Helgarpósturinn - 20.03.1981, Blaðsíða 23

23
Jielgarpásturina
Skyndileg ákvörðun
Bandarikjastjómar um aö kippa
að sér hendinni á hafréttar-
ráðstefnunni. sem nú er hafin i
New York, kom eins og reiðarslag
yfir þá sem fylgjast með málum
þar. Það sem við blasti var, að
sjö ára starf 160 rikja yrði að
engu gert i einu vetfangi.
Aður en þessi lota hafréttar-
ráöstefnunnar hófst var gert ráð
fyrir þvi', að endanlegur haf-
réttarsáttmáli yrði undirritaöur i
Caracas næsta sumar. Næöist sá
árangur yröi það i fyrsta skipti i
veraldarsögunni, aö flest riki
heims kæmustaðmikilvægu sam-
komulagi meö samningum einum
saman. Hingað til hefur nefnilega
aldrei fariö fram atkvæða-
greiðsla á fundum hafréttar-
ráðstefnunnar, heldur hefur veriö
komist aö málamiðlunum. En
Er það ætlun Reaganstjórnarinnar að láta hafréttarráöstefnuna
sigla i strand og eyöileggja þar með sjö. < ára starf 160 þjóða?
Hættuástand í hafréttarmálum
þær málamiðlanir hafa verið
bundnar þeim skilyrðum margar
hverjar, að á móti yrði komist að
samkomulagi um aöra hluti. Og
um margt af þvi' er ósamið enn.
Láti stjórn Reagans
Bandarikjaforseta verða af þvi að
rifta þvi sem þegar hefur áunnist
óttast menn, að ganga verði til at-
kvæðagreiöslu. Þá má búast við
þvi, að hinir gi'furlega óliku hags-
munir þjóðanna i hafréttar-
málum muni koma fram með
fullum þunga. Sem dæmi má
nefna, að sennilega mundu svo-
nefnd landlukt riki og riki, sem
hafa takmarkaðan aögang að sjó,
bindast samtökum að hindra
strandrikin i að koma fram
málum, sem eru mikilvæg fyrir
þau. Það þarf nefnilega ekki
nema einn þriðja atkvæða til þess
að fella mál við atkvæðagreiðslur
á hafréttarráðstefnunni.
1 annan stað óttast menn, að
ráðstefnan einfaldlega renni út i
sandinn svipað og hefur gerst tvi-
vegis áður, árin 1958 og 1960.
Þykir mönnum það illa farið,
þegar takmarkið er nánast innan
sjónmáls.
Jafnvel þótt það geröist stæðum
við Islendingar liklega ekki af-
skaplega illa að vigi hvað aðal
hagsmunamál okkar varðar. Það
er að minstakosti álit Gunnars G.
Schram prófessors, sem er
ráðgjafi islensku sendinefndar-
innar á hafréttarráðstefnunni.
„200 mílna fiskveiðilögsaga er
orðin viðurkennd i framkvæmd,
þóttsamkomulag sé hvergi skráð
á blað. Hinsvegar er enn óljóst
hvar mörk landgrunna eru, og
ennfremur kæmi það sér illa fyrir
okkur, ef ekki næðist samkomu-
lag um verndun fiskistofna utan
fiskveiðilögsaga, eða um
vemdarráðstafanir gegn mengun
hafsins. Sem stendur losar til
dæmis fjöldi skipa frá stóru iðn-
rikjum Vestur-Evrópu allskonar
eiturefni i hafið i grennd við
okkur”, segir Gunnar Schram.
Hinsvegar er ljóst, að renni
hafréttarráðstefnan út i sandinn
eru allar þær greinar, sem samið
hefur verð um, 300 talsins, i
rauninni hrundar til grunna, þvi
þá verðurekkert riki skuldbundið
til að fara eftir þeim. Og það er
lika ljóst, að 200 milna reglan,
sem er okkur svo mikilvæg, er
þyrnir i augum landluktra og af-
skiptra rikja. Og það er engin
trygging fyrir þvi, að þau virði
hana verði enginn sáttmáli undir-
ritaður.
Raunar veit enginn
nákvæmlega hvað Bandarikja-
menn meina með þvi að kippa að
sér hendinni. Þórarinn Þór-
arinsson ritstjóri, sem á sæti i
islensku sendinefndinni, segist
álita, að Bandarikjamenn kunni
að vera að lagfæra samnings-
stöðu sína. Sé svo segir hann, að
ekki sé ástæða til aö óttast um
framtið hafréttarsáttmálans i
heild.
