samræmis. Þetta þýðir
jafnframtaö þeirsem vilja vera
ósammála Silju ættu að eiga
auðvelt með að skilgreina i
hverju það liggur og er það
miklu fremur styrkur en veik-
leiki.
1 þessari bók er samankominn
óhemjulegur fróðleikur og
margt sem kemur manni á
óvart. Silja skrifar lipran og lif-
andi texta og er bókin þvi
skemmtileg aflestrar.
Þó að mér finnist Silja stund-
um ganga fullhart fram i
skoðunum sinum þá er ég mjög
ánægöur með þessa bók. Hún er
hvalreki i hendur þeirra sem
veriðhafa aðuppfræða unglinga
og aðra um barnabókmenntir,
og reyndar allra sem kynna
vilja sér ritun barnabóka á
Islandi.
—G.Ast.