Helgarpósturinn - 20.02.1981, Blaðsíða 20

Föstudagur 20 febrúar 1981. Holfjarpnczti trinn
Spurningar um tilveruna
Undanfarið hefur Valgerður
Bergsdóttir sýnt teikningar i
Galleri Langbrók (Torfunni).
Þetta eru 15 teikningar, 14
skráðar og ein utan skrár. Þótt
Valgerður hafi ekki borist mikið
á hvað varðar sýningarhald,
hefur hún tekið þátt i fjölmörg-
um samsýningum siöastliöinn
áratug, heima og heiman. Svo
eitthvaö sé nefnt, þá hafa verk
hennar tvivegis borist alla leið
til Buenos Aires i Argentinu, á
alþjóölegan grafik-biennal i
þeirri borg.
Valgerður, sem hefur að baki
sér nám við Myndlista- og
handiðaskólann og grafik-deild
Handværkskolen i Osló, er þvi
enginn byrjandi i faginu. Það
gefur sýningin i Galleri
Langbrók greinilega til kynna.
Ahorfandinn stendur frammi
fyrir verkum fullmótaðs lista-
manns sem hafa að geyma blæ-
brigöarfka áferö feitblýants,
sterka uppbyggingu og ákveðna
tjáningu.
Það er einkennandi hve sam-
stæð verk Valgerðar eru, bæði I
myndhugsun og aðferð. Allar
myndirnar eru byggðar á sam-
spili skygginga, misjafnlega
sterkra. Þessir óllku tónar
ákvarða formskiptingu, enda er
hér ekki um linuteikningar að
ræða. Þetta eru þvi ákaflega
„litografisk” verk og kemur
slikt ekki á óvart, þegar gætt er
aö yfirgripsmiklu starfi
Valgerðar sem grafik-lista-
manns. Það eru þvi skil ljóss og
skugga sem laða fram hin hlut-
bundnu (figilrativu) form sem
hUn dregur upp i myndum sin-
um.
Valgerður vinnur syrpukennt
og flokkast myndir hennar i
seriur um einstök yrkisefni,
hluti sem hljóma sem undirtónn
(leitmótif) i hverri syrpu með
ólíkum hætti. Þetta eru oft inn-
anstokksmunir, s.s. hæginda-
stóll, kistill eða fölnuð pottjurt.
Þetta er heimur þess sem
gjarnan dvelur innan fjögurra
veggja.
Einmitt,gæti einhver hugsað,
. enn ein kvennalistin. Slik nær-
sýni rennur langt hjá myndum
Valgerðar. 1 stað hægindastóls
og kistils, mætti fullt eins hugsa
sér skrifstofustól og
peningaskáp. Huglægt mynda-
mál þessara verka nær langt út
fyrir þá fjóra veggi sem eru um-
gjörö þeirra. Hér er tilveran
sett á metin og slikt varðar ekki
einn heldur alla. En Valgerður
veitir engin svör, heldur býður
hún gestum að hugleiða með sér
veruleikann með þvi að bregða
upp táknum sinum.
Og spurningar Valgerðar eru
ekki ósvipaðar þeim sem
Gauguin spurði fyrir tæpri öld:
Hvaðan komum við, hvað erum
við, hvert förum við? Munurinn
..Ahorfandinn stendur frammi fyrir verkum fullmótaðs listamanns
sem hafa að geyma blæbrigðarika áferð feitblýants. sterka upp-
byggingu og ákveðna tjáningu,” segir Halldór Björn Runólfsson i
umsögn sinni um sýningu Valgerðar Bergsdóttur i Galleri Lang-
brók.
er fólginn i þvi, að Valgerður
leitar ekki á lifsflótta, heldur
reynir að skilja og skynja heim-
inn þar sem hún er. Það má þvi
segja að myndir hennar séu
mjög t i 1 v i s t a r k e nn d a r
(existensialiskar), vegna þess
að rök tilverunnar verða
einungis fundin hið innra meö
hverjum og einum, óháð stað og
stund.
Frelsið sem við þráum og
Valgerður túlkar i fuglsliki og
mannshöndin plokkar af
fjaðrirnar, lykillinn að lokuðum
hirslum, fjöreggið og stóllinn
sem „Er” og „Fer”, allt er
þetta dregið fram með þrótt-
mikilli og einfaldri tækni. Það
sem gefur þessum teikningum
Valgerðar hvað mesta gildi, er
samsvörun aðferðar og mynd-
máls. Þaöer likast þvi aö inni-
haldið fæði af sér tæknina,
rökkrið þegar svo margar
spurningar lita dagsins ljós.
Af gömlum hetjum og nýjum
Leiklistarféla g Mennta-
skólans við Hamrahliö sýnir Til
hamingju meö afmæliö Wanda
June, eftir Kurt Vonnegut jr.
Þýðandi: Astráður Haraidsson.
Leikstjóri Gunnar Gunnarsson.
Leikmynd: Myndlistarfélagið.
Leikhljóö Kjartan Kjartansson.
Lýsing: Gunnar S. og Einar ö.
Gunnarssynir. Leikendur: Karl
Axelsson, Guðrún B. Erlings-
dóttir, Benedikt Stefánsson,
Ingólfur Hjörleifsson, Jón
ólafsson, Jón Rúnar Arason,
Svanhildur óskarsdóttir,
Aslaug Thorlacius, Haraldur
Jónsson.
Það hefur ótrúlega litið verið
þýtt af verkum Kurt Vonneguts
á islensku, a.m.k. miðað við
vinsældir hans vestra. Verk
hans fjalla gjarnan um striö og
ógnir, það hvernig manneskjan
bregst við eyðileggingu og
manndrápum. Vonnegut for-
dæmir framferði bandariskra
stjórnvalda gagnvart ibúum
þriðja heimsins, en jafnframt
nútimaþjóðfélagið i heild sinni
vegna þess hve það er
manneskjunni fjandsamlegt.
Það er jafnan mikill húmor i
verkum Vonneguts og oftar en
ekki er gamanið næsta grátt.
1 leikritinu Til hamingju með
afmælið Wanda June fæst
höfundurinn við að rifa niður
gamla striðshetju Harold Ryan
og stillir andspænis henni hinni
nýju hetju, þ.e. þeim sem þora
að drepa ekki. Harold Ryan
hefur ásamt liðsforingjanum
Harper verið týndur i regnskóg-
unum í 8 ár. Hann er fyrir löngu
talinn af, og eiginkona hans á
sér þegar tvo vonbiðla, lækninn
og friöarsinnann Woodly og ryk-
sugusölumanninn hýra, Shuttle.
Þegar gamli Ryan birtist óvænt
veröa að vonum nokkur átök
milli hans og vonbiðlanna, sér-
staklega læknisins. Ryan beitir
ógnunum og ofbeldi, en læknir-
inn orðum og að lokum verður
sigur friðarsinnans ljós.
Auk þessa fólks koma fram
þrir framliðnir karakterar sem
vitna um ástandið i himnariki
og samskipti sin við Ryan.
Þarna er um að ræða SS foringj-
ann Sigfried von Köningswald,
sem Ryan drap, þriðju eigin-
konuna Mildred, sem Ryan drap
einnig óbeint og litlu stúlkuna
Wanda June sem látist hafði i
bilslysi. Hinir framliðnu vitna
oftast með eintali um ástandið.
Þau lýsa himnariki sem miklum
ágætisstað, n.k. risavöxnum
sláboltavelli, hobbyhöll.
Verkið er hlaðið grályndum
húmor og á köflum drephlægi-
legt. Gáskafullt Imyndunarafl
Vonneguts gæðir alvarlega um-
ræðu léttleika, sem skilar sér
ágætlega i sýningu M.H.inga.
Adeila Vonneguts kemst einnig
vel tíl skila, gamla hetjan Ryan
biður lægri hlut fyrir þeim sem
lært hafa að elska friðinn.
Drápseðlið sem reynt er að
tengja við sportmennsku er
fordæmt og gefið er i skyn að
ibúar þriðja heimsins séu
meðhöndlaðir eins og viDibráð
af Ryan og kompánum, m.a.
talar hann einhverju sinni um
veiði á Mao-Mao, skinnið svart
og skepnurnar liktust mönnum.
Þá er það einnig ljós meining
Vonneguts að önnur dauðsföll,
sem oft eru kölluð eðlileg, séu
einnig ónauðsynleg og einungis
tilkomin vegna þess hve
manneskjan hefur fjarlægst
uppruna sinn og svivirt tilfinn-
ingarnar.
Sýning M.H.inga var ágæt-
lega heppnuð og þeir geta vel
við unað, þó hefði leikstjórinn
gjarnan mátt skipuleggja af-
stöðu og hreyfingar á sviði
betur. Of oft kom fyrir að leik-
endur töluðu inn á sviðiö, og
hnakkasvipurinn er aldrei
sannfærandi i leikhúsi. Hins
vegar var textameðferð undan-
tekningarlaust með ágætum og
fólkið virtist byggja túlkun sina
átraustum grunni. óþarft er að
telja upp nöfn, hópurinn sem
slikur stóð sig vel og ég held
ekki að nokkur þurfi að sjá eftir
kvöldstund i Vonnegut og
M.H.inga.
Þýðandinn Astráður Haralds-
son er kornungur maður,
nemandi við skólann. Hann
kemst mjög bærilega frá sinu.
Tungutakið var laust við alla
uppskrúfun og virtist fara bæri-
lega i meðförum leikenda.
Astráöur staðfærir þýöingu sina
og tekst það oftast ágætlega, en
sum staðar miður.
Ljónynjan trygga
Er það islenskri óperumennt til framdráttar að fá aðsenda vfga-
hnetti, spyr Arni Björnsson m.a. iþessari umsögn um óperutónleika
Sinfónóniu hljómsveitarinnar.
Beethoven samdi aðeins eina
óperu, og það var honum næst-
um um megn. Óperán fæst
nefnilega öðrum tónlistarform-
um fremur við lifandi fólk. En
þessari blöndu af villimanni og
ofurmenni var aldrei sýnt um
aö umgangast fólk. Það var svo
litilmótlegt. Þessvegna eru
aðalpersónurnar i Lenonóru
Fidelio naumast af okkar veika
holdi og blóði, heldur upphafnar
fyrirmyndir trúfesti, þraut-
seigju, frelsisárst, fórnfýs áræði
og göfgi, enda merkja nöfn
hennar nánast ljónynja og
tryggð. Það er mas. búinn til
fyrirmyndar ráðherra!
Allt er þetta heldur við lengd
og oft þungt i vöfum. Það er þvi
skár kostur að flytja verkiö án
sviðsetningar, þar eð næstum er
dapurlegt að horfa á veslings
söngvarana i leikklæðum og
sviðsmynd likt og vængstýfða
fugla sakir hreyfingarleysis.
Wagner tók ofurmennskuna aö
visu eftir Beethoven, en hann var
jafnframt mikill leikhúsmaður.
Hann sagði lika um Leonórufor-
leikinn nr. 2, sém er e.k. efnis-
yfirlit, að hann segði hvað segja
þyrfti. óperan sjálf væri óþörf á
eftir honum. Þar kunni Beet-
hoven nefnilega til verka i
dramatikinni.
Hvaö sem öllu þessu liöur er
músikin vitaskuld stórbrotin.
En það hefur liklega verið
grundvallarmisskilningur að
nota hana i óperu. Enda virðist
Beethoven aldrei hafa orðiö
ánægður með þetta verk sitt og
jafnvel iðrast þess að hafa
nokkru sinni byrjað á þvi. Hann
gat ekki hrist ariur og dúetta
framúr erminni einsog Rossini
eöa Mozart, heldur þurfti að
umskrifa þetta alltað 18 sinnum.
En þetta varð hann þó endilega
aö prófa.
Fæðingarhríðir.
Fyrst var nú að finna texta,
sem hann gæti unað við. En það
var ekki auðvelt. Fram til
hinstu stundar gældi hann t.d.
við þá hugmynd að tónsetja
Fást Goethes. Seinna datt hon-
um i hug ópera um Atla Húna-
konung. Það er dágaman að
imynda sér, hver ósköp hefðu
orðið úr þeim fyrirtækjum. Og
hvað Wagner hefði þurft að gera
til að yfirganga þau. Skáldið
Grillparzer bauðst lika til að
semja fyrir hann texta um
Melúsinu i álögum (slanga), en
það hentaði ekki.
Loks leist honum á Fidelio.
Hann var upphaflega svo til
kominn, að franska skáldiö
Bouilly samdi texta, sem Pierre
Gaveaux gerði úr óperuna Leo-
nóru og sýnd var i Paris 1798.
Nú var þessum texta snúið yfir
á itölsku og Ferdinand Paér
gerði við hann óperumúsik og
vakti hvorttveggja mikla lukku.
Vinarleikhúsmaöurinn Joseph
Sonnleithner sneri textanum
svo úr itölsku á þýsku, og
þannig kynntist Beethoven
honum og varö hrifinn af.
NU hófst stórorrusta á
músikvigvellinum, en loks var
fyrsta gerö fullbúin og átti aö
heita Leonóra, þvi að hún var
hetja hetjanna i huga Beet-
hovens, þótt hún kallaðist
Fidelio dulbúin sem kallmaður.
En þá var forleikurinn eftir.
Beethoven spilaði þann fyrsta
fyrir nokkra kunningja, sem
fundu honum flest til foráttu.
Meistarinn urraði og knurraði,
kallaði þetta „bölvaða forleik-
inn” og bjó til Leonóruforleik
nr. 2.þann sem Wagner var sem
hrifnastur af. I þann mund leit
óperustjórinn inn til hans og
sagðist vera búinn að auglýsa
verkið undir nafninu Fidelio.
Beethoven styggöist enn við, og
sagði að forleikurinn skyldi þó
heita Leonórahvað sem tautaði
og raulaði.
Tvisvar sinnum til hef ég
reynt
Ekki var öllum raunum lokið.
Frakkar hertóku Vinarborg
viku fyrir frumsýninguna 5.
nóvember 1805. Aödáendur Beet ■
hovens voru flestir burtflúnir,
og ekki urðu nema 3 sýningar
fyrir hálftómu húsi og niðursall-
andi gagnrýni. Vorið eftir var
aftur reynt að koma Fidelio á
fjalirnar. Kunningjum tókst hið
ótrúlega: að telja meistarann á
að létta ögn yfir þyngslalegustu
atriðunum (sem honum fannst
auðvitað allsekkert þung). En
þá fannst honum hann lika
þurfa nýjan forleik, og þvi varð
til hið sinfóniska ljóð, Leonóru-
forleikur nr. 3. Og nú fékk
óperan aftur að heita Leonóra.
Nú voru aðdáendurnir aftur
komnir til Vinar og fleira i hús-
inu, en samt ekki nóg til aö
Beethoven þættist fá næga
greiðslu, sem var jú prósentur
af miðasölunni. Hann sakaði
óperustjórann um að snuða sig,
en sá benti vinsamlegast á tóma
almenningsbekkina. Mig varöar
ekkert um einhvern fjölda, ég
skrifa músik fyrir tdnlistarunn-
endur, sagði meistarinn, tók
allar nótur eftir tvær sýningar
og bannaði frekari uppfærslu.
En i þriðja skipti þá fór langt-
um betur með þessa tróöu gulls.
Ariö 1814 voru enn framdar
gagngerar upplifgandi endur-
bætur og 4. forleikurinn skrif-
aður. Nú fékk allt að heita
Fidelioog var sýnt 22 sinnum á 7
mánuðum. I þessari gerð þekkj-
um við verkið, sem siðan hefur
verið vinsælt viöfangsefni á
þýsku óperusviði, en siður
annarsstaðar. En okkur er
spurn, hvernig hinar gerðirnar
voru, ef þessi er sú léttfættasta.
Upphefð að utan?
Flutningur þessa þrekverks
tókst aö flestu leyti vel i Há-
skólabiói 12. febrúar eftir þvi
sem unnt er að ætlast til. Sin-
fóniuhljómsveitin Karlakór
Reykjavikur Söngsveitin Fil-
harmónia og Jean-Pierre Jac-
quillat skiluðu sinu ágætlega,
enda er þeirra hlutverk mun að-
gengilegra en einsöngvaranna.
Þeir eiga viö mikinn vanda að
striöa, en sigruðust allir á
honum með sóma og skikk, enda
þótt bassinn Manfred Schenk
eigi þeirra mest hrós skilið. Það
er einsog rödd hans gæti fyllt
allan heiminn. Astrid Schirmer
og Bent Norup gerðu það lika
gott. Hún með feiknahljóðum,
hann bæði með rödd og
látbragði Elin, Sigurður og
Kristinnkomust lika þokkalega
frá sinum stuttu ætlunar-
verkum. Hinsvegar var tenór-
inn Ludovico Spiess ekki til sér-
staks eyrnayndis. Gott var þó
fyrir hann að vera ekki i sviðs-
mynd. Það hefði getað orðið
hlátursefni að hugsa sér þann
mann vera að sálast úr langvar-
andi hungri.
Nú er það menningarpólitisk
spuming, hvort rétt sé að flytja
inn söngvara i fjögur helstu
hlutverkin, þegar okkar eigin
fólk fær alltof sjaldan að
spreyta sig. Vissulega er gaman
að heyra afburðamenn fást viö
stór verkefni og gott til viðmið-
unar. Spurningin er, hvort sé is-
lenskri óperumennt meir til efl-
ingar: að láta aðsenda viga-
hnetti birta okkur, hversu fara
megi aö, eða leyfa okkur
sjálfum að þroskast við átökin.
Hvorttveggja þarf auðvitað til.
En i hvaða hlutföllum?