,,En það er ekki óliklegt, að
stóru auðhringarnir séu með
puttana i þessu, þvi málið snýst
einmitt um réttinn til vinnslu
í næstu viku kemur saman
stofnþing nýs stjórnmálaflokks i
Bretlandi. Ráð sósialdemókrata,
sem stofnað var að afstöðnu
aukaþingi Verkamannaflokksins
i janúar, gengst fyrir stofnun
sósialdemókrataflokks. Aö stofn-
þinginu loknu hefst útbreiöslu-
herferð nýja flokksins i stórum
stil, þvi nú þegar er til umráða
vænn flokkssjóður, myndaður af
framlögum sem streymíhafa aö
siðan ljóst varð aö hverju fer.
Klofningur Verkamanna-
flokksins varð fyrirsjáanlegur,
þegar foringi vinstra arms
flokksins, Tony Benn, og banda-
menn hans meðal foringja verka-
lýðssambanda létu kné fylgja
kviði á aukaflokksþinginu. Það
sem siðan hefur gerst veldur þvi
að sósialdemókratar ganga til
flokksstofnunar bjartsýnir um að
fyrir þeim eigi að liggja að taka
við f.orustuhlutverki i breskum
stjórnmálum.
Skoðanakannanir verða sifellt
Shirley Williams
David Steel
Þriðja aflið í Bretlandi
fær byr í seglin
hagstæðari nýja flokknum. Þær
nýjustu gefa til kynna, að kosn-
ingabandalag hans og Frjáls-
lynda flokksins myndi eins og nú
standa sakir i Bretlandi safna um
sig næstum jafn miklu atkvæða-
magni og Verkamannaflokkurinn
og íhaldsflokkurinn fengju til
samans. Engum blööum er
lengur um það aö fletta, að stofn-
að verður til sliks kosninga-
bandalags nýja flokksins og
frjálslyndra. David Steel, foringi
Frjálslynda flokksins, var þvi
meðmæltur frá öndveröur, og
óánægjuraddir i flokknum hafa
dofnað i sama mæli og hagur
bandalagsins vænkast i niður-
stöðum skoðanakannana.
Það sem mestu ræður um gengi
þessa nýja þriðja afls á stjórn-
málasviöinu i bresku
almenningsáliti, er aö kosninga-
bandalag sósialdemókrata og
frjálslyndra virðist ætla aö draga
til sin kjörfylgi jöfnum höndum
frá Ihaldsflokknum og Verka-
mannaflokknum. Klofningurinn i
Verkamannaflokknum ásannaö-
ist i kjölfar aukaflokksþingsins,
og hafa tólf af þingmönnum
flokksins sagt skilið við hann og
fylkt sér um merki sósialdemó-
krata. Fjárlagaumræðan i
þinginu siðustu tvær vikur hefur
leitt i ljós uppnám og ringulreið i
þingflokki ihaldsmanna. Ihalds-
þingmenn hafa svo tugum skiptir
gert uppreisn gegn stefnu
Thatcher forsætisráöherra, og
einn úr þeim hópi hefur þegar
sagt skilið við flokkinn og gengið
til liðs við sósialdemókrata.
Gömlu flokkarnir tveir, sem
skipst hafa á að fara meö völd i
Bretlandi siðustu sextiu árin,
verða þvi að taka nýja stjórn-
málaaflið i fúlustu alvöru. Festa
tveggja flokka kerfisins i Bret-
landi hefur byggst á einmenn-
ingskjördæmum, en þvi fylgir
lika að kjósendur ætlast til
styrkrar og markvissrar
stjórnar, þegar einn flokkur meö
riflegan þingmeirihluta heldur
um stjórnartauma. Raunin hefur
orðiöþveröfug undanfarin kjör-
timabil. Jafnt ihaldsstjórnir og
verkamannaflokksstjórnir hafa
haldið svo á málum bresku
þjóðarinnar að sifellt sigur á
ógæfuhlið.
Þegar svo er komið rénar
traust á einmenningskjördæmum
og tveggja flokka kerfinu sem af
þeim spretturDærnið frá kosn-
ingunum 1974, þegar Frjálslyndi
flokkurinn hlaut 19% atkvæöa en
innan við 2% þingsæta, hefur
jarðefna á hafsbotninum. Sé svo
er virkilega ástæða til að óttast”,
segir Þórarinn.
Og ástæöan er fyrst og fremst
sú, aö þegar hefur verið gert
samkomulag hjá Sameinuöu
þjóðunum um að greiða skuli
gjald fyrir aö fá að vinna málma
af hafsbotni, að hluti af ágóðan-
um af vinnslunni skuli renna til
rikja þriðja heimsins, og
ennfremur að þeim skuli látin i té
sú tæknikunnátta sem vinnst við
þessa starfsemi. Um þetta er
auðhringunum aö sjálfsögðu
ekkert gefið.
Að mati Eyjólfs Konráðs
Jónssonar alþingismanns er
Reaganstjórnin einmitt meö
þessu aö sýna rikjum þriðja
heimsins i tvo heimana og jafn-
framt aö skjóta sér undan ábyrgð
á undanslætti Carterstjórnar-
innar varðandi nýtingu jarðefna á
hafsbotnrnum.
„Þaö náðist loks á fundinum i
Genf i' fyrra, eftir margra ára
þrauk og vonleysi, samkomulag
um það erfiöasta i þessu, þ.e.
vinnslu jarðefna á hafsbotni. Þar
með var séð fyrir endann á þessu,
og þaö er háalvarlegt mál, ef
Bandarikjamenn ætla nú að
stefna þessu i tvisýnu.Þaðer ekki
gott að segja hvað gerist, en
tilkynning Reagans bendir ekki
til þess, að þeir ætli sér ekki að
láta samkomulag takast. Þá er
viðbúið, að fundurinn leysist upp i
vonleysi”, segir Lúðvik Jósepsson
um málið.
Gunnar G. Schram er á sama
máli og dregur i efa, að nokkur
niðurstaöa fáist á hafréttar-
ráðstefnunni á þessu ári, verði
henni haldið áfram á annað borð.
Eyjólfur Konráð Jónsson er á
öðru máli.
,,Ég geri mér ennþá vonir um,
að þessi fundur verði ekki sá
siðasti, og það takistaðljúka gerö
sáttmálans. Ef Bandarikjunum
eralvara meöaö standa gegn þvi,
ÍNNLEND
að samningar náist fá þeir allan
heiminn að meira eða minna leyti
á mótisér, og slika áhættu held ég
ekki að nokkur stjómmálamaður
taki”, sagði Eyjólfur Konráð.
Það eru vissulega vissir ljósir
punktar i málinu sem auka
likurnar á þvi, að Reaganstjórnin
láti ekki ráðstefnuna renna Ut i
sandinn. Þar má nefna, að yfir-
stjórn Bandarik janna hefur
áhuga á að tryggja frjálsar sigl-
ingar um sund þau sem útfærsla
landhelgi Ur fjórum i tólf milur
mun breyta úr alþjóölegum
siglingaleiðum i yfirráöasvæði
einstakra landa.
í annan stað ber öllum saman
um, að nýskipaður forseti
ráðstefnunnar, Tommy Koh frá
Singapore, sé mjög mikilhæfur
maður, sem hafi ekki átt þátt I þvi
samkomulagi, sem Reagan hefur
núsett i hættu. Þar aöauki er Koh
sérstaklega vel metinn af
Bandarikjamönnum vegna af-
stöðu hans til ýmissa mála i Asfu,
meðal annars til Viet-Nam
siöustu árin. Þykir mörgum
frekar liklegt, að honum takist aö
bera sáttarorð á ráðstefnunni og
stuðla að farsælli lausn.
Og lftum við á þessa siðustu
ákvörðun þeirra Reagan-mapna f
ljósi fyrri ákvarðana þeirra aö
undanfömu er með hæfilegri
bjartsýni hægt að láta sér detta i
hug, að þetta sé fyrst og fremst
liður i því að auka áhrifamátt
Bandarikjamanna i heiminum á
ný og styrkja stöðu þeirra.
Hvaö um það. Það má búast við
viöburðarikum fundi hafréttar-
ráðstefnunnar aö þessu sinni.
Þeir póliti'sku fulltrúar okkar,
sem halda utan núna um helgina
þurfa varla aðóttast það, að þeim
leiðist fram til 1. april, en þá á
fundinum að ljúka.
eftir
. Þorgrim
Gestsson
YFIRSYN
' ERLEND
oröið til þess að fylgi viö hlutfalls-
kosningar er oröið útbreitt hjá
Bretum, sér i lagi meðal yngri
kjósenda. Allt bendir til aö eitt
helsta baráttumál kosninga-
bandalags frjálslyndra og sósila-
demókrata veröi að taka upp
hlutfallskosningar til breska
þingsins.
Reynsla frjálslyndra sýnir, aö
útbreidd óánægja með gömlu
flokkana nægir ekki ein sér til að
hnekkja tveggja flokka kerfinu.
Þar þarf einnig að koma til
almenn sannfæring meðal kjós-
enda, aö þriðja afliö sé sigur-
stranglegt. Niðurstöður skoðana-
kannana undanfarið eru ákjósan-
lega til þess fallnar aö mynda
slika sannfæringu. Úrslitum
myndi ráöa, ef til féllu aukakosn-
ingar i kjördæmum sem til þess
eru löguð að veita kosninga-
bandalaginu hagstæð úrslit.
Neðri deild breska þingsins er svo
fjölmenn, að búast má viö hálfum
tilheilum tug aukakosninga á ári.
Sigrar kosningabandalagsins á
þeim vettvangi yrðu þvi ómetan-
legur stuðningur til að breyta
fylgisyfirlýsingum i skoðana-
könnunum i greidd atkvæði á
kjördegi i almennum þing-
kosningum.
Stefnuskrá sósialdemókrata
verður ekki ljós fyrr en að stofn-
þinginu loknu, en ljóst er að þar
verður jöfnum höndum hafnað
þjóönýtingarboðskap Tony Benn
og peningaræði Thatcher. Stefnu-
miðið veröur blandað markaðs-
hagkerfi á félagslegum grund-
1 velli.
Keppinautar nýja flokksins til
hægri og vinstri gera sér ekki
miklar vonir um að fá verulegan
höggstað á stefnumótun hans.
Bæöi ihaldsmenn og forusta
Verkamannaflokksins leggja á
þaö megináherslu i áróðri sinum
gegn nýgræöingnum, aö niður-
stöður skoðanakannana
kosningabandalagi miðflokkanna
i hag séu stundarfy.rirbæri og
blekking. Þær muni reynast hjóm
eitt, þegar aö alvöru kosninga
komi. Þá muni kosningabanda-
lagið flaska á þvi að það hafi ekki
yfir að ráða gömlu og grónu kerfi
flokksdeilda i hverju kjördæmi
með her kosningasmala og
áróðursmanna á sinum snærum.
Þeir sem telja sigurmöguleika
miðjumanna raunverulega hafna
þessari röksemdafærslu. Að
þeirra dómi eru það ekki lengur
hefðbundin kosningaáróðurs-
ferðalög kosningasmalanna hús
úr húsi sem ráða úrslitum I
kosningum, heldur frammistaða
talsmanna flokkanna i sjónvarpi
og öörum fréttamiðlum. Benda
þeir sem þessa skoðun aðhyllast
á, aö ekki er vafi á að vinsælustu
stjórnmálamenn i Bretlandi um
þessar mundir eru David Steel,
foringi frjálslyndra, og Shirley
Williams, tilvonandi formaöur
Sósialdemókrataflokksins.
Við þetta bætist.að fræðimenn
sem rannsaka samsetningu kjör-
fylgis flokka og breytingar á þvi i
timans rás, hafa komist að þeirri
niðurstöðu, aö stéttbundið fylgi
viö Verkamannaflokkinn hafi
riðlast stórlega á siðustu ára-
tugum. Frá 1951 til siðustu
kosninga hralaöi kjörfylgi
flokksins úr48,8ai hundraðiniðuri
37 af hundraöi. A timabilinu frá
1964 til 1979 fækkaði óhaggan-
legum fylgismönnum Verka-
mannaflokksins, flokkskjarn-
anum i verkalýðsheryfingunni,
um helming, úr fimmta hluta
kjósenda i einn tiunda af kjós-
endahópnum.
Sama könnun leiöir i ljós, að
hefðbundin stefnumál Verka-
mannaflokksins, þau sem vinstri
armur flokksins vill leggja á
aukna áherslu, eiga dvinandi
hylli meðal verkalýðs i Bretlandi.
Arið 1979 lýsti aöeins þriöji hver
erfiðismaður fylgi við þóðnýtingu
og aukna samneyslu sem úrræöi
til lausnar á breskum þjóðfélgs-
vanda